Handtaka og aftaka Ngo Dinh Diem

Lík Ngô Đình Diệm eftir valdaránið 1963.

Handtaka og morð Ngô Đình Diệm, forseta Suður-Víetnam, var hápunktur árangursríks valdaráns CIA-undir forystu Dương Văn Minh hershöfðingja í nóvember 1963. Þann 2. nóvember 1963 voru Diệm og ráðgjafi hans, yngri bróðir Ngô Đình Nhu, handteknir eftir umsátur norður-víetnamska lýðveldishersins á Gia Long höllinni í Saigon. Valdaránið markaði endalok níu ára harðræðis og spillingarstjórn í Suður-Víetnam. Óánægja með Diệm stjórnina hafði gerjast undir yfirborðinu og sprungið með búddískum mótmælum gegn langvarandi trúarlegri mismunun eftir að stjórnvöld höfðu skotið mótmælendur flögguðu búddískum fánum.

Þegar uppreisnarmennirnir komu inn í höllina voru Ngô bræðurnir búnir að flýja til stuðningsmanna sinna í Cholon. Bræðurnir höfðu verið í samskiptum við uppreisnarmennina þaðan og tekist að sannfæra þá um að þeir væru staðsettir í höllinni. Bræðurnir Ngô samþykktu þó fljótlega að gefast upp gegn loforði um að mega fara í útlegð; Eftir að hafa verið handteknir voru þeir þess í stað teknir af lífi aftur í brynvörðum bíl af ARVN ofurstum á leiðinni upp í höfuðstöðvar hersins í Tân Sơn Nhứt Air herstöðinni. Engin formleg rannsókn var gerð á aftöku Ngô bræðranna en talið er að lífvörður Minh, kapteinn Nguyễn Văn Nhung og Major Dương Hiếu Nghĩa, sem áttu að gæta bræðranna á ferðinni hafi borið ábyrgð. Félagar Minh í hernum og bandarískir embættismenn í Saigon voru sammála um að Minh hefði verið sá sem fyrirskipaði aftökuna. Kenningin er sú að bræðurnir voru drepnir til að koma í veg fyrir pólitíska endurkomu síðar meir. Hershöfðingjar lýðveldishersins reyndu að hylma yfir aftökuna með því að gefa í skyn að bræðurnir hafi framið sjálfsvíg, en ljósmyndir sem birtust í fjölmiðlum síðar meir virðast útiloka þann möguleika.

Baksaga

Pólitískur ferill Diệm hófst í júlí 1954, þegar hann var ráðinn forsætisráðherra Víetnams af fyrrum keisara Bảo Đại, sem var þjóðhöfðingi. Á þessum tímapunkti hafði Víetnam verið skipt á Genfar-ráðstefnunni eftir ósigur Frakka í orrustunni við Dien Bien Phu. Skiptingin átti að vera tímabundin og kosningar áttu að vera haldnar árið 1956 til að mynda til ríkisstjórn sameinaðrar þjóðar. Í millitíðinni voru Diệm og Bảo Đại læstir í valdabaráttu. Bảo Đại mislíkaði Diệm en valdi hann í forsætisráðherraembættið í þeirri von að hann myndi laða að bandaríska aðstoð. Diệm lagði til þjóðaratkvæðagreiðslu fyrir október 1955 um hvort Suður-Víetnam ætti að verða lýðveldi og í kjölfar hennar lýsti hann sig forseta nýstofnaða lýðveldisins Víetnam. Diệm neitaði svo að halda sameiginlegar kosningar með Norður-Víetnam og rökstuddi það með því að vísa til að Víetnam hefði ekki skrifað undir Genfarsamþykktina. Diệm hélt síðan völdum þrátt fyrir nokkrar morð- og valdaránstilraunir, til ársins 1963.

Heimildir

• Jacobs, Seth (2006). Cold War Mandarin: Ngo Dinh Diem and the Origins of America's War in Vietnam, 1950–1963. Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-4447-8.