Listi yfir íslenskar stafsetningar- og málfræðivillur

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Listi yfir algengar málvillur og ritvillur í íslensku, hér eru aðeins skráð orð og orðasambönd sem alltaf teljast röng en ekki bara röng í vissu samhengi.

Málfræðivilla/Stafsetningarvilla Leiðrétting Útskýring
berast á banaspjótum berast á banaspjót Orðtakið berast á banaspjót þýðir „að sækjast hvor eftir annars lífi“. Berast á er gagnverkandi merkingar (bera hvor á annan), sbr. að slást (slá hvor annan). Berast á banaspjót er þannig í rauninni = bera hvor á annan banaspjót, þ.e. hvor um sig ber banaspjót á hinn, þeir beita vopni hvor gegn öðrum. Villan að berast á banaspjótum kemur upp þegar menn hafa misskilið þetta þannig að á ætti að stýra þágufalli. Berast á banaspjótum er svokölluð alþýðuskýring, tveggja alda gömul.
einhvað / eikkhvað eitthvað
einmanna einmana
fyrring firring
fleirra fleira
gamminn geysa gamminn geisa Gammur er hestur. Láta gamminn geisa.
gangnamunni gangamunni Göng en ekki göngur. Munni ganganna.
grandskoða grannskoða Þú skoðar eitthvað grannt.
haldfang handfang Handfang er sá hluti einhvers sem hendur geta fangað, til dæmis í því skyni að lyfta viðkomandi hlut, halda á honum eða færa hann úr stað. Orðið „haldfang“ er hins vegar hvergi að finna í íslenskri orðabók.
harmlaus meinlaus Hér er dæmi um falsvini. Hér er verið að rugla saman enska orðinu harmless og íslenska orðinu harmlaus (laus við harm (þ.e. sorg)), en harmless er venjulega þýtt sem: meinlaus, skaðlaus, saklaus.
hellast úr lestinni heltast úr lestinni Orðatiltækið á uppruna sinn að rekja til þess þeim tíma þegar hestar voru helsti fararskjótinn, en þá gat komið sér illa þegar margir voru á ferð saman ef einn hestur varð haltur og gat ekki fylgt lestinni lengur. Þar sem slík lest er ekki ílát er hins vegar ekki hægt að hella neinu úr henni.
hlægja hlæja Sögnin beygist þannig: Hlæja (nh.) - hló (þt. et.) - hlógum (þt. ft.) - hlegið (lh. þt.). Sögnin að hlægja merkir að fá einhvern til að hlæja.
hnéið hnéð
mig/mér hlakkar til ég hlakka til sjá: þágufallssýki
hér eru hurðar hér eru hurðir Sumir gera sömu villu með orðið lestir, og tala um margar lestar (sem er rangt). Hér er ruglað saman eignarfalli eintölu og nefnifalli fleirtölu.
hvorki...eða hvorki...né sjá: fleiryrt samtenging
hæðsti hæsti
ítrasta ýtrasta ítrasta sem er komið af orðinu ítur: fallegur, ágætur er oft ruglað saman við efsta stig af ýtrari sem þýðir: frekar, rækilegar, en efsta stigið er: ýtrast(ur): eins og t.d. í orðasambandinu: til hins ýtrasta af fremsta megni - eða - mitt ýtrasta ráð: síðasta ráð mitt.
jafnmargir...en... Jafnmargir...og... Rangt er að skrifa: Óvíða eru jafnmargar bifreiðar miðað við íbúa en á Íslandi. Þarna á annaðhvort að standa: jafnmargar...og eða fleiri...en...
keyptu kauptu Þegar notaður er boðháttur sagnarinnar að kaupa í eintölu á hann að vera „kauptu“ en ekki „keyptu“. Orðmyndin „keyptu“ er þó ekki alltaf röng, hún er rétt sem 3. persóna fleirtölu í þátíð.
kílómeter kílómetri
koma frá Akureyri, koma frá Reykjavík vera frá Akureyri, vera frá Reykjavík.
kjarnaorkusprengja kjarnorkusprengja
að öðru leiti að öðru leyti í orðasambandi eins og „að öðru leyti“ og „um þetta leyti“ skal ekki skrifa „leiti“; „leiti“ þýðir hæð og á að nota í orðasambandi eins og „á næsta leiti“ og í staðarheitum eins og „Efstaleiti“.
lýst á líst á
mannsal mansal Orðið „man“ merkir „ófrjáls manneskja“.
mér langar mig langar Sögnin „að langa“ er ópersónuleg sögn sem tekur með sér þolfall.
mánaðarmót mánaðamót Tveir mánuðir mætast og því er orðið mánuður í eignarfalli fleirtölu, ekki eintölu.
meiga mega núþáleg sögn
talva tölva Nýyrðið var búið til með því að blanda saman „tölu-völva“ (talna-spákona)
telur - eitthvað telur skiptir máli Á ensku er stundum sagt: everything counts, en á íslensku er ekki rétt að segja ?að allt telji, eða ?að mörk telji (að hvert mark telji) o.s.frv., heldur skipta þau máli (hvert mark skiptir máli).
tréið tréð
trúnna trúna Það er eitt „n“ í orðunum trúna, kúna, ána, brúna. Dæmi: "missa trúna, mjólka kúna, vaða yfir ána eða fara yfir brúna."
útileiga útilega Þú ferð í útilegu og gistir í tjaldi, ferðavagn, eða gistir jafnvel úti í náttúrunni. Það getur jafnvel verið að þú leigir þér ferðavagninn, sem þá er í útleigu. En útileiga er ekki til.
víst að... fyrst að... Menn rugla saman tveimur orðum, víst og fyrst. Hið fyrrnefnda er komið af orðinu vissa en hitt er úr talmáli og haft í merkingunni: úr því að, þar sem (um orsök). Dæmi: Fyrst að ég get þetta þá getur þú þetta, þ.e.a.s: Þar eð ég get þetta þá getur þú þetta. En víst er notað um vissu: Það er nokkuð víst að ég geti gert þetta.
mér vantar mig vantar Sögnin „að vanta“ er ópersónuleg sögn sem tekur með sér þolfall.
ég vill ég vil
þáttaka þátttaka Orðið merkir „það að taka þátt“ og er þannig myndað, að sögninni „að taka“ er skeytt aftan við stofn nafnorðsins „þáttur“ þannig að úr verður þátt-taka.
þæginlegt þægilegt

Tenglar[breyta | breyta frumkóða]

  • „Hverjar eru algengustu villurnar í talaðri íslensku?“. Vísindavefurinn.
  • LanguageTool Style and Grammar Checker með stuðningi fyrir íslensku.

Tilvísanir[breyta | breyta frumkóða]

  1. Íslenskt mál; grein í Morgunblaðinu 1979