Thorstein Veblen
| Fæddur | 30. júlí 1857 |
|---|---|
| Wisconsin, Bandaríkin | |
| Dáinn | 3. ágúst 1929 |
| Kalífornía, Bandaríkin | |
| Nám | Carleton College |
| John Hopkins | |
| Yale | |
| Fræðigreinar | Hagfræði |
| Heimspeki | |
| Félagsfræði | |
| Stofnanafræði |
Thorstein Bunde Veblen (30. júlí 1857 – 3. ágúst 1929) var bandarískur hagfræðingur, félagsfræðingur[1], stofnanafræðingur[2] og heimspekingur[1]. Hann er þekktastur fyrir kenningu sína um makindastéttina (e. the leisure class) og varpaði hann einnig nýju ljósi á áhrif stórfyrirtækja á samfélagið. Hann gagnrýndi kenningar fyrrum hagfræðinga, þar með talið kenningum Marx og Laissez-Faire kenningu búauðgismannanna, auk þess sem hann gagnrýndi kapítalismann og sýnineyslu[1]. Veblen nálgaðist hagfræðina á annan hátt en áður hafði verið gert og lagði þannig grunn að stofnanahagfræði[3]. Þekktustu verk Veblen eru The Theory of the Leisure Class (1899) og The Theory of Business Enterprise (1904)[1].
Ævi og störf[breyta | breyta frumkóða]
Veblen fæddist í Wisconsin, Bandaríkjunum. Foreldrar hans voru norskir innflytjendur og bjuggu þau í saman í litlu samfélagi með öðrum Norðmönnum. Móðurmál Veblen er norska og lærði hann ekki ensku fyrr en hann hóf háskólanám, þá sautján ára[1].
Veblen var einkennilegur maður og skar sig úr hópnum með einkennandi útliti sínu og sérkennilega persónuleika. Hann var gríðarlega sérvitur, allt frá unga aldri; hann las mikið og hélt sig til hlés. Hann var einnig yfirburða gáfaður en lét þó sjaldan skoðanir sínar í ljós. Fræðimenn rökræddu því hvaða stefnu skoðanir hans aðhylltust, þó flestir telja að hann hafi hvað mest aðhyllst sósíalisma. Hann var ólíkur öðrum hagfræðingum; Adam Smith og Karl Marx, sem eru meðal áhrifamestu hagfræðinga sögunnar, tóku báðir virkan þátt í samfélaginu og höfðu skoðanir á mismunandi þáttum þess. Veblen, aftur á móti, tók ekki þátt í samfélaginu, hann virtist fjarlægur og áhugalaus[1].
Veblen hóf akademíska feril sinn við Carleton College, en þar lærði hann hagfræði og heimspeki. Eftir útskriftina, árið 1880, fór hann í framhaldsnám í heimspeki við John Hopkins háskólann og fór í framhaldi þess í doktorsnám við Yale. Árið 1884 fékk hann dokstorsgráðu í heimspeki, með heimspeki sem aðalgrein og félagsfræði sem aukagrein. Eftir námið var hann staðráðinn í því að halda ferlinum áfram innan akademíunnar, en gekk það mjög illa hjá honum. Eftir að hafa verið atvinnulaus í sjö ár bauð James Laurence Laughlin honum starf við hagfræðideild Chicago háskólans. Laughlin var prófessor í hagfræði og deildarstjóri hagfræðideildarinnar, sem var þá nýstofnuð[1]. Þar starfaði Veblen þar til honum var sagt upp vegna lifnaðarhátta sinna, en hann var mjög kvensamur og skipti helgileiki hjónabands hann litlu máli. Árið 1906 hóf Veblen störf við hagfræðideild Stanford háskólans og kenndi hann þar í þrjú ár. Að lokum var honum einnig sagt upp þar af sömu ástæðum og áður[3]. Veblen gekk illa að halda athygli nemenda í fyrirlestrum, og var brottfall úr námskeiðum hans mikið. Einnig höfðu nemendur orð af því hve sérkennilegur hann var. Í framhaldi af því starfaði hann við háskólann í Missouri, við matvælastofnun Bandaríkjanna og í New School of Social Research í New York. Veblen hélst illa í starfi vegna óhefðbundinna skoðanna sinna, framkomu og kvensemi sinnar. Þegar að heilsu hans fór að hraka settist hann að í litlum kofa nálægt Stanford þar sem hann lést árið 1929[1].
Stofnanahagfræði[breyta | breyta frumkóða]
Veblen lagði grunninn að stofnanahagfræði með gagnrýni sinni á nýklassíska hagfræði[4]. Veblen, og aðrir stofnanafræðingar, reyndu að útskýra hvernig smekkur, tækni og hagrænar ákvarðanir mótuðust af stofnunum, auk þess sem þeir reyndu að útskýra hvernig stofnanirnar mótuðu samfélagsskipan[3]. Veblen hafði mikla trú á því að hagkerfið væri að miklu leyti innbyggt í félagslegar stofnanir. Hann var þeirrar skoðunar að ekki ætti að aðskilja hagfræði og aðrar félagsgreinar, heldur ætti að skoða samband þessara greina nánar. Þessi hugmyndafræði gerði hagfræðingum kleift að skoða hagræn vandamál frá félagslegu- og menningarlegu sjónarhorni, en það hafði ekki verið gert áður[1].
Heimildir[breyta | breyta frumkóða]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Robert L. Heilbroner (1999). The worldly philosophers - The lives, times, and ideas of the great economic thinkers. Simon & Schuster.
- ↑ Bo Sandelin, Hans-Michael Trautwein, Richard Wundrak (2014). A short history of economic though. Routledge. bls. 73.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Bo Sandelin, Hans-Michael Trautwein, Richard Wundrak (2014). A short history of economic though. Routledge. bls. 74.
- ↑ Hodgson, Geoffrey M. (2004). The Evolution of Institutional Economics: Agency, Structure, and Darwinism in American Institutionalism. Routledge.
Þetta