Púnversku stríðin

Yfirráðasvæði Karþagó og breytingar þess á tíma púnversku stríðanna.

Púnversku stríðin
1. púnverska stríðið
2. púnverska stríðið
3. púnverska stríðið

Púnversku stríðin voru þrjú stríð milli Rómverja og fönísku borgarinnar Karþagó á 3. og 2. öld f.Kr.

Nafn stríðanna er dregið af latneska orðinu Punici, sem þýðir Karþagóbúar (afbökun af Poenici, sem merkir Föníkumenn).

Stríðin voru að miklu leyti afleiðing útþenslu Rómar á kostnað áhrifasvæðis Karþagó, sem þá var eitt mesta stórveldi Miðjarðarhafsins. Við lok stríðanna hafði Karþagó verið algjörlega sigrað og komið undir vald Rómar. Í upphafi stríðanna var Karþagó öflugusta sjóveldi Miðjarðarhafsins, en eftir sigur Rómverja, bæði í púnversku stríðunum og samtímis Makedóníustríðunum, hafði Róm tekið sér stöðu sem óumdeildt stórveldi svæðisins.

Fyrsta púnverska stríðið (264 f.Kr. – 241 f.Kr.)

Aðalgrein: Fyrsta púnverska stríðið

Bakgrunnur

Þegar fyrsta púnverska stríðið braust út höfðu Rómverjar tryggt sér yfirráð yfir öllum Ítalíuskaganum sunnan Pódalsins. Áratugina á undan höfðu þeir háð nokkur stríð við nágranna sína, meðal annars Latneska stríðið, Samnítastríðin og Pyrrhíska stríðið. Öll þessara stríða enduðu með sigri Rómverja og útþenslu yfirráðasvæðis þeirra. Rómverjar höfðu því sterkan landher þegar fyrsta púnverska stríðið hófst, en sjóher þeirra var lítill sem enginn.

Karþagó var á þeim tíma öflugasta ríkið við vesturhluta Miðjarðarhafsins, sérstaklega í Norður-Afríku, á Sikiley og Íberíuskaganum. Karþagómenn voru þekktir sem miklir sæfarar og réðu yfir öflugum sjóher sem þeir notuðu til að verja viðskiptaveldi sitt. Her Karþagómanna var að miklu leyti skipaður málaliðum, en flestir herforingjanna voru innfæddir Karþagómenn.

Stríðið

Fyrsta púnverska stríðið var háð á landi og sjó, með átökum á Sikiley, í Norður-Afríku og á Miðjarðarhafi. Í fyrstu beittu Rómverjar aðeins landher sínum, en fljótlega hófu þeir að byggja upp sjóflota og mættu Karþagómönnum í nokkrum sjóorrustum. Þar sem Rómverjar höfðu enga reynslu sjóhernaði þurftu þeir að læra af óvinum sínum, sem voru mun reyndari á því sviði.

Rómverjar komu Karþagómönnum á óvart með nýjun í skipasmíðum: þeir útbjuggu skip sín með corvus („hrafni“), sem var eins konar færanleg brú. Þegar Rómversk skip nálguðust óvinaskip, var corvus látinn falla yfir þau, sem festi skipin saman og gerði Rómverskum hermönnum kleift að komast um borð í óvinaskipin. Þessi tækni hjálpaði Rómverjum að vinna nokkrar mikilvægar orrustur, þar á meðal orrustuna við Mylae. Karþagómenn lærðu þó smám saman að verjast corvus-búnaðinum, og að lokum hættu Rómverjar að nota hann.

Rómverjar reyndu einnig innrás í Norður-Afríku undir stjórn Marcusar Atiliusar Regulusar, en henni lauk með miklum ósigri. Karþagómenn nutu aðstoðar spartneska hershöfðingjans Xanþipposar, sem sigraði Rómverja í orrustunni við Túnis. Stríðið var báðum ríkjum dýrkeypt, en að lokum höfðu Rómverjar sigur og lögðu undir sig Sikiley, sem varð fyrsta skattland þeirra.

Eftirmál

Eftir stríðið lenti Karþagó í alvarlegum fjárhagserfiðleikum, ekki síst vegna hárra skaðabóta sem Rómverjar kröfðust. Vegna fjárskorts gátu þeir ekki greitt málaliðum sínum laun, sem leiddi til uppreisnar í svokölluðu málaliðastríði. Karþagómenn áttu í erfiðleikum með að bæla uppreisnina niður og gátu illa varið önnur áhrifasvæði sín.

Rómverjar nýttu sér ástandið og lögðu undir sig eyjarnar Sardiníu og Korsíku. Eftir stríðið var Rómaveldi orðið öflugasta ríkið við vesturhluta Miðjarðarhafsins, á meðan verslunarveldi Karþagó var verulega veikt. Karþagómenn sneru sér því að landvinningum á Íberíuskaganum og einbeittu sér næstu áratugi að útþenslu þar.

Annað púnverska stríðið (218 f.Kr. – 202 f.Kr.)

Aðalgrein: Annað púnverska stríðið

Bakgrunnur

Eftir Málaliðastríðið var hershöfðinginn Hamilcar Barca einn valdamesti stjórnmálamaðurinn í Karþagó. Hann hafði verið einn helsti hershöfðingi Karþagómanna bæði í fyrsta púnverska stríðinu og í Málaliðastríðinu. Að stríðinu loknu fór hann með her sinn til Íberíuskagans og einsetti sér að stækka yfirráðasvæði Karþagó þar.

