Rjómabú

Rjómabú er mjólkurvinnslufyrirtæki sem voru um tíma algeng og eru fyrirrennarar mjólkurbúa nútímans. Mörg rjómabú voru starfandi á Íslandi frá 1900 og fram að fyrri heimsstyrjöldinni og seldu þau smjör sem selt var innanlands eða flutt erlendis. Fyrsta rjómabúið tók til starfa árið 1900 en það Áslækjarbúið í Hrunamannahreppi. Árið 1901 voru 3 ný bú stofnuð; árið 1902 stofnuð 5 ný bú; árið 1903 aftur stofnuð 5 ný, og árin 1904 og 1905 stofnuð 10 ný bú, hvort árið, svo við árslok 1905 voru rjómabúin orðin 34. Flest voru rjómabúin í Árnessýslu og Rangárvallasýslu. Veitt voru lán á hagstæðum kjörum úr Viðlagasjóði til stofnunar rjóma- og ostabúa. Mjólkurskóli var stofnaður á Hvanneyri haustið 1900 og starfaði hann til ársins 1918, lengst af á Hvítárvöllum. Mjólkurskólinn var eingöngu ætlaður konum og voru það konur sem unnu á rjómabúunum.

Áslækjar-rjómabúið

Upphaf rjómabúa á Íslandi má rekja til þess að sumarið 1900 gerðu 5 bændur í Hrunamannahreppi félag með sér og fluttu nýmjólkina saman á einn stað (að SyðraSeli), skildu hana þar í stórri skilvindu, fluttu undanrennu og áir aftur heim til sín, en létu strokka smjör úr rjómanum. Strokkað var með handafli. Smjörið var selt til útflutnings.

Hjalla-búið

Félagið var stofnað af 16 bændum og tók til starfa sumarið 1902

Rauðalækjar-búið

Rjómabúið var stofnað vorið 1902 af 24 mönnum, 13 úr Ásahreppi, 8 úr Holtahreppi og 3 Rangvellingum. Byggt var hús fyrir búið sunnarlega í Holtahreppi við Rauðalækinn og notað vatnsafl.

Rjómabú Skeiðahrepps

Rjómabúið var stofnað vorið 1903 af 31 félagsmönnum. Búið framleiddi mest á dag 140 pd. af smjöri.

Tengt efni

Heimildir