Austurrísku hagfræðingarnir

Skjaldarmerki Ludwigs von Mises

Austurrísku hagfræðingarnir eða Austurríski hagfræðiskólinn er hugmyndaskóli innan hagfræðinnar sem á rætur sínar að rekja til nokkurra hagfræðinga í Austurríki á 19. öld. Hugmyndaskólinn hefur leikið stórt hlutverk í kenningasmíðum á 19. og 20. öldinni og hefur haft mikil áhrif innan Hagfræðigreinarinnar.

Uppruni skólans má rekja til Vínarborgar, með útgáfu bókar Carl Menger "Principles of Economics".

Menger, sem talinn er vera faðir Austurríska skólanns, var einn þeirra hagfræðinga sem stóðu að “jaðarbyltingunni” (e. marginal revolution) svonefndu í hagfræði um 1870, en með henni gátu hagfræðingar skýrt verðmyndun á frjálsum markaði betur en áður. Menger lagði meiri áherslu en aðrir á hans tíð á hlutverki tíma og óvissu, en fyrir Menger var samkeppni á markaði þróun frekar en niðurstaða. Líkan nýklassískra hagfræðinga gaf til kynna að niðurstaða verðs findist með uppboðsaðferðum, þar sem uppboðshaldari kallaði upp verð þar til að jafnvægisverð finnst. Menger taldi þetta óraunhæft þar sem enginn einn uppboðshaldari væri til og menn byggja ekki við fulla þekkingu.

Austurrísku hagfræðingarnir Eugen von Böhm-Bawerk, Friedrich Von Wieser og Ludwig von Mises byggðu á kenningum Menger og þróuðu þær áfram og úr því varð Austurríski hugmyndaskólinn.

Eugen von Böhm-Bawerk, sem var fjármálaráðherra Austurríkis um skeið, gagnrýndi vinnuverðgildiskenningu Karl Marx og setti fram kenningu um fjármagn sem byggir á tímavirði peninga sem stýrir vöxtum. Einnig hélt hann málstofu í Vínarskóla, sem margir þekktir hagfræðingar eins og Otto Bauer, Rudolf Hilferding, Joseph Schumpeter og Ludwig von Mises sóttu.

Mises, sem er jafnan talinn helsti leiðtogi austurrísku hagfræðinganna á 20. öld, var á tímum kennari Friedrich A. von Hayek, sem er einn af þekktari hagfræðingum innan skólans. Mises og Hayek voru sammála um að víðtækur áætlunarbúskapur eins og sósíalistar hugsuðu sér væri óframkvæmanlegur.

Segja má að austurrísku hagfræðingarnir hafi flust til New York þegar Mises gerðist kennari í New York háskólanum, en tveir lærisveinar hans, Israel Kirzner og Murray Rothbard, hafa haldið áfram rannsóknum í anda hans. Kirzner þykir merkasti hagfræðingurinn innan Austurríska hugsunarskólans í lok 20. aldar. Merkasta rit hans er Competition and Entrepreneurship. Krizner hefur einnig skrifað um hlutverk framkvæmdamanna í að afla þekkinga og miðla henni um hagkerfi. Rothbard skrifaði fleiri en 20 bækur um stjórnmálakenningar, sögu, hagfræði og önnur efni en merkasta rit hans er Man, Economy, and State.

Austurríski hugmyndaskólinn er kenndur við frjálshyggjusemi og er skólinn almennt sammála Chicago-hagfræðingunum um kosti frjálsra markaða. Þeir gagnrýna þá hins vegar fyrir að beita aðferðum náttúruvísinda í hagfræði.