Með Hamilcar var sonur hans, Hannibal Barca, sem tók við stjórn Íberíu árið 221 f.Kr. Rómverjar óttuðust aukin umsvif Karþagómanna á Íberíu en gripu þó ekki inní þegar íbúar borgarinnar Saguntum biðluðu til þeirra um aðstoð gegn Hannibal. Hannibal hertók borgina og hóf í kjölfarið hinn fræga herleiðangur sinn til Ítalíu.

Gangur stríðsins

Annað púnverska stríðið er frægt fyrir hinn djarfa herleiðangur Hannibals, herforingja Karþagómanna, yfir Alpana. Hann gerði innrás í Ítalíu úr norðri og fékk í lið með sér gallíska ættbálka á Norður-Ítalíu, sem þegar höfðu hafið uppreisn gegn Rómverjum.

Hannibal vann fljótlega tvo stóra sigra gegn Rómverjum: Orrustuna við Trebia árið 218 f.Kr. og Orrustuna við Trasimene árið 217 f.Kr. Að því loknu hélt hann með her sinn suður Appenínaskagann, en ákvað að ráðast ekki á Rómaborg sjálfa, þrátt fyrir að Rómverjar væru illa búnir að verjast. Þess í stað fór hann til Suður-Ítalíu sem gaf Rómverjum tækifæri til að endurskipuleggja her sinn.

Rómverjar mættu Hannibal í Orrustunni við Cannae, árið 216 f.Kr., þar sem þeir biðu sinn mesta ósigur í stríðinu og misstu stóran hlute hers síns á Ítalíu. Í kjölfarið tóku Rómverjar upp nýja herkænsku, þar sem þeir forðuðust stórar orrustur við Hannibal en réðust þess í stað á smærri hersveitir hans í fæðuleit. Þeir notuðu einnig sviðna-jörð taktik, sem gerði Hannibal erfitt fyrir að afla vistfanga. Helsti hönnuður þessarar aðferðar var Fabius Maximus en en með henni tókst Rómverjum að koma í veg fyrir að Hannibal gæti brotið bandalag Rómaveldis við önnur ríki á Ítalíu.

Á sama tíma sendu Rómverjar her til Íberíuskagans undir stjórn bræðranna Gnaeusar Corneliusar Scipio Calvusar og Publiusar Corneliusar Scipio (föður Scipio Africanusar). Þar börðust þeir gegn bræðrum Hannibals, Hasdrubal Barca og Mago Barca, og hindruðu að þeir gætu sent Hannibal liðsauka til Ítalíu. Scipio-bræðurnir féllu í bardaga gegn Barca-bræðrunum árið 211 f.Kr. en ári síðar tók Scipio Africanus við stjórn rómverska hersins á Íberíu. Hann vann mikilvæga sigra og sigraði Karþagómenn endanlega í Orrustunni við Ilipa árið 206 f.Kr., sem leiddi til þess að Karþagómenn yfirgáfu Íberíu fyrir fullt og allt. Stríðið náði einnig til Sikileyjar og Balkanskagans, en alls staðar höfðu Rómverjar sigur. Að lokum færði Scipio Africanus her sinn til Norður-Afríku og sigraði Karþagómenn í orrustunni við Zama, sem batt endi á stríðið.

Eftirmál

Í kjölfar stríðsins misstu Karþagómenn öll ítök sín á Íberíuskaganum og í Númidíu og voru landsvæði þeirra takmörkuð við tiltölulega lítið svæði umhverfis Karþagó. Einnig þurfti Karþagó að greiða Rómverjum himinháar stríðsskaðabætur auk þess sem Rómverjar settu Karþagómönnum skorður varðandi uppbyggingu á herafla þeirra. Rómverjar öðluðust varanleg ítök í Íberíu og tóku stórt skref í átt til þess að verða ráðandi afl yfir öllu Miðjarðarhafi. Rómverjar háðu Fyrsta makedóníska stríðið á meðan Öðru púnverska stríðinu stóð, á næstu áratugum áttu þeir í frekari átökum á Balkanskaga og í Anatólíu og juku með þeim enn frekar völd sín og áhrif við Miðjarðarhafið.

Þriðja púnverska stríðið (149 f.Kr. – 146 f.Kr.)

Aðalgrein: Þriðja púnverska stríðið

Bakgrunnur

Á árunum á milli annars og þriðja púnverska stríðsins náði Karþagó að borga Rómverjum stríðsskaðabæturnar og átti miklum efnahagslegslegum uppgangi að fagna á árunum fyrir þriðja stríðið. Margir Rómverjar litu enn á Karþagó sem ógn við Rómaveldi og frægastur þeirra er Cato eldri sem endaði lengi allar ræður sínar í öldungaráðinu með orðunum „Auk þess legg ég til að Karþagó verði lögð í eyði“. Rómverjar litu svo á að Karþagó væri undir áhrifavaldi Rómar og þegar Karþagó myndaði her og háði stríð gegn Númidíu (sem þeir töpuðu) töldu Rómverjar að Karþagómenn væru að brjóta gegn samningum þeirra eftir Annað púnverska stríðið.

Stríðið

Þriðja púnverska stríðið var að mestu leyti langt umsátur um Karþagó sem lauk með því að borgin var lögð í rúst. Rómverjar sendu um 80.000 manna herlið til norður-Afríku árið 149 f.Kr. og hófu umsátur. Næstu tvö árin náðu Rómverjar ekki teljandi árangri í stríðinu en árið 147 f.Kr. tók Scipio Aemilianus við stjórn umsátursins og náði að knýja fram sigur árið eftir.