Ópersónuleg sögn
Ópersónuleg sögn (stundum einnig nefnt einpersónuleg sögn)[1] er tegund sagnorða sem lagar sig ekki að því fallorði sem hún stendur með (þ.e.a.s. breytir aldrei um form). Ópersónuleg sögn er alltaf greind í þriðju persónu eintölu, frumlagsígildi sagnarinnar er ætíð í þolfalli (og kallast þá þolfallsfrumlag), þágufalli (og kallast þá þágufallsfrumlag) eða örsjaldan í eignarfalli (og kallast þá eignarfallsfrumlag).
Ópersónulegar sagnir búa yfir vissri rökfræði. Segjum sem svo að ísjaka reki vestur með landinu. Sögnin að reka er í þessu tilfelli ópersónuleg. Ekki er sagt: ísjaki rak o.s.frv. af þeirri einföldu ástæðu, að ísjakinn rak ekki nokkurn skapaðan hlut, hvorki aftur á bak né áfram. Hann var ekki gerandi þess verknaðar sem sögnin að reka felur í sér. Hann var þolandi verknaðarins, enda er ísjakinn í þolfalli. Það er m.ö.o. einhver ópersónulegur kraftur sem rak ísjakann (í þessu tilfelli líklega hafstraumur og/eða vindur) vestur með landinu. Af sömu ástæðu segjum við: bátinn rak (ekki báturinn) að landi, skýin bar (ekki báru) yfir bæinn, mig (ekki ég) bar af réttri leið. Ópersónulegar sagnir sem taka ekki með sér frumlag kallast oft veðursagnir þar sem þær eru oft notaðar til að lýsa veðri (dæmi nú birtir til, í dag snjóar en í gær rigndi, það frystir).[2][3]
Dæmi
[breyta | breyta frumkóða]Sögnin að minna eitthvað (frumlagsígildi sagnarinnar að "minna" er í þolfalli):
- Mig minnir þetta. (3. persóna eintala)
- Þig minnir þetta. (3. persóna eintala)
- Hann minnir þetta. (3. persóna eintala)
- Okkur minnir þetta. (3. persóna eintala)
- Ykkur minnir þetta. (3. persóna eintala)
- Þá minnir þetta. (3. persóna eintala)
Aðrar ópersónulegar sagnir með þolfalli:
- Mig grunar eitthvað. Dæmi: Fljótlega fór menn að gruna... (rangt er að segja: Fljótlega fóru menn...eða: Fljótlega fóru mönnum...)
- Mig lengir eftir einhverju. Dæmi: Menn lengdi eftir honum... (rangt er að segja: Mönnum lengdi...)
- Mig dreymir, mig langar, mig vantar, mig klæjar, mig svíður (ekki mér svíður) eru fáein dæmi til viðbótar.
Nokkrar ópersónulegar sagnir með þágufalli:
- Mér finnst, mér líkar, mér þykir, þér ferst, mér sýnist, mér heyrist ...
Tengt efni
[breyta | breyta frumkóða]Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Morgunblaðið 1995
- ↑ Ópersónulegar sagnir á Málfarsbankanum
- ↑ „Íslensk setningafræði“. Afrit af upprunalegu geymt þann 16. október 2019. Sótt 24. ágúst 2013.