Austurríski skólinn skoðaði sérstaklega hegðun fólks í stað þess að horfa til markaða, fyrirtækja og auðlinda eins nýklassísk hagfræði gerir. Austurríski skólinn byggir því á þeirri grundvallarreglu að hagfræðikenningar skuli eingöngu vera sprottnar af mannlegum athöfnum. Hagfræðiskólinn hefur verið mikið gagngrýndur af öðrum hugmyndaskólum hagfræðinnar fyrir þá tregðu að notast við stærðfræðilegar framsetningar og jöfnur til rökstuðnings við kenningar sínar. Hagfræðingar innan skólans mótmæla gegn því að beita stærðfræðilegum jöfnum, því að slíkt sé erfitt eða ómögulegt þar sem ekki er hægt að fanga mannlega hegðun með slíkum hætti í ljósi óútreiknanlegs eðlis mannsins. Skólinn reiðir sig því að mörgu leiti á heimspeki og hugmyndasmíði frekar en mælingar og útleiðslur með stærðfræði.

Mikilvæg framlög skólans til hagfræðinnar

Austurríski hagfræðiskólinn hefur þróað mikið af mikilvægum kenningum sem í dag eru notaðar í Hagfræði. Fórnarkostnaður, Verðbólga og Hagsveiflur eru meðal þeirra framlaga. Í Austurríska hagfræðiskólanum hafa verið þrjár meginbylgjur í hugsunarhætti og skiptast þær niður eftir stofnun skólans og fram að fyrri heimsstyrjöldinni, millistríðsáranna, og tímans eftir seinni heimsstyrjöldina.

Fyrsta bylgjan (Seinnihluti 19 aldar til fyrrihluta 20 aldar)

Fyrsta bylgjan einkenndist af framlögum frá Menger, Böhm-Bawerk og Wieser. Helstu framlög á fyrstu bylgjunni lagði grunninn að kenningum sem síðan hafa verið þróaðar enn frekar.

Fórnarkostnaður: Friedrich von Wieser gaf fyrstur út kenninguna um fórnarkostnað. Fórnarkostnaður vísar til andvirði næstbesta valmöguleika sem stendur til boða þegar við ákvörðunartöku. Við allar ákvarðanatökur þarf að vega og meta hvern valmöguleika og taka tillit til þeirra ákvarðana sem ekki geta verið teknar í staðinn, þar sem einstaklingur fórnar tíma eða fjármagni við það að taka eina ákvörðun fram yfir aðra.

Fórnarkostnaður er lykilhugtak í almennri hagfræði þegar kemur að úrlausn mála vegna skorts og nýtni efna.

Fjármagn og vextir:Kenningin um fjármagn og vexti var fyrst þróuð af Eugen Böhm von Bawerk árið 1888. Hann setti fram ítarlega greinagerð um grundvallaratriði kapítalískrar framleiðslu, það er að vextir og hagnaður ráðist af tveimur þáttum, framboði og eftirspurn á markaði fyrir endanlegar vörur og tímavali. Böhm-Bawerk byggði á tímavalshugmyndum Carl Menger og fullyrti að það væri munur á verðmætum á núverandi vörum og framtíðarvörum af jöfnum gæðum, magni og formi. Ennfremur minnkar verðmæti framtíðarvara eftir því sem tímakostnaður eykst. Kenningin kynnir hugmyndina um tímaskipulag framleiðslunnar og dregur fram hvernig mismunandi framleiðslustig krefjast mismikinns tíma. Vextir gegna mikilvægu hlutverki við að samræma úthlutun auðlinda yfir tíma.

Kenningar Böhm-Bawerk hefur haft varanleg áhrif á efnahagslega hugsun. Það stuðlaði að skilningi á vöxtum, fjármagnsmyndun og samspili sparnaðar og fjárfestingar.

Huglægt gildi: Fyrst þróuð af Carl Menger árið 1871 og fullyrðir að verðmæti vöru og þjónustu ráðist af notagildi hvers og eins einstaklings af vörunni, þvert á móti klassískum kenningum um verðmæti. Austurríski skólinn hélt því fram að verðmæti væri ekki eðlislægur eiginleiki ,heldur birtingarmynd þess hvernig einstaklingur upplifir og metur vöruna. Þessi huglægi þáttur verðmætis gerði Menger kleift að útskýra þróun peninga og verðlagningu í viðskiptum sem agði grunninn að kenningunni um jaðarnyt. Þessi innsýn gjörbylti hagfræðilegri hugsun og lagði grunninn að nútímarekstrarhagfræði.

