Höfundaréttur á Íslandi

Alþjóðlega höfundarréttarmerkið.

Skjaldarmerki Íslands.

Höfundaréttur á Íslandi veitir hugverkahöfundum réttindi til verka sinna, verndar eignarrétt þeirra, og kveður á um hvernig megi dreifa eða nota efnið. Það er Alþingi sem fer með lög um höfundarétt, þar eru þau kölluð höfundalög. Með málefni og stjórnsýslu höfundaréttar fer mennta- og menningarmálaráðuneytið. Ísland er aðili að ýmsum alþjóðlegum samningum um höfundarétt og tekur þátt í samstarfi við alþjóðahugverkastofnun Sameinuðu þjóðanna.

Kjarni höfundaréttar er tvískiptur, sæmdarréttur annars vegar og fjárhagsleg réttindi hins vegar. Fjárhagslegu réttindin fela í sér einkarétt til þess að gefa út og dreifa efni. Útgáfuréttur er framseljanlegur. Sæmdarréttur er réttur höfundar til þess að njóta viðurkenningar fyrir verk sín. Hann er óframseljanlegur og varanlegur réttur höfundar. Fjárhagslegu réttindin erfast til erfingja höfundarins en sæmdarréttur er hins vegar persónubundinn réttur sem aðeins höfundurinn sjálfur nýtur.

Í núgildandi lögum eru refsiákvæði sem leyfa fangelsun í allt að tvö ár eða sektir fyrir brot á höfundarétti.

Nú stendur yfir endurskoðun höfundalaga.

Gildistími höfundaréttar á Íslandi

Höfundaréttur á Íslandi helst þangað til 70 ár eru liðin frá næstu áramótum eftir lát þess höfundar sem lengst lifir. Það þýðir að deyi höfundur árið 2024 heldur dánarbúið höfundarétti út árið 2094.

Nú er höfundaréttur fallinn af verkum þeirra höfunda sem dóu árið 1953 eða fyrr.

Rétthafasamtök

Mennta- og menningamálaráðherra getur veitt rétthafasamtökum leyfi til þess að stofna til samninga, ef þau eru í forsvari fyrir stóran hluta höfunda ákveðinna verka. Þess lags samtök hafa þá leyfi til að innheimta höfundaréttartengd gjöld fyrir félagsmenn sína. Viðurkennd rétthafasamtök eru:

• Fjölís er hagsmunafélag fyrir önnur rétthafasamtök.
• Innheimtumiðstöð gjalda. Samtökin taka á móti gjöldum úr ríkissjóði og útdeila til annarra rétthafasamtaka.
• Rithöfundasamband Íslands.
• STEF – Samband tónskálda og eigenda flutningsréttar. Veitir leyfi til endurbirtingar tónverka.
• Myndstef. Veitir leyfi til endurbirtingar myndverka.
• Samband flytjenda og hljómplötuframleiðenda.

Alþjóðlegar skuldbindingar

Ísland er aðili að nokkrum alþjóðlegum höfundaréttar-sáttmálum:

• Bernarsáttmálinn frá 1886.
• Genfarsamþykkt um höfundarétt frá 1952.
• Rómarsáttmálinn um vernd listflytjenda, framleiðenda hljóðrita og útvarpsstofnana frá 1961. Tók gildi 1994.
• Samningur Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar um hugverkarétt í viðskiptum frá 1994.
• Samræmdar höfundaréttarreglur Evrópska efnahagssvæðisins og Evrópusambandsins.

Ísland tekur líka þátt í samstarfi við alþjóðahugverkastofnun Sameinuðu þjóðanna.

Saga

Íslensku höfundalögin voru upprunalega sett árið 1972 og voru þróuð í sameiningu við hinar Norðurlandaþjóðirnar. Þá leystu þau af hólmi nokkur lög, meðal annars lög um rithöfundarétt og prentrétt frá 1905. Þeim lögum hafði svo aftur verið breytt nokkrum sinnum, meðal annars árið 1947 til að Ísland gæti orðið aðili að Bernarsambandinu.

Breytingar voru fyrst gerðar á höfundalögunum frá 1972 árið 1984 en með frumvarpi til breytingar á löggjöfinni var útskýrt að „tækniframfarir á síðari árum hafa haft í för með sér stórfellda röskun á hagsmunum og réttindum höfunda, listflytjenda og annarra rétthafa samkvæmt höfundalögum.“ Hér var átt við margvíslega þróun sem hefur verið gefið nafnið hnattvæðing og á meðal annars við um þróun á sviði upplýsingatækni. Nokkrar breytingar voru gerðar á höfundalögunum á tíunda áratugnum eftir að Ísland gekk í Evrópska efnahagssvæðið (EES) til að aðlagast þeim stöðlum og viðmiðunum sem krafist var með útgáfu tilskipana Evrópusambandsins.

Katrín Jakobsdóttir, menntamálaráðherra, ákvað árið 2009 að setja af stað þriggja ára endurskoðun á höfundalögum myndi fara fram í þremur skrefum og ljúka 2012. Upphafleg tímaáætlun stóðst hins vegar ekki og í apríl 2015 lagði Illugi Gunnarsson, menntamálaráðherra, fram frumvarp til þrennra nýrra laga um breytingar á höfundalögum. Lögin voru sett 2016.

Tenglar

• 1972 nr. 73 29. maí/ Höfundalög
• Fjölís, hagsmunafélag samtaka sem koma fram fyrir hönd rétthafa að verkum sem njóta höfundaréttar og nýtt eru með ljósritun eða annarri hliðstæðri eftirgerð rita
• Höfundaréttur : Eru höfundaréttarlögin að úreldast : hvað er verið að gera og hvað er til ráða, lokaverkefni í lagadeild (BS) eftir Erlend Eiríksson
• Félag um stafrænt frelsi á Íslandi » Höfundalög 2010 Geymt 24 mars 2016 í Wayback Machine

Fréttir og greinar

• Heildarendurskoðun höfundalaga og þróun íslensks höfundaréttar frá 2009 Geymt 4 mars 2016 í Wayback Machine, eftir Rán Tryggvadóttur birtist 2013 í Tímaritinu Lögrétta
• Áhrif nýrrar tækni á höfundarétt : fyrirhuguð innleiðing tilskipunar nr. 2001/29/eb frá 22. Maí 2001 um samræmingu tiltekinna þátta höfundaréttar og skyldra réttinda í upplýsingasamfélaginu í íslensk höfundalög Geymt 6 nóvember 2017 í Wayback Machine, eftir Rán Tryggvadóttur birtist 2006 í Tímaritinu Lögrétta
• Útvarpsreglur í netheimi, grein eftir Pawel Bartoszek 16. september 2011
• Vill ekki loka fyrir aðgang að einstökum netsíðum, 19.01.2012
• Listaverkið á tímum stafrænunnar^{[óvirkur tengill]}, viðtal við Kristínu Atladóttur menningarhagfræðing, 07.02.2012
• Endurskoðun höfundarréttar Geymt 20 desember 2015 í Wayback Machine, stefnumál Pírata
• Höfundarréttur lengdur í sjötíu ár, frétt í Morgunblaðinu frá 1995 [1]

Erlent efni

• The Norwegian Music Industryin the Age of Digitalization, meistararitgerð í viðskiptafræði um norska tónlistariðnaðinn á tímum stafrænnar tækni 2010
• Digital opportunity: review of intellectual property and growth skýrsla um hugverkaréttindi unnin f. breska þingið 2011