„Gústaf Vasa“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við

Innfellt

Útgáfa síðunnar 12. janúar 2009 kl. 11:02

Gústaf Vasa eða Gústaf 1. (sænska: Gustav Eriksson; 15. aldar upplenska: Gösta Jerksson; fæddur líklega 12. maí 1496 á bóndabænum Rydboholm eða Lindholmen í Vallentuna, Upplandi, dáinn 29. september 1560 í Stokkhólmskastala) var konungur Svíþjóðar frá 1523 þangað til hann dó. Gústaf gerði uppreisn gegn Kalmarsambandinu. Áður hafði það tíðkast að kjósa konunginn en Gústaf afnam það kerfi og tók þess í stað upp þá hefð að konungsvaldið gengi í arf. Hann var fyrsti konungurinn af Vasaættinni sem var konungsætt Svíþjóðar stærstan hluta 16. öldin og 17. öldin. Hann var fyrst kjörinn ríkisstjóri af mönnum sínum í uppreisninni gegn Kristjáni 2. og þegar þeir unnu sigur tveimur árum síðar var hann kjörinn konungur sem aftur varð til þess að Kalmarsambandið leystist upp.

Við valdatöku Gústafs flúði erkibiskup Stokkhólms, Gustav Trolle, land og páfi var andsnúinn því að skipaður yrði nýr erkibiskup. Afleiðingin af þessu var sú að Gústaf skipaði í trássi við páfa lútherstrúarmanninn Laurentius Petri erkibiskup og hóf þannig siðbreytingu í Svíþjóð.

Ættin og nafnið

Gústaf var sonur Eriks Johanssonar (Vasa) og Ceciliu Månsdotter (af Ekaættinni). Eins og samtíma og eldri meðlimir ættarinnar notaði Gústaf Eriksson aldrei ættarnafnið Vasa. Það var fyrst eftir að Eiríkur 14. inleiddi notkun aðalstitla fyrir greifa samkvæmt meginlandslögum, að ættarnöfn eins og Vasa voru tekin til notkunar í Svíþjóð. Föðurnafnið hans, Eriksson, var hins vegar ekki notað eftir krýninguna, þá var hann einungis kallaður Gústaf konungur. Meðal fólksins kallaðist hann Gösta kóngur, nafn sem lifir áfram í sænskum ljóðum og vísum.

Heimildir

Þýtt upp úr sænsku wikipediu

Fyrirrennari:
Kristján 2.

Ríkisstjóri Svíþjóðar
(1521 – 1523)

Eftirmaður:
enginn

Fyrirrennari:
enginn

Konungur Svíþjóðar
(1523 – 1560)

Eftirmaður:
Eiríkur 14.