Hagfræðileg jaðarhyggja: Sprottin upp af kenningum Carl Menger um jaðarnyt. Hagfræðileg jaðarhyggja lýsir því hvernig verðmæti vöru og þjónustu ræðst af jaðarnyt af hverri viðbótareiningu af henni og hvernig fyrra magn ræður því hversu mikil jaðarnyt eru af þeirri næstu. Kenningin staðhæfir að ástæða þess að verð á t.d. demöntum er hærri en verð á vatni sé meðal annar vegna þess að ánægjan af “einni auka einingu” af demöntum sé meiri en af “einni auka einingu” af vatni. Þrátt fyrir að vatn hafi meiri notagildi, þá hefur demantur meiri jaðarnyt.

Önnur bylgja (Millistríðsárin)

Bylgja tvö einkenndist af framlögum frá Mises og Hayek. Helstu framlög bylgju tvö snúa að hagsveiflum, pólitískrar frjálshyggju og verðlagskenninga.

Verðbólga: Austurrískir hagfræðingar eins og Mises og Hayek litu á verðbólgu sem fyrst og fremst peningalegt fyrirbæri. Þeir sögðu að verðbólga stafaði af auknu peningamagni þar sem peningamagn stækkar hraðar en aukning á vörum og þjónustu í hagkerfinu þá leiðir það til almennrar hækkunnar á verði. Verðbólgan skekkir verðmerki sem gerir einstaklingum og fyrirtækjum erfitt fyrir að taka upplýstar og efnahagslegar ákvarðanir. Bæði Mises og Hayek voru andvígir hugmyndinni um Seðlabanka og sögðu þá geta meðvitað stjórnað hagkerfinu með því að stjórna verðlaginu. Þeir töldu að verðlag myndi jafna sig náttúrulega ef markaðurinn fengi að starfa óhindrað og að yfirvöld ættu að halda sig fjarri því að skapa of mikinn fjármagnslegan hreyfingarhraða eða óstöðugar aðstæður.

Hagfræðingarnir undirstrikuðu mikilvægi peningamagns í umferð á þróun verðlags, þegar auknu peningamagni er ekki samsvarað með aukinni framleiðni á öllum vörum og þjónustu. Þegar slíkt á sér stað getur verð á ákveðnum vörum aukist hraðar en á öðrum, sem leiðir til aukins misræmis á hlutfallslegu verði á vörum. Þessi breyting á hlutfallslegu verði leiðir til þess að ójafnvægis. Það skipti miklu máli hvar í hagkerfinu pening er dælt inn, en ef seðlabankar auka peningamagn með því að kaupa matvörur eins og korn, þá mun verð á korni aukast áður en verð á öðrum vörum fylgir þeirri þróun eftir.

Hagsveiflur: Austurríski skólinn hefur lagt mikið til kenningarinnar um hagsveiflur allt frá árinu 1912 þegar Mises gaf út ritið Austrian Business Cycle Theory, oft nefnt ABCT. Austurríska kenningin um hagsveiflur segir að peningaflæði inn í hagkerfi hafi áhrif á jafnvægi í hagkerfinu. Austurríska kenningin er að mörgu leyti ósammála klassísku kenningunni um hagsveiflur, en þó hefur margt úr austurrísku kenningunni verið innleidd yfir í þá klassísku. Austurríska kenningin um hagsveiflur var meðal annars ein sú fyrsta til að benda á mikilvægi fjármálamarkaða og peningastefnu landsins á hagkerfið. Samkvæmt austurrísku fræðinni eru fjármálamarkaðir og dreifing fjármagns í hagkerfinu lyklykilþátt í myndum kreppna. Í kjölfar fjármálakreppunnar 2007-2008 hafa margir klassískir hagfræðingar veitt þessari kenningu meiri viðurkenningu en áður.

