Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum

Árnastofnun er til húsa í Eddu við Suðurgötu.

Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum, betur þekkt sem Árnastofnun, er ríkisstofnun kennd við íslenska fræðimanninn Árna Magnússon, sem fæst við rannsóknir á íslenskum fræðum og skyldum greinum. Árnastofnun er til húsa í Eddu við Suðurgötu í Vesturbæ Reykjavíkur, við hlið Þjóðarbókhlöðunnar. Stofnunin varð til 1. september 2006 við sameiningu fimm stofnana á sviði íslenskra fræða. Þær voru Íslensk málstöð, Orðabók Háskólans, Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi, Stofnun Sigurðar Nordals og Örnefnastofnun Íslands. Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum tók við skyldum og verkefnum hinna eldri stofnana og þeim verkefnum sem þær höfðu sinnt. Um 60 manns starfa hjá Árnastofnun.

Hlutverk stofnunarinnar er samkvæmt lögum nr. 40/2006 „að vinna að rannsóknum í íslenskum fræðum og skyldum fræðigreinum, einkum á sviði íslenskrar tungu og bókmennta, að miðla þekkingu á þeim fræðum og varðveita og efla þau söfn sem henni eru falin eða hún á“.

Árnastofnun varðveitir þau handrit úr safni Árna Magnússonar sem hafa verið afhent til Íslands frá Árnasafni í Kaupmannahöfn, sem og örnefnasafn, orðasöfn og þjóðfræðisafn stofnunarinnar. Stofnunin starfrækir og heldur úti viðamiklum gagnasöfnum á vefnum, meðal annars um handrit, alþýðumenningu, örnefni, orðaforða og málnotkun, og sinnir auk þess margvíslegum máltækniverkefnum.

Handritasýningin „Heimur í orðum“ var opnuð í Eddu haustið 2024.

Árnastofnun hefur náin starfstengsl við Háskóla Íslands og er hluti af fræðasamfélagi hans.

Saga

Árnagarður hýsti lengi Árnastofnun auk kennslu í hugvísindum við Háskóla Íslands.

Uppruna Árnastofnunar má rekja til þess þegar handritamálið leystist og Handritastofnun Íslands var stofnuð. Fyrsta skóflustunga var tekin að Árnagarði þar sem handritum úr Árnasafni í Kaupmannahöfn var ætlaður staður árið 1967. Fyrstu handritin voru send til Íslands árið 1971. Árið 1972 var lögum breytt þannig að nafn stofnunarinnar varð Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi.

Árið 2005 var ákveðið að reisa nýtt hús yfir Árnastofnun og með nýjum lögum árið 2006 var Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum stofnuð með því að sameina Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi og ýmsar aðrar stofnanir sem fengust við íslenskt mál. Þessar stofnanir voru Íslensk málstöð (skrifstofa íslenskrar málnefndar frá 1985), Stofnun Sigurðar Nordals (stofnuð á aldarafmæli Sigurðar Nordals 1986), Orðabók Háskólans (sem má rekja til 1920), og Örnefnastofnun Íslands (tók við af Örnefnastofnun Þjóðminjasafns Íslands árið 1998).

Vorið 2023 var nýtt húsnæði Árnastofnunar og kennslu í íslenskum fræðum, Edda, vígt. Handritin voru áfram geymd í öryggisgeymslum í Árnagarði meðan rakastig jafnaðist í nýjum handritageymslum. Handritin voru flutt í Eddu veturinn 2024-25.

Tenglar

• Vefur Árnastofnunar
• Heimur í orðum