Köngulær
| Köngulær | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Úlfakönguló
| ||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||
| ||||||||
| Fjölbreytni | ||||||||
| 111 ættir, 40.000 tegundir | ||||||||
| Undirættbálkar | ||||||||
|
Mesothelae |
Köngulær (fræðiheiti Araneae) er ættbálkur áttfættra, hrygg- og vænglausra dýra sem búa til silki. Allar kóngulær eru eitraðar, nema einn flokkur sem kallast netjukóngulær. Margar köngulóategundir veiða með því að búa til vefi eða gildrur til höfuðs skordýrum.
Útlit og uppbygging
Ólíkt skordýrum hafa köngulær líkt og aðrar áttfætlur tvískiptan búk. Höfuð og frambolur eru samvaxin í það sem kallast höfuðbolur, en ekki aðskilin með skoru eins og hjá skordýrum. Þar eru meginlíffæri staðsett, svo sem heilinn. Í afturbolnum (latína: abdomen; sem þýðir kviður) er að finna meltingarfærin, öndunarfæri og hjarta; spunavartan er einnig staðsett utan á honum. Ytri stoðgrind kóngulóa kallast hamur og er búin til úr efni sem nefnist kítín og er loðinn. Kóngulær eru hamskiptar, sem þýðir að reglulega þurfa þær að yfirgefa stoðgrindina og mynda nýja því hún stækkar ekki með þeim. Stærðir eru breytilegar milli tegunda, en í flestum tilvikum er kvendýrið stærra en karlinn.
Fjöldi augna er oftast átta og eru augun einlinsa — en ekki eins og í mörgum skordýrum, sem eru með fjöllinsa augu. Bifhár á fótum greina loftstrauma og önnur hár virka sem bragðskynhár eða annars konar nemar. Einnig eru á kóngulónni svokallaðir lýrunemar sem eru raufar á fótunum með taugaendum sem nema titring, til dæmis í vef kóngulóarinnar.
Köngulær hafa opið æðakerfi, sem þýðir að blóð rennur á milli æða og í sérstök hólf í stað þess að fylgja föstu æðakerfi.
Silkið
Silkið er notað af köngulóm á margan hátt, meðal annars nota þær það til að spinna vef sem þær veiða í og kallast slíkar köngulær vefköngulær. Aðrar, og vefköngulær margar hverjar reyndar líka, nota hann til að ferðast á milli staða og kallast föruköngulær. Köngulær nota líka silkið til að geyma bráð sína í. Þær vefja bráðina inn í sekk og sprauta svo meltingarensímum inn í hann. Síðan sjúga köngulærnar innan úr sekknum. Köngulóarsilki er með sterkustu efnum í heimi, og er tíu sinnum sterkara en stál. Burðargeta eins fermetra er um 240.000 tonn. Silkið er líka það sem gerir þeim kleift að skríða upp veggi. Vegna styrkleika silkis köngulóa (margfalt sterkara en silkið fengið frá silkiormum) hafa menn lengi reynt að herma eftir uppbyggingu þess. Nexia Biotech Ltd. tókst, með því að flytja gen úr köngulóm yfir í erfðaefni geita, að fá geiturnar til að framleiða próteininn sem þarf til að smíða vefinn. Þótt svo að þeim hafi tekist að vinna próteininn úr mjólkinni eiga þeir eftir að finna út hvernig á að „púsla“ þessu saman. Takist þeim það geta þeir framleitt afar sterkt lín sem hægt væri að nota í föt í staðin fyrir nælon og kevlar (efnið notað í skotheld vesti).
Tengt efni
- Kóngulóafælni
- Krosskönguló, algengasta kónguló á Íslandi
Tenglar
erlendir