Þekking í samfélagi: Friedrich Hayek þróaði kenningu sem byggir á hagkvæmni sjálfstæðra markaða í stað miðstýringar. Kenning Hayek bætti við þá þekkingu að sjálfstæðir markaðir væru betri í að deila þekkingu í samfélagi og gagnrýndi þannig þá hugmyndafræði sem Sóvíetríkin notuðust við, að miðlæg stýring á mörkuðum væri óhagkvæm.

Þriðja bylgja (mið-20 öldin til nútíðar)

Þriðja bylgjan hefur að mestu byggt á fyrri kenningum og bætt við þær, þriðja bylgjan einkennist af fjölbreytilegum sjónarhornum og fræðilegri nálgun sem beitir Austurrísku hugsuninni á raunveruleg málefni og pólitískar stefnur.

Lög og Hagfræði: Austurrísku hagfræðingarnir Israel Krizner og Richard Posner innleiddu Austurrísku fræðina inn í kenningar um lög og hagfræði. Þessi nálgun lagði áherslu á mikilvægi eignarréttar og lagaramma við mótun efnahagslegrar hegðunar.

Frumkvöðlakenningin: Israel Kirzner vann mikið í kenningunni um frumkvöðlavinnu og bætti við þá kenningu dýpri skilning á hvernig frumkvöðlar hafa áhrif á markaði. Vinna Kirzner byggir að mestu á svokallaðri áverkni frumkvöðla sem hann rökræddi að væri mikilvægur eiginleika frumkvöðla til að koma auga á tækifæri þar sem aðrir hafi ekki fundið áður og slíkur eiginleiki væri góður fyrir hagkerfið í heild sinni.

Listi yfir hagfræðinga sem eru kenndir við skólann.

Margir þekktir hagfræðingar eru kenndir við Austurríska Hagfræðiskólanum, enn fleiri hagfræðingar ótengdir skólanum hafa einnig dregið innblástur frá hugmyndafræði og kenningum skólans. Margir af þekktustu hagfræðingum tengdir skólanum koma frá fyrri tímum skólans, þó eru enn í dag margir starfandi hagfræðingar sem tengja má við skólann. Helstu hagfræðingarnir tengdir skólanum:

Carl Menger (1840 - 1921)

Menger var áhrifamikill austurrískur hagfræðingur og stofnandi austurríska hagfræðiskólans . Menger ákvað að læra hagfræði árið 1867 og leiddi sá lærdómur af sér hið byltingakennda verk Mengers “Grundsätze der Volkswirtschaftslehre sem kom út árið 1871 en hún lagði grunninn að stofnun skólans. Menger lagði áherslu á huglæga kenningu um verðmæti og hélt því fram að verðmæti vara ráðist af óskum og vali einstaklings. Hugmyndir Menger ögruðu kenningum hinna klassísku hagfræðingana með jaðarkenninguna sína um að verð ákvarðast á mörkuðum. Kenningar Menger höfðu veruleg áhrif á þróun nútíma hagfræðilegrar hugsunar. Ólíkt Javons og Léon Walras þá notaði Menger engar stærðfræðiformúlur né gröf við kynningu á jaðarkenningu sína. Menger lagði mikla áherslu á ríkisstofnanir og sagði þær vera mikilvægar en á sama tíma ætti að vera hægt að gagnrýna þær á málefnalegan hátt og endurskoða starfsemi þeirra.

Eugen von Böhm-Bawerk (1851 - 1914)

Eugen von Böhm-Bawerk  var austurrískur hagfræðingur sem átti mikilvægt framlag í þróun Austurríska hagfræðiskólans og einnig í nýklassískri hagfræði. Böhm-Bawerk starfaði sem prófessor í hagfræði og starfaði með hléum sem fjármálaráðherra Austurríkis á milli 1895 og 1904. Böhm-Bawerk er best þekktur fyrir þriggja binda verk sitt, Capital und Capitalzins, sem kynnir það sem hefur orðið einkennt sem austurríska kenningin um fjármagn.

