Svín
| Svín | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Svín á bóndabæ í Sviss
| ||||||||||||||||
| Ástand stofns | ||||||||||||||||
|
Húsdýr
| ||||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Þrínefni | ||||||||||||||||
| Sus scrofa domestica Linnaeus, 1758 | ||||||||||||||||
| Samheiti | ||||||||||||||||
|
|
Svín eru húsdýr, ræktuð til kjötframleiðslu. Á íslensku heitir svínafjölskyldan göltur, gylta og grís, eftir því af hvaða kyni það er eða hve ungt það er. Fullorðið svín vegur allt á milli 50 til 350 kg.
Svín voru tamin fyrir níu þúsund árum síðan og eru afbrigði af villisvínum. Svín tilheyra svínaættkvíslinni og svínaættinni.
Nytjar
[breyta | breyta frumkóða]Nytjar af svínum eru ekki eingöngu kjötið því að hárin eru líka nýtt. Hárin kallast burst og eru nýtt í hárbursta, pensla og kústa sem dæmi og áður fyrr voru þau nýtt í tannbursta.
Ekki er óalgengt að nýta eyrun af svínum sem hundanammi. Eyrun eru ýmist þurrkuð eða reykt, síðan seld til gæludýraverslana. Á Íslandi eru eyrun innflutt í þessum tilgangi.
Afkvæmi
[breyta | breyta frumkóða]Algengt er að gyltur eigi um átta til tólf grísi í hverju goti. Meðgöngutími þeirra er að meðaltali 114 dagar. Oft er sagt að meðgöngutíminn sé þrír mánuðir, þrjár vikur og þrír dagar.
Tími milli gangmála hjá gyltum er að meðaltali 21 dagur og varir í um 48 klukkustundir. Gotið tekur yfirleitt mjög stuttan tíma miðað við allan þann fjölda grísa sem fæðast.
Gylta er með 14 spena og ná því yfirleitt allir grísirnir að vera á spena í einu. Því fylgir mikil hamagangur og eignist gylta fleiri en 14 grísi í einu verða oft einhverjir útundan.
Mesti fjöldi sem vitað er um á Íslandi eru 27 grísir en metið í Húsdýragarðinum eru 22 grísir. Við eðlilegt got eru grísir um 400-800 grömm en þeir stækka gríðarlega fljótt enda er móðurmjólkin orkumikil.
Svín á Íslandi
[breyta | breyta frumkóða]Svínin fluttu landnámsmennirnir með sér hingað til lands og ekki er talið ólíklegt að þau hafi lifað nánast villt hér eftir það. Ýmis örnefni benda mjög sterklega til þess, svo sem Svínafell, Galtarholt, Galtalækur og fleira.
Svínarækt
[breyta | breyta frumkóða]Í Evrópu er víða reynt að tryggja velferð alisvína. Evrópusambandið hefur látið rannsaka ýmsa þætti þeirra mála.[1][2][3][4][5][6] Þar gilda einnig reglur um svínavernd.[7] Á Íslandi gilda margar reglur um svín, og sérstaklega er ein reglugerð helguð þeim.[8] Svínaræktarfélag Íslands gætir hagsmuna svínabænda og á aðild að Bændasamtökum Íslands. Félagið heldur úti vef um svínakjöt.[9]
Svínarækt á Íslandi
[breyta | breyta frumkóða]Talið er að svín hafi verið algeng hér á fyrstu öldum en með breyttum landkostum, eyðingu skóga, og harðnandi árferði hlutu svínin smám saman að hverfa en þó er talið að nokkuð hafi verið um svín allt fram á 16. og jafnvel 17. öld.
Svínin á Íslandi eru ræktuð með það fyrir augum að fá sem mest og best kjöt af hverri skepnu. Það sést best á því að svínin hafa gríðar stóran búk en litla fætur í samræmi við búk. Ræktuðu svínin eru samt sem áður komin út frá villisvínum og eru þau m.a. með vígtennur sem þau hafa fengið í arf frá forfeðri sínum. Ekki hefur tekist að rækta vígtennurnar úr eldissvínum og er því oftast gripið til þess ráðs að klippa af tönnum grísa, þar sem þær særa spena gyltunnar og verða hættuleg vopn í fullorðnum svínum.
Svínaræktarfélag Íslands var í samstarfi við svínaræktendur í Noregi árið 1995 og fluttu inn norsk svín. Þeim var blandað við íslenska svínastofninn. Svínabúum hefur fækkað mikið en þar á móti hafa þau stækkað til muna. Svínum hefur þrátt fyrir allt fjölgað og er stofninn nú tvöfaldur og neysla svínakjöts fjórfaldast.