@@ Lína 1: / Lína 1: @@
 [[Mynd:Gustav_Vasa.jpg|thumb|right|Gústaf Vasa]]
-'''Gústaf Vasa''' eða '''Gústaf 1.''' ([[sænska]]: Gustav Vasa; fæddur líklega [[12. maí]] [[1496]] á bóndabænum [[Rydboholm]] eða [[Lindholmen]] í [[Vallentuna]], [[Uppland]]i, dáinn [[29. september]] [[1560]] í [[Stokkhólmskastali|Stokkhólmskastala]]) var [[konungur Svíþjóðar]] frá [[1523]] þangað til hann dó. Gústaf gerði uppreisn gegn [[Kalmarsambandið|Kalmarsambandinu]]. Áður hafði það tíðkast að kjósa konunginn en Gústaf afnam það kerfi og tók þess í stað upp þá hefð að konungsvaldið gengi í arf.
+'''Gústaf Vasa''' eða '''Gústaf 1.''' ([[sænska]]: Gustav Eriksson; 15. aldar [[upplönd|upplenska]]: ''Gösta Jerksson''; fæddur líklega [[12. maí]] [[1496]] á bóndabænum [[Rydboholm]] eða [[Lindholmen]] í [[Vallentuna]], [[Uppland]]i, dáinn [[29. september]] [[1560]] í [[Stokkhólmskastali|Stokkhólmskastala]]) var [[konungur Svíþjóðar]] frá [[1523]] þangað til hann dó. Gústaf gerði uppreisn gegn [[Kalmarsambandið|Kalmarsambandinu]]. Áður hafði það tíðkast að kjósa konunginn en Gústaf afnam það kerfi og tók þess í stað upp þá hefð að konungsvaldið gengi í arf. Hann var fyrsti konungurinn af [[Vasaættin]]ni sem var konungsætt Svíþjóðar stærstan hluta [[16.|16. öldin]] og [[17. aldar|17. öldin]]. Hann var fyrst kjörinn ríkisstjóri af mönnum sínum í uppreisninni gegn [[Kristján 2.|Kristjáni 2.]] og þegar þeir unnu sigur tveimur árum síðar var hann kjörinn konungur sem aftur varð til þess að [[Kalmarsambandið]] leystist upp.
+Við valdatöku Gústafs flúði [[erkibiskup Stokkhólms]], [[Gustav Trolle]], land og [[páfi]] var andsnúinn því að skipaður yrði nýr erkibiskup. Afleiðingin af þessu var sú að Gústaf skipaði í trássi við páfa [[lútherstrú]]armanninn [[Laurentius Petri]] erkibiskup og hóf þannig [[siðbreytingin|siðbreytingu]] í Svíþjóð.
 == Ættin og nafnið ==
-'''Gústaf''' var sonur [[Erik Johansson Vasa|Eriks Johanssonar (Vasa)]] og [[Cecilia Månsdotter|Ceciliu Månsdotter]] (af [[Ekaættin|Ekaættinni]]). Eins og samtíma og eldri meðlimir ættarinnar notaði '''Gústaf Eriksson''' aldrei ættarnafnið Vasa. Það var fyrst eftir að [[Erik XIV]] inleiddi notkun aðalstitla fyrir [[greifi|greifa]] samkvæmt meginlandslögum, að ættarnöfn eins og [[Vasa]] voru tekin til notkunar í Svíþjóð. Föðurnafnið hans, '''Eriksson''', var hins vegar ekki notað eftir krýninguna, þá var hann einungis kallaður '''Gústaf konungur'''. Meðal fólksins kallaðist hann '''Gösta kóngur''', nafn sem lifir áfram í sænskum ljóðum og vísum.
+'''Gústaf''' var sonur [[Erik Johansson Vasa|Eriks Johanssonar (Vasa)]] og [[Cecilia Månsdotter|Ceciliu Månsdotter]] (af [[Ekaættin]]ni). Eins og samtíma og eldri meðlimir ættarinnar notaði '''Gústaf Eriksson''' aldrei ættarnafnið Vasa. Það var fyrst eftir að [[Eiríkur 14.]] inleiddi notkun aðalstitla fyrir [[greifi|greifa]] samkvæmt meginlandslögum, að ættarnöfn eins og [[Vasa]] voru tekin til notkunar í Svíþjóð. Föðurnafnið hans, '''Eriksson''', var hins vegar ekki notað eftir krýninguna, þá var hann einungis kallaður '''Gústaf konungur'''. Meðal fólksins kallaðist hann '''Gösta kóngur''', nafn sem lifir áfram í sænskum ljóðum og vísum.
 == Heimildir ==
 Þýtt upp úr sænsku  wikipediu
+{{Töflubyrjun}}
+{{Erfðatafla
+| titill = [[Ríkisstjóri Svíþjóðar]]
+| frá = 1521
+| til = 1523
+| fyrir = [[Kristján 2.]]
+| eftir = enginn
+}}
+{{Erfðatafla
+| titill = [[Konungur Svíþjóðar]]
+| frá = 1523
+| til = 1560
+| fyrir = enginn
+| eftir = [[Eiríkur 14.]]
+}}
+{{Töfluendir}}
 [[Flokkur:Svíakonungar]]