Notandi:Kjg1

Helgi Þorgils Friðjónsson

Mynd:Sýnishorn.jpg Helgi Þorgils Friðjónsson �

Um Helga og nám

Helgi Þorgils Friðjónsson er fæddur 7. mars 1953 í Búðardal og ólst hann þar upp til fimmtán ára aldurs en þá flytur hann til Reykjavíkur. Helgi stundaði nám við Myndlistar- og handíðaskóla Íslands 1971-1976. Að því loknu fór hann til Haag og var í námi í De Vrije akademíunni og árið eftir í Jan van Eyck akademíunni í Maastricht í Hollandi. Námi sínu þar lauk hann árið 1979 og kom heim í kjölfarið.

Helgi segir í bókinni Helgi Þorgils Friðjónsson, Sjónþing 13. október 1996, að hann hafi komið inn í Myndlista- og handíðaskólann sem hálfgerður sveitamaður. Hann þakkar kennurum sínum fyrir að taka sér vel en hann var í deild sem þá var kölluð Frjáls myndlistardeild. Þarna nefnin hann reyndar líka að seinna þegar hann var farinn að mála hafi kennarar sínir „snúið upp á sig gagnvart verkum sínum” (Hannes Sigurðsson, 1996).

Málarinn Helgi

Helgi hafði unnið mikið með teikningar, grafík og texta. Þegar hann byrjar fyrst að vinna með málverkið á skólaárunum í Hollandi og þá hlítir hann öllum þeim reglum sem unnið var með á þeim tíma. Það þótti honum of flókið og vildi einfalda hlutina. Þá fer hann í að „yfirfæra skissuna á striga þ.e. að koma hugsuninni beint í málverkið” (Hannes Sigurðsson, 1996). Helgi segist vinna myndir sínar hrátt og að þær byggist á einhvers konar konsepti/hugmynd sem tengi hann við samnefndan áratug.

Helgi tekur þátt í upphafi þeirrar stefnu sem kölluð hefur verið nýja málverkið og kom fram um 1980.

Ólafur Kvaran segir: „Forsendur Helga sem málara í byrjun níunda áratugarins, þar sem teikningin er afgerandi í formgerðinni liggja ekki síst í hinni huglægu eða rómantísku konseptlist áttunda árgatugarins. Fígúran og frásögnin í verkum hans virðast á þessum árum aftur á móti vera sprottnar úr heimi teiknimynda – sem kom inn í listasöguna á öðrum forsendum með popplistinni um 1960.” (Fyrirlestur á Blakki í nóvember 2008).

Helgi sýnir fyrst olíumálverk í Gallerí Suðurgötu 7 1980 og næst á sýningu í Norrænahúsinu 1981. Helgi tók einnig þátt í stórum samsýningum eins og „Nýja málverkið” í Nýlistasafninu og „Gullströndin andar” sem var haldin í JL-húsinu árið 1983. Tvær síðast nefndu sýningarnar vöktu mikla athylgi og umtal og hristu hressilega upp í myndlistarheiminum í landinu. Það var strax augljóst þarna að Helgi myndi skapa sér sérstöðu innan þess sem kallað er nýja málverkið. Á sýningu á Kjarvalsstöðum árið 1987 má segja að Helgi hafi fyrst fengið viðukenningu á verkum sínum.

Helgi var farinn að mál fígúrurnar, sem hafa síðan einkennt málverk hans, í kringum 1987 og voru málverkin á Kjarvalssýningunni í þeim dúr. Í myndunum má finna svo til öll helstu táknin sem hafa verið einkennandi í verkum Helga s.s. landslag, kentárar og englar. Helgi segir sjálfur að hann noti táknmál með „frekar léttum og óábyrgum hætti”. Hann segist vera að „stefna saman sögunni; mannkynssögunni og listasögunni” (Hannes Sigurðsson 1996). Helgi notar mikið tilvitnanir í ævintýri og þjóðsögur með súrealískum undirtóni en verkin verða þó aldrei í raun súrealísk. „Það er hið ótrúlega og fáránlega sem að tekur á sig raunsætt yfirbragð”. (Ólafur Kvarna). Helgi hefur einnig sagt að Picasso „styðji oft tryggur við bakið á sér”. Þá er hann að tala um þetta að hafa leyfi til þess að geta umsnúið persónu að vild (Hannes Sigurðsson, 1996).

Gunnar B. Kvaran segir í bók um Helga sem Listasafn Reykjavíkur gaf út árið 1989 að hugmyndin og myndefnið hafi ávallt gegnt jafn stóru hlutverki og hin formræna útfærsla í vekum hans.

Gunnar talar einnig um að á yfirborðinu í myndum Helga virðist allt vera í fullkomnu jafnvægi – himneskt. En þegar betur er gáð er þar ógrynni af táknum og tilvísunum sem riðli því. „Handan við látlaust og heillandi yfirborð myndarinnar, miðast allt að því að ögra og riðala þessu himneska ástandi”. (Helgi Þorgils Friðjónsson, 1989).