Fjöldi svína á Íslandi
[breyta | breyta frumkóða]Á landinu voru sextán bændur er ráku svínabú árið 2006 samkvæmt upplýsingum frá Bændasamtökunum úr Hagtölum landbúnaðarins. Þeir eru með um 260 svín hver á sínu búi. Alls voru um 4000 svín á Íslandi árið 2006 og framleidd voru 5.744 þúsund tonn af svínakjöti. Svínakjötsala á hvern íbúa á landinu það árið var 18,9 kg, heldur meira en nautakjöt þar sem neysla almennings var 10,5 kg á hvern Íslending.
Sjá einnig
[breyta | breyta frumkóða]Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ European Food Safety Authority (EFSA-Q-2003-091): Opinion of the Scientific Panel on Animal Health and Welfare (AHAW) on a request from the Commission related to welfare aspects of the castration of piglets Geymt 15 maí 2010 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ European Food Safety Authority (EFSA-Q-2004-077): Opinion of the Scientific Panel on Animal Health and Welfare (AHAW) on a request from the Commission related to welfare of weaners and rearing pigs: effects of different space allowances and floor Geymt 20 janúar 2010 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ European Food Safety Authority (EFSA-Q-2006-029): Opinion of the Scientific Panel on Animal Health and Welfare on a request from the Commission related to animal health and welfare in fattening pigs in relation to housing and husbandry Geymt 18 júní 2009 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ European Food Safety Authority (EFSA-Q-2006-028): Animal health and welfare aspects of different housing and husbandry systems for adult breeding boars, pregnant, farrowing sows and unweaned piglets(1) - Scientific Opinion of the Panel on Animal Health and Welfare Geymt 31 júlí 2009 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ European Food Safety Authority (EFSA-Q-2006-013): The risks associated with tail biting in pigs and possible means to reduce the need for tail docking considering the different housing and husbandry systems - Scientific Opinion of the Panel on Animal Health and Welfare. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ European Food Safety Authority (EFSA-Q-2007-197): Food safety aspects of different pig housing and husbandry systems - Scientific Opinion of the Panel on Biological Hazards Geymt 30 maí 2008 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ Commission Directive 2001/93/EC of 9 November 2001 amending Directive 91/630/EEC laying down minimum standards for the protection of pigs Geymt 6 mars 2011 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ Reglugerð nr. 219/1991 frá 26. apríl 1991 um aðbúnað og heilbrigðiseftirlit á svínabúum. Skoðað 22. október 2010.
- ↑ Íslenskt svínakjöt Geymt 17 febrúar 2010 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
Tenglar
[breyta | breyta frumkóða]- a – z animals: Pig. Skoðað 21. október 2010.
- Encyclopedia of Creation Science: Pig Geymt 21 janúar 2010 í Wayback Machine. Skoðað 21. október 2010.
- Frilandsgris í Danmörku Geymt 20 janúar 2012 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- Giuffra, Kijas, Amarger, Carlborg, Jeon & Andersson: The Origin of the Domestic Pig: Independent Domestication and Subsequent Introgression (ritað í Uppsölum í Svíþjóð 1999). Skoðað 22. október 2010.
- Jewish Encyclopedia: Swine. Skoðað 22. október 2010.
- Jón Már Halldórsson: „Hvað getið þið sagt mér um svín?“. Vísindavefurinn 13.4.2005 Geymt 4 júní 2011 í Wayback Machine. Skoðað 21. október 2010.
- l'Institut de la filière porcine í Frakklandi. Skoðað 22. október 2010.
- Neytendablaðið 2/2008: Svínarækt á Íslandi. Skoðað 22. október 2010.
- Plinius eldri: Naturalis Historia, bók VIII, kafli LI.
- Svinegodt, Landbrug & fødevarer's hjemmeside om svinekød Geymt 1 nóvember 2010 í Wayback Machine. Skoðað 22. október 2010.
- http://www.landbunadur.is/landbunadur/wgsamvef.nsf/8bbba2777ac88c4000256a89000a2ddb/fbdc911b0ee259d500256cbb005789b4?OpenDocument&Highlight=0,framræsla Geymt 4 mars 2016 í Wayback Machine. 22. maí 2013
- http://www.genetics.org/content/154/4/1785.long. 21. maí 2013
- http://www.simnet.is/tangi/svinasaga.htm[óvirkur tengill]. 22. maí 2013
- http://www.mbl.is/greinasafn/grein/407397/. 22. maí 2013