Friedrich von Wieser (1851 - 1926)

Friedrich von Wieser er talinn vera einn af upphaflegu hagfræðingum austurríska hagfræðiskólans, ásamt Menger og Böhm-Bawerk. Wieser gegndi kennslu við háskóla í Vín og Prag, þar til hann tók við af Menger sem kennari í Vín árið 1903. Wieser er þekktastur fyrir tvö meginverk, Der natürliche Werth , sem fjallar með vandlegum hætti um fórnarkostnað og kenninguna um álagningu, og verk hans Sozialökonomik , sem er metnaðarfull tilraun til alhliða endurupptöku á austurrískum kenningum í heild sinni og beitingu þeirra á raunheiminn.

Tvö helstu framlög Wiesers eru kenningin um álagningu, þar kemur fram að þáttaverð ræðst af framleiðsluverði og kenningin um fórnarkostnað sem grunnur gildiskenningarinnar. Við þróun þessara hugmynda má segja að Wieser hafi snúið nýklassískri hagfræði ákveðið í átt að rannsóknum á skorti og auðlindaúthlutun.

Friedrich Hayek (1899 - 1992)

Hayken var austurrísk-breskur hagfræðingur sem mikið hefur verið kenndur við austurríska skólann. Hayek sótti nám við Háskólann í Vínarborg og var meðal annars nemandi hjá Mises. Hayek var annar kynslóðar meðlimur austurríska skolans og var hann á sínum yngri árum áhugasamur um sósíalisma en varð meiri frjálshyggjumaður eftir að hafa lesið bók Mises um sósíalisma. Hayek varð mikill gagnrýnandi á Sósíalisma með árunum. Hayek skrifaði bókina “Leiðin til ánauðar” sem gagnrýnir harðlega miðstýringu ríkisvalds á hagkerfum og rökræðir þar að slíkt geti leitt til frelsissviptingar. Hayek hlaut jafnframt Nóbelsverðlaun árið 1974 fyrir framlög sín til kenninganna um fjármálastefnu og hagsveiflur. Hugmyndir Hayeks eru áhrifaríkar enn þann dag í dag.

Ludwig Von Mises (1881-1973)

Einn af þekktari hagfræðingum Austuríska skólans er Ludwig Von Mises. Hann var austurrísk-amerískur hagfræðingur. Mises fæddist í Austurríki 1881 og flutti til Bandaríkjanna árið 1940. Mises var mikill frjálshyggjumaður og lagði mikið til hagfræðinnar á sínum árum. Þar má nefna framlög til kenninga um hagsveiflur og hið hagfræðilega reikniverkefni. Mises var einn sá fyrsti til að skrifa um Hagfræðilega Reikniverkefnið er hann gaf út ritið Economic Calculation in the Socialist Commonwealth. Kenningin varpaði ljósi á þá erfiðleika við að úthluta auðlindum og fjármagni í hagkerfum sem ekki væru stýrð af mörkuðum. Í stuttu máli byggir kenningin á þeim erfiðleikum sem fylgir því að taka hagkvæmar ákvarðanir og og stýra auðlindum með hagkvæmum hætti þegar engin leið er til að ákvarða verðmæti á vörum og þjónustu. Einnig gaf Mises út bókina Human Action: A Treatise on Economics árið 1949 sem fjallar um aðferð hans til að skilja uppbyggingu á mannlegri ákvarðanatöku.

Aðrir merkir hagfræðingar:

• Frank Fetter (1863 - 1949)
• Gottfried Haberler (1900-1995)
• Henry Hazlitt (1894 - 1993)
• Israel Kirzner (1930 - 2020)
• Leland Yeager (1894 - 2018)
• Murray Rothbard (1926 - 1995)

Ekki er um tæmandi lista að ræða.

