Skyrbjúgur
Skyrbjúgur (scorbutus) er hörgulsjúkdómur sem stafar af C-vítamíns skorti[1]. Skyrbjúgur var lengi algengur hjá sjómönnum og var vandamál í lengri siglingum. Að undirlagi breska hersins hófust kerfisbundnar rannsóknir á orsök skyrbjúgs árið 1747. Uppgötvaðist þá að regluleg neysla safa úr sítrusávöxtum læknaði sjúkdóminn og kom í veg fyrir að hann brytist út[2]. Smám saman einangruðu vísindamenn efnið sem skipti máli, askorbínsýru eða C-vítamín sem kom í veg fyrir skyrbjúg.
Um 1907 var orðið ljóst að flest spendýr framleiða C-vítamín, þó ekki menn og aðrir prímatar (munu þeir hafa misst niður eiginleikann til að framleiða C-vítamín þegar þeir dvöldu í C-vítamínríku umhverfi um nokkurra milljóna ára skeið á þróunarsögu sinni). Árið 1928 uppgötvuðu menn efnasamsetningu þess og var þar með hægt að framleiða C-vítamín.
Íslenska heitið yfir þennan sjúkdóm er líklegast tilkomið vegna misskilnings á orðunum „skørbug“ eða „skörbjugg“ úr öðrum norðurlandamálum, en orðin eru frekar skyld íslenska orðinu skurfa, sem getur þýtt skeina, skráma eða sár.
Helstu einkenni eru þreyta, verkir í fótum og smáblæðingar einkum í tannholdi, sem þrútnar og meyrnar svo tennur losna. Að lokum fær sjúklingur krampa sem getur leitt til dauða ef sjúkdómurinn er ekki meðhöndlaður[2].
Talið er að neysla á skarfakáli hafi komið í veg fyrir að Íslendingar fengju skyrbjúg fyrr á tíðum, en skarfakál er ríkt af C-vítamíni[3]
Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ „Scurvy“. nhs.uk (enska). 25. október 2017. Sótt 20. febrúar 2023.
- ↑ 2,0 2,1 „Hver var James Lind og hvert var hans framlag til næringarfræðinnar?“. Vísindavefurinn. Sótt 20. febrúar 2023.
- ↑ „Getið þið sagt mér eitthvað um skarfakál?“. Vísindavefurinn. Sótt 20. febrúar 2023.
