Aukatengingar
(Endurbeint frá Samanburðartenging)
Aukatengingar eru margir flokkar samtenginga sem standa fremst í aukasetningu eins og að í setningunni ‚hún sagði að hún hefði misst af bílnum‘. Aukatengingar eru notaðar til að tengja aukasetningar við aðrar setningar. Þær standa alltaf fremst í setningu.[1]
Skipting[breyta | breyta frumkóða]
Auktengingar skiptast í tvo flokka (falltengingar og atvikstengingar og fer skiptingin eftir því hvort þær séu notaðar til að tengja fallsetningar eða atvikssetningar saman.
Falltengingar[breyta | breyta frumkóða]
- Skýringartenging
- ‚að‘
- Dæmi: Hann sagði að ég væri asni.
- ‚að‘
- Spurnartenging
- ‚hvort‘, ‚hvort...eða‘, ‚hvort...heldur‘
- Dæmi: Amma spurði hvort ég vildi kleinu.
- Dæmi: Sigga vissi ekki hvort hún ætti að syngja þjóðsönginn eða vögguvísuna.
- ‚hvort‘, ‚hvort...eða‘, ‚hvort...heldur‘
Atvikstengingar[breyta | breyta frumkóða]
- Tíðartenging
- þegar, áður en, (á) meðan, eftir að, er, sem, frá því að, frá því er, fyrr en, jafnskjótt og, jafnskjótt sem, óðar en, síðan, undireins og, strax og, um leið og, þangað til að, þar til er, þá er, til þess er, þar til að, uns
- Dæmi: Þær hlógu þegar við duttum.
- Dæmi: Ég hef verið hér síðan ég man eftir mér.
- þegar, áður en, (á) meðan, eftir að, er, sem, frá því að, frá því er, fyrr en, jafnskjótt og, jafnskjótt sem, óðar en, síðan, undireins og, strax og, um leið og, þangað til að, þar til er, þá er, til þess er, þar til að, uns
- Skilyrðistenging
- ef, nema, svo framarlega sem
- Dæmi: Þú fellur á prófinu ef þú nennir ekki að læra.
- Þú verður ekki ríkur nema þú sért duglegur.
- ef, nema, svo framarlega sem
- Orsakartenging (hafa allar nákvæmlega sömu merkingu)
- af því að, því að, þar eð, þar sem, fyrir því að, með því að, úr því að, sökum þess að, sakir þess að, vegna þess að, fyrst
- Dæmi: Ég sagði þér þetta úr því að þú spurðir.
- Dæmi: Ég sagði þér þetta af því að þú spurðir.
- Dæmi: Ég sagði þér þetta vegna þess að þú spurðir.
- Dæmi: Ég sagði þér þetta fyrst þú spurðir.
- af því að, því að, þar eð, þar sem, fyrir því að, með því að, úr því að, sökum þess að, sakir þess að, vegna þess að, fyrst
- Afleiðingartenging
- svo að (í merkingunni ‚svo að því leiðir að...‘), að
- Dæmi: Veðrið var slæmt svo að hún komst ekki.
- Dæmi: Veðrið var svo slæmt að hún komst ekki.
- svo að (í merkingunni ‚svo að því leiðir að...‘), að
- Viðurkenningartenging
- þó að, þótt, enda þótt, jafnvel þótt, þrátt fyrir (það) að
- Dæmi: Ég kaupi hestinn þó að hann sé haltur.
- Dæmi: Ég kaupi hestinn þótt hann sé haltur.
- þó að, þótt, enda þótt, jafnvel þótt, þrátt fyrir (það) að
- Tilgangstenging
- til þess að, til að, svo að, í merkingunni 'í þeim tilgangi að'
- Dæmi: Færðu þig til þess að ég sjái sjónvarpið.
- Dæmi: Færðu þig til að ég sjái sjónvarpið.
- Dæmi: Færðu þig svo að ég sjái sjónvarpið.
- til þess að, til að, svo að, í merkingunni 'í þeim tilgangi að'
- Samanburðartenging
- eins og, sem, svo sem, heldur en, og, en, því - (sem) - því, því - (sem) - þeim mun
- Tilvísunartenging
- sem, þar sem, þar er, þangað sem, þangað er, þaðan sem, þaðan er, hvert sem, hvert er, hvar sem, hvaðan sem, hvaðan er, hvernig sem, hvenær sem (einnig flestar samsettar tengingar með tilvísunarfornöfnunum ‚sem‘ og ‚er‘; sem eru að sumra mati eiginlega tengiorð).
- Dæmi: Þetta er maðurinn sem ég kynntist í Danmörku.
- Dæmi: Hann reyndi að selja málverkin hvar sem hann kom.
- sem, þar sem, þar er, þangað sem, þangað er, þaðan sem, þaðan er, hvert sem, hvert er, hvar sem, hvaðan sem, hvaðan er, hvernig sem, hvenær sem (einnig flestar samsettar tengingar með tilvísunarfornöfnunum ‚sem‘ og ‚er‘; sem eru að sumra mati eiginlega tengiorð).
Tengt efni[breyta | breyta frumkóða]
Heimildir[breyta | breyta frumkóða]
- Bjarni Ólafsson (1995). Íslenskur málfræðilykill. Mál og menning. ISBN 9979-3-0874-5.
- Björn Guðfinnson (án árs). Íslensk málfræði. Námsgagnastofnun.
- Óbeygð orð.