Helgi segir sjálfur að hann sé að vinna með einsemd mannsins í verkum sínum. Þetta má m.a. sjá í því að fólkið/fígúrurnar myndunum snertast svo til aldrei, augu þess mætast ekki og það virðist varla vita hvert af öðru. Þetta ítrekar hann líka með því að mála konur jafnt sem karla nakta en án þess að höfða til kynhvatarinnar. Einsemdin alger.

Gunnar B. Kvaran segir:

„Þrátt fyrir að allt virðis lifa í fullkomnu samræmi og fegurðin sé æðsta takmark listaverksins, er margt sem styrkir þann undirtón sem fjallar um einangrun mannsins. Fólkið í verkum Helga á lítið sem ekkert sameiginlegt. Það er innhverft, aldurslaust og við erum í vafa um hvort það deilir með sér sama rými. Fólkið starir mót áhorfendum innantómu augnaráði líkt og það sé fast í eigin hugrenningum og búið að missa tengsl við umhverfið. Og áhorfandinn skynjar ónotatilfinningu sem við getum í raun fundið í flestum verkanna." (Helgi Þorgils Friðjónsson, 1989).

Samband manns og náttúru er stór þáttur í list Helga og landslagið sem slíkt fastur punktur í verkum hans. Hann hefur dvalið úti á landi og finnst mikið til náttúrunnar koma almennt.

Helgi talar um það á sjónþinginu í Gerðubergi í október 1996 að hann hafi átt frekar erfitt með að mála landslag fyrst þegar hann var að byrja að mála. Síðar meir hafi hann náð betra sambandi við það. Hann segir að oftast sér landslagið skáldskapur einn en í hveri mynd sé svona eitt og eitt sem hann tengi veruleikanum eins og t.d. stakur foss, fjall o.s.frv. (Hannes Sigurðsson, 1996).

Myndmálið í myndum Helga hefur tekið ýmsum breytingum í gegnu tíðina – tákngervingin, formið og litræn framsetning.

Ólafur Kvaran segir: „Í verkum Helga er ekki aðeins að finna sterka listsögulega skírskotun til barokks og ítalskrar endurreisnar heldur einnig náið samband við eitt af meginþemum rómantískrar listar á 19. öldinni sem fjallar um samband manns og náttúru og má jafnvel fullyrða að þar sé að finna afgerandi sögulegan snertipunkt í list hans.” (Ólafur Kvaran fyrirlestur á Blakki í nóvember 2008).

Verk Helga

Sviplaus andlit, undarlegar fígúrur og þyngdarleysi er einkenni á myndum Helga. „Hringrás III” (1994), „Fiskar sjávar” (1995) og „Íslenskir fiskar” (2001) eru myndir sem höfða til mín. Svo er líka „Söngur jarðar, Kór alheimsins” (1994) áhrifamikil mynd. Auðvelt er að skilja það myndlist Helga hafi ekki fallið öllum í geð svona fyrsta kastið. En kannski er það alltaf þannig þegar litið er á listasögunna – fyrst þegar menn koma fram með list sína eru þeir umdeildir en þegar stefna þeirra hefur tekið á sig skýra mynd fá þeir sanngjarnari dóma. Í dag er Helgi Þorgils talinn einn af fremstu myndlistarmönnum Íslands og vonandi á ljós hans eftir að skína/svífa sem lengst í heimi myndlistarinna.

Gallerý gangurinn – the corridor

Það er ekki hægt annað hér en að nefna „Gallerí gang”. Helgi opnaði lítið sýningarými sem hann kallar „Gallerí gang” árið 1980 og hefur „Gangurinn“ verið starfandi síðan. Á heimasíðu Helga – http://www.helgi-fridjonsson.com/ - segir að megin markmiðið með rekstrinum sé að kynna myndlistarmenn og aðra fyrir nýjum erlendum listamönnum. Fjölmargir erlendir myndlistarmenn hafa sýnt hjá Helga og á síðunni segir að margir hverjir hafi komið aftur til Íslands ýmist til þess að sýna eða sem almennir ferðamenn. Með því að fá listamennina aftur til landsins finnst Helga að hann hafi náð markmiðum sínu með rekstri „Gangsins”.

Heimildir:

Gunnar B. Kvaran. (1989). Helgi Þorgils Friðjónsson. Reykjavík: Listasafn Reykjavíkur, Kjarvalsstaðir.

Ólafur Kvaran. (1999). Helgi Þorgils Friðjónsson. Reykjavík: Listasafn Íslands.

Ólafur Kvaran – fyrirlestur á http://www.ugla.hi.is í nóvember 2008.

Hannes Sigurðsson, Ólafur Gíslason, Þorri Hringsson. (1996). Helgi Þorgils Friðjónsson - Sjónþing VI. Reykjavík: Menningarmiðstöðin Gerðuberg.

Helgi Þorgils Friðjónsson. (2007). The corridor. Sótt 17. nóvemer 2008 af http://www.helgi-fridjonsson.com/