Gagnrýni austurríska hagfræðiskólans

Hagfræðingar í dag hafna almennt nútíma viðhorfi austurríska skólans vegna tregðu þeirra við að nota stærðfræðilegar framsetningar og tölfræði.  En skólinn hafnar einmitt beitingu stærðfræði í kenningum vegna óútreiknanleika mannlegrar hegðunar.

Gagnrýni á skólanum byggir á þeim rökum að skólinn sé ekki fær um að koma auga á vandamál í sinni hugmyndafræði vegna þess að hann notar ekki skýr stærðfræðileg líkön.

Israel M. Krizner, einn fremsti hagfræðingur austurríska skólans, hefur fengið gagnrýni fyrir að benda á vandamál hefðbundnar aðferðafræði innan hagfræðinnar án þess að leggja fram annan valkost í aðferðafræði.

Bryan Caplan, þekktur amerískur hagfræðingur, skrifaði rit sem útskýrði meginvandamál austurríska hagfræðiskólanns í riti sínu Why I Am Not an Austrian Economist. Caplan gagnrýndi skólann meðal annars fyrir að mistakast að byggja heilsteyptar kenningar á grunni sem er almennt mjög frábrugðinn þeim sem nýklassískir hagfræðingar notar. Hann telur að austurrísku hagfræðingarnir eigi til með að misskilja nýklassíska hagfræði sem leiði til þess að þeir ofmeta muninn á milli þeirra. Bryan nefnir einnig að margar af meginkenningum skólans séu rangar eða ofmetnar.

Huglæg gildiskenning

Einn af hornsteinum Austurríska skólans er huglæga gildiskenningin, sem heldur því fram að verðmæti vöru og þjónustu ráðist af einstaklingsvali og notagildi. Gagnrýnendur halda því fram að þessi nálgun ofeinfaldi þá þætti sem hafa áhrif á verðmæti og vanræki ytri áhrifaþætti, eins og framboð og eftirspurn, sem getur haft veruleg áhrif á verð.

Jaðarnyt og jaðargreining

Þó að áhersla Austurríska skólans á jaðarnyt og jaðargreiningu hafi verið lofuð fyrir nákvæmni við að útskýra neytendahegðun, halda gagnrýnendur því fram að þessi hugtök gætu ekki veitt alhliða skilning á flóknum efnahagskerfum. Þeir halda því fram að einblína eingöngu á jaðargreiningu geti leitt til of einföldunar á raunverulegu efnahagslegu gangverki.

Skortur á formlegum líkönum

Gagnrýnendur halda því fram að Austurríski skólinn skorti oft formleg stærðfræðilíkön og byggir of mikið á eigindlegri greiningu. Þessi skortur á magnbundinni nákvæmni getur gert það erfitt að prófa og sannreyna kenningar.

Heterodox og róttækt sjónarhorn

Austurríski skólinn hefur verið gagnrýndur fyrir ólíkar og í sumum tilfellum róttækar skoðanir á hagstjórn. Einlægur stuðningur við frjálsan markaðskapítalisma og tortryggni í garð ríkisafskipta hefur leitt til þeirrar skoðunar að skólinn gæti ekki tekið nægilega vel á margbreytileika og hugsanlegum takmörkunum markaðshagkerfa.

Aðferðafræði

Austurrískir hagfræðingar hafa verið þekktir fyrir að gagnrýna hefðbundna hagfræði fyrir að tileinka sér ekki emperíska nálgun. Gagnrýnendur halda því fram að þessi áhersla á aðferðafræðilega einstaklingshyggju gæti útilokað víðtækari skilning á félagslegum og kerfisbundnum þáttum efnahagslegra fyrirbæra.

Hliðstætt efni

• Chicago-hagfræðingarnir
• Virginíu-hagfræðingarnir

Tenglar

• What is Austrian Economics? Austurrísku hagfræðingarnir samkvæmt lýsingu Ludwig von Mises Institute
• Society for the Development of Austrian Economics Geymt 17 júní 2013 í Wayback Machine Samtök austurrískra hagfræðinga