Köngulær
| Köngulær | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Úlfakönguló
| ||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||
| ||||||||
| Fjölbreytni | ||||||||
| 111 ættir, 40.000 tegundir | ||||||||
| Undirættbálkar | ||||||||
|
Mesothelae |
Köngulær (fræðiheiti Araneae) eru ættbálkur áttfættra, hrygg- og vænglausra dýra sem búa til silki. Allar kóngulær framleiða eitur, nema ein ætt sem kallast netjuköngulær. Margar köngulóategundir veiða með því að búa til vefi eða gildrur til höfuðs skordýrum.
Útlit og uppbygging
[breyta | breyta frumkóða]Ólíkt skordýrum, en líkt og aðrar áttfætlur, hafa köngulær tvískiptan búk. Höfuð og frambolur eru samvaxin í það sem kallast höfuðbolur, en ekki aðskilin með skoru eins og hjá skordýrum. Þar eru mikilvæg líffæri, svo sem heilinn. Í afturbolnum (latína: abdomen; sem þýðir kviður) er að finna meltingarfærin, öndunarfæri og hjarta og utan á honum er einnig spunavartan. Ytri stoðgrind kóngulóa kallast hamur. Hann er loðinn og er að mestu úr efni sem nefnist kítín. Köngulær hafa hamskipti, sem þýðir að þær þurfa reglulega að leggja af sér stoðgrindina og mynda nýja því hún stækkar ekki með þeim. Stærð köngulóa er breytileg eftir tegundum, en í flestum tilvikum er kvendýrið stærra en karlinn.
Fjöldi augna er oftast átta og eru augun einlinsa — en ekki eins og í mörgum skordýrum, sem eru með fjöllinsa (samsett) augu. Bifhár á fótum greina loftstrauma og önnur hár virka sem bragðskynhár eða annars konar nemar. Einnig hefur köngulóin svokallaða lýrunema, en það eru raufar á fótunum með taugaendum sem nema titring, til dæmis í vef köngulóarinnar.
Köngulær hafa opið æðakerfi, sem þýðir að blóð rennur á milli æða og um sérstök hólf í stað þess að fylgja föstu æðakerfi.
Silkið
[breyta | breyta frumkóða]Köngulær framleiða silki og nota það á margan hátt, meðal annars til að spinna vef sem þær veiða í. Slíkar köngulær kallast vefköngulær. Aðrar köngulær, og vefköngulær margar hverjar reyndar líka, nota hann til að ferðast á milli staða og kallast föruköngulær. Köngulær nota líka silkið til að geyma bráð sína í. Þær vefja bráðina inn í sekk og sprauta svo meltingarensímum inn í hann. Síðan sjúga köngulærnar innan úr sekknum. Köngulóarsilki er með sterkustu efnum í heimi, og hefur tíu sinnum meira togþol en stál. Burðargeta eins fermetra væri um 240.000 tonn. Silkið gerir þeim líka kleift að skríða upp veggi. Vegna þess hversu sterkt silki köngulóa er (margfalt sterkara en silki silkiorma) hafa menn lengi reynt að herma eftir uppbyggingu þess. Með því að flytja gen úr köngulóm yfir í erfðaefni geita tókst Nexia Biotech Ltd. að fá geitunar til að framleiða próteinin sem þarf til að smíða vefinn. Þótt tekist hafi að vinna próteinin úr mjólkinni er enn eftir að finna út hvernig á að „púsla“ þessu saman. Takist það verður hægt að framleiða afar sterkt lín sem hægt væri að nota í föt í staðin fyrir nælon og kevlar (efnið sem notað er í skotheld vesti).
Tengt efni
[breyta | breyta frumkóða]- Kóngulóafælni
- Krosskönguló, algengasta kónguló á Íslandi
Tenglar
[breyta | breyta frumkóða]
erlendir