Þ
| Íslenska stafrófið | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Aa | Áá | Bb | Dd | Ðð | Ee |
| Éé | Ff | Gg | Hh | Ii | Íí |
| Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Oo |
| Óó | Pp | Rr | Ss | Tt | Uu |
| Úú | Vv | Xx | Yy | Ýý | Þþ |
| Ææ | Öö | ||||
Þ eða þ (skrifað þorn, borið fram bæði sem „þoddn“ eða „þorn“) er þrítugasti bókstafurinn í íslenska stafrófinu eins og það er nú haft, en var áður 34. stafurinn (á meðan c, q, z og w voru höfð með). Þ kemur aðeins fyrir í upphafi orðs (þúfa, þjófur) eða sem fyrsti stafur í síðari lið samsettra orða (farþegi), og endar því ekkert orð á bókstafnum þ. Þ er óraddað og tannmælt önghljóð í nútímamáli, og var líkt í fornmáli- en þorn var stundum ritað í staðin fyrir ð (t.d. verþa).[1] Þ hefur verið notað samfellt í íslensku frá upphafi.[2]
Saga þorns
[breyta | breyta frumkóða]Táknið Þ var notað í norrænu rúnaletri og var nefnt þurs, í engilsaxnesku rúnaletri hét samsvarandi stafur þorn. Ekki er ólíklegt að latneski bókstafurinn þ hafi verið tekinn upp í íslensku og norsku fyrir ensk áhrif og bendir hið íslenska nafn stafsins til þess. Elstu heimildir um notkun þ í íslensku eru í handritum frá miðri 12. öld. Norðmenn hættu að nota bókstafinn þ um 1400 en yngstu dæmi um notkun þ í enskum handritum eru frá miðri 15. öld. Fyrsti málfræðingurinn bjó til fjögur tákn fyrir þau sérhljóð sem þá voru ekki til í latínu en í Fyrstu málfræðiritgerðinni stendur:
| Staf þann er flestir menn kalla þorn þann kalla ég af því heldur the að þá er það atkvæði hans í hverju máli sem eftir lifir nafnsins er úr er tekinn raddarstafur úr nafni hans, sem alla hefi ég samhljóðendur samda í það mark nú sem ég reit snemma í þeirra umræðu. Skal þ standa fyrri í stafrófi en titull þó að ég hafi síðar umræðu um hann því að hann er síðast í fundinn, en af því fyrr um titul að hann var áður í stafrófi og ég lét hann þeim fylgja í umræðu eru honum líkir þarfnast sína jartein. Höfuðstaf the-sins rita ég hvergi nema í vers upphafi því að hans atkvæði má eigi æxla þótt hann standi eftir raddarstaf í samstöfun. | ||
— Úr Fyrstu málfræðiritgerðinni eftir fyrsta málfræðinginn
|
Tíðni
[breyta | breyta frumkóða]Stafurinn þorn er 19. algengasti bókstafurinn í íslensku og er tíðni hans 1,59%.[3]
Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Íslensk orðabók, Menningarsjóður- Reykjavík 1963. Ritstjóri, Árni Böðvarsson
- ↑ „Íslenska: í senn forn og ný“ (PDF). Afrit af upprunalegu (PDF) geymt þann 23. september 2009. Sótt 15. ágúst 2010.
- ↑ „Tíðni orða í mörgum tungumálum“. Afrit af upprunalegu geymt þann 28. október 2011. Sótt 12. desember 2008.
Ytri tenglar
[breyta | breyta frumkóða]- „Hver er uppruni íslensku bókstafanna ð og þ?“. Vísindavefurinn.
- „Hver er tíðni bókstafa í íslensku ritmáli?“. Vísindavefurinn.
- Svona eru þorn smíðuð Geymt 26 júlí 2019 í Wayback Machine af Ísment
- On the status of the Latin letter þorn and of its sorting order, Michael Everson og Baldur Sigurðsson
