Spænska heimsveldið
Spænska heimsveldið var fyrsta heimsveldi sögunnar og eitt af þeim stærstu. Það náði yfir nýlendur og yfirráðasvæði Spánar í sex heimsálfum og stóð frá 15. öld til síðari hluta 20. aldar.
Upphaf
[breyta | breyta frumkóða]Upphaf Spænska heimsveldisins má rekja til hjónabands Ferdinands og Ísabellu árið 1469 en við það sameinuðust öll lönd Kastilíu og Aragón í eitt ríki. Kastilía hafði áður lagt Kanaríeyjar undir sig og Aragón tilheyrðu meðal annars Sardinía og Suður-Ítalía. 1492 hélt Kristófer Kólumbus síðan til Vestur-Indía sem hann lagði undir Spán. Páfi staðfesti tilkall Spánar með páfabullunni Inter caetera árið 1493 og með Tordesillas-sáttmálanum 1494 var heiminum utan Evrópu skipt í áhrifasvæði Portúgala og Spánar. Þegar Karl 1. Spánarkonungur varð jafnframt keisari yfir hinu Heilaga rómverska ríki árið 1519 var sagt að sólin settist aldrei í ríki hans. 1580 gengu Spánn og Portúgal síðan í konungssamband og heimsveldið náði hápunkti sínum. Spánverjar áttu þá atvinnuher sem talinn var nánast ósigrandi.
Hnignun heimsveldisins
[breyta | breyta frumkóða]1640 klauf Portúgal sig frá Spáni og 1643 beið spænski herinn ósigur fyrir þeim franska í orrustunni við Rocroi. Ósigurinn er gjarnan látinn marka endalok spænsku gullaldarinnar. 1648 viðurkenndu Spánverjar svo sjálfstæði Hollands sem hafði í reynd staðið frá 1581. Spænska heimsveldinu tók að hnigna hratt og með Spænska erfðastríðinu misstu þeir öll völd í Evrópu utan Íberíuskagans. Hið mikla nýlenduveldi Spánar utan Evrópu átti þó blómaskeið á 18. öld þótt oft kæmi til átaka við Breska heimsveldið. Napóleonsstyrjaldirnar mörkuðu upphafið að endalokunum fyrir þetta nýlenduveldi. Spænski flotinn eyðilagðist að stórum hluta í orrustunni við Trafalgar 1805 og 1806 hófst sjálfstæðisbarátta nýlendnanna í Rómönsku Ameríku sem leiddi til missis nánast allra nýlendnanna í Nýja heiminum, nema Kúbu og Púertó Ríkó, um 1826. Eftir ósigur í stríði Spánar og Bandaríkjanna 1898 misstu Spánverjar síðustu nýlendur sínar í Ameríku, Asíu og Eyjaálfu.
Afríka
[breyta | breyta frumkóða]Í Afríku átti Spánn fáar nýlendur utan Kanaríeyja og Miðbaugs-Gíneu (sem þeir fengu frá Portúgal í skiptum fyrir stærstan hluta þess lands sem nú er Brasilía), en á 19. öld hófu Spánverjar að auka áhrif sín í Norður-Afríku. 1848 lögðu þeir Islas Cafharinas við strönd Marokkó undir sig og 1884 fengu þeir viðurkennt forræði yfir Vestur-Sahara. 1911 skiptu Spánn og Frakkland Marokkó á milli sín. Þegar Franska Marokkó fékk sjálfstæði 1956 létu Spánverjar Spænsku Marokkó eftir við hið nýja ríki en héldu samt borginni Sidi Ifni og Vestur-Sahara.
Eftir þrýsting frá alþjóðasamfélaginu veittu Spánverjar Miðbaugs-Gíneu sjálfstæði 1968 og létu Marokkó Sidi Ifni eftir 1969. 1975 hurfu þeir frá Vestur-Sahara en staða þess svæðis er enn umdeild. Eftir standa eyjarnar og borgirnar Ceuta og Melilla á norðurströnd Marokkó sem Marokkó gerir tilkall til.
Áhrif
[breyta | breyta frumkóða]Áhrif Spænska heimsveldisins voru meðal annars þau að spænska er töluð í flestum löndum Rómönsku Ameríku og Spænsku Austur-Indíum og rómversk-kaþólska er ríkjandi trúarbrögð í þessum löndum.