Jón Espólín

Jón (Jónsson) Espólín (22. október 1769 — 1. ágúst 1836) var sýslumaður, fræðimaður og íslenskur annálaritari og er einna frægastur fyrir að hafa tekið saman Íslands Árbækur í söguformi.

Jón var fæddur á Espihóli í Eyjafirði og kenndi sig við þann bæ. Foreldrar hans voru Jón Jakobsson sýslumaður og kona hans Sigríður Stefánsdóttir. Jón lærði í heimaskóla hjá Jóni presti Jónssyni í Núpufelli og fór síðan til náms við Kaupmannahafnarháskóla.Hann var skipaður sýslumaður í Snæfellsnessýslu frá 19. september 1792. Hann tók við sýslunni seint í nóvember sama ár. Árið 1797 hafði hann sýsluskipti við Finn Jónsson sýslumann í Borgarfjarðarsýslu og var þar í fimm ár en þá skipti hann um sýslu við Jónas Scheving og fékk Skagafjarðarsýslu, þar sem hann var síðan sýslumaður til dauðadags. Hann bjó fyrst á Flugumýri í Blönduhlíð 1803-1806, síðan í Viðvík í Viðvíkursveit til 1822 og síðast á Frostastöðum í Blönduhlíð.

Jón hafði mikinn áhuga á sagnfræði og ættfræði frá unglingsárum og skrifaði mikið um þau efni. Annállinn Íslands Árbækur í sögu-formi, sem venjulega gengur undir nafninu Árbækur Espólíns, kom út í 12 bindum á árunum 1821-1855. Árbækurnar eru yfirlit yfir sögu Íslands frá því um 1400 til samtíma höfundarins. Einnig liggja eftir Espólín meiri ættfræðiupplýsingar en nokkurn annan mann frá fyrri tíð og við hann er kennt ættfræðiforritið Espólín (forrit). Sagt hefur verið um Jón að hann hafi skrifað óvenju góða íslensku á tíð þegar málfar embættismanna var æði dönskuskotið.

Gísli Konráðsson, lærisveinn og vinur Jóns Espólíns, lýsti honum svo:

„Fríður var hann sýnum og mikill vexti; hæð hans var 73 þumlungar, en yfir axlir og brjóst 50 þumlungar að dönsku máli; armaþrekinn, fögur höndin, í smærra lagi eftir vexti og skófætur snotrir [...] ljóseygur og augun í stærra lagi og opineygur og heldur rýnd á efri árum, en sá lengst af afarvel á bók.“

Ritstörf

Eftir Jón Espólín liggja fjöldamörg ritverk, bæði frumsamin og þýdd. Mörg þeirra hafa aldrei verið gefin út og eru aðeins til í handritum.

• Íslands árbækur í söguformi 1–12, Kaupmannahöfn 1821–1855.
• Jón Espólín og Einar Bjarnason: Saga frá Skagfirðingum 1647–1847 1–4, Rvík 1976–1979.
• Ættatölubækur Jóns Espólíns 1–8, Samskipti 1980–1983, gefnar út í ljósriti.
• Saga Jóns Espólíns hins fróða, sýslumanns í Hegranesþingi, rituð af sjálfum honum í dönsku máli, en Gísli Konráðsson sneri henni á íslenskt mál, jók hana og hélt henni fram, Kaupmannahöfn 1895, 211 bls.
• Langbarða sögur, Gota og Húna, Akureyri 1859, 230 bls.
• Tilraun til skiljanlegrar útleggingar Opinberunar Jóhannis, Akureyri 1855.

Þýðingar

• Plútarkos: Saga Scipions hins afríkanska eður mikla, Akureyri 1858, 44 bls.
• Plútarkos: Sögur Sólons hins spaka, löggjafa Athenuborgarmanna, og Platons heimspekings, Akureyri 1858, 55 bls.