Hvarfbaugur nyrðri



Hvarfbaugur nyrðri, sem einnig er nefndur Krabbabaugur, er norðlægasta breiddargráða jarðar þar sem sólin getur verið beint yfir. Þetta gerist á sumarsólstöðum, þegar norðurhvel jarðar hallar að sólu að hámarki og sólargangurinn er lengstur. Það nær einnig 90 gráðum undir sjóndeildarhringinn á miðnætti sólar á vetrarsólstöðum, þegar sólargangurinn er stystur.
Þegar sólin er hæst á lofti á jafndægri á hausti og vori stendur sólin í hvirfilpunkti á miðbaug. Þá er hún á miðjum himni og skín beint ofan á hvirfilinn þannig að hvergi er skugga að sjá. Vegna halla jarðmöndulsins um 23,5° er sól í hvirfilpunkti á mismunandi um breiddargráðum eftir því hvenær ársins er.
Breiddargráða er hornrétt mæling á staðsetningu þannig að hornið er 0° við miðbaug, en 90° við heimskautin. Aðrar mikilvægar breiddargráður eru hvarfbaugur nyrðri (einnig nefndur krabbabaugur; sólin í hvirfilpunkti á hádegi, breiddargráða 23°27′ norður) og hvarfbaugur syðri (einnig kallaður steingeitarbaugur; sólin í hvirfilpunkti á hádegi, breiddargráða 23°27′ suður); norðurheimskautsbaugur (66°33′ norður), og suðurheimskautsbaugur (66°33′ suður).
Eingöngu á breiddargráðum á milli hvarfbauganna getur sólin náð hæsta punkti á himni. Eingöngu innan heimskautsbauganna (breiddargráður stærri en 66°33′ til norðurs eða suðurs) er miðnætursól sjáanleg.
Jafngildi Hvarfbaugs nyrðri á suðurhveli er Hvarfbaugur syðri (eða Steingeitarbaugur).
Hvarfbaugar geta einnig komið fyrir í samspili stjórnmála og landafræði sem landfræðileg afmörkun. Hvarfbaugur nyrðri er þannig notaður til takmörkunar á gagnkvæmri varnarskyldu Atlantshagsbandalagsins, í stofnsáttamála bandalagsins (grein 6.). Þar eru aðildarríki NATO ekki skuldbundin til að koma til varnar öðrum bandalagsríkjum á land- eða hafsvæði sunnan við Hvarfbaug nyrðri.[1]
Heimildir[breyta | breyta frumkóða]
- Fyrirmynd greinarinnar var „Tropic of Cancer“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 27. júlí 2022.
- Sævar Helgi Bragason (2010). Árstíðir. Stjörnufræðivefurinn. http://www.stjornuskodun.is/solkerfid-large/jordin/arstidir Geymt 2022-07-27 í Wayback Machine (sótt: 26. júlí 2022).
Tilvísanir[breyta | breyta frumkóða]
- ↑ NATO (4. apríl 1949). „The North Atlantic Treaty“. NATO. Sótt 26. júlí 2022.