Þjóðaratkvæðagreiðslan í Færeyjum 1946

Þjóðaratkvæðagreiðslan 1946 er færeysk þjóðaratkvæðagreiðsla sem fór fram 14. september 1946 um framtíð sambandsins við Danmörku í kjölfarið á seinni heimstyrjöldinni.

Forsagan

9. apríl 1940 var Danmörk hernumin af Þjóðverjum. Bretar töldu þá nauðsynlegt að hernema Færeyjar, sem þeir gerðu þann 12. apríl. Á meðan á stríðinu stóð hafði ekki verið pólitískt samband á milli Færeyja og Danmerkur. Færeyingar þurftu að hjálpa sér sjálfum, undir stjórn Breta. 25. apríl viðurkenndu bresk yfirvöld fána Færeyinga og þessu var fylgt eftir 9. maí með því að setja stjórnarskipunarlög sem gáfu Færeyska lögþinginu löggjafarvald og amtmanni framkvæmdarvald.

27. október 1945 birtist fréttatilkynning í færeyska blaðinu Dimmalætting þess efnis að danska stjórnin hefði gert kunnugt að Færeyjum hafi verið stýrt eftir samkomulagi ríkjanna á meðan stríðinu stóð. Í kjölfarið hófust samningaviðræður á milli Lögþingsins og dönsku stjórnarinnar um framtíðarstöðu Færeyja. Eftir mánaðarlangar samningaviðræður var ljóst að Færeyingar mundu ekki ná samkomulagi sín á milli og heldur ekki við dönsku stjórnina. Danir gerðu þó eitt uppkast að heimastjórnarlögum.

Þjóðaratkvæðagreiðslan

9. maí 1946 samþykkti Lögþingið að leggja málið fyrir þjóðina. Þjóðaratkvæðagreiðslan var haldin með þessum spurningum:

I. Óskar þú þess að danska stjórnaruppkastið taki gildi?
II. Óskar þú þess að aðskilnaður verði á milli Danmerkur og Færeyja?

Atkvæðigreiðslan fór fram á þann hátt að kross átti að setja við þann möguleika sem kjósandinn vildi.

Úrslit

	Val 1		Val 2		Ógild		Kjósendur	Kjörskrá	Kosningaþáttaka
Norðureyjar	398	28,1%	954	67,3%	65	4,6%	1.417	2.220	63,8%
Austurey	1.372	54,4%	1.051	41,6%	101	4,0%	2.524	3.854	65,5%
Straumey Norður	544	45,2%	621	51,6%	38	3,2%	1.203	1.679	71,6%
Vágar	434	40,0%	616	56,7%	36	3,3%	1.086	1.485	73,1%
Straumey Suður	673	31,7%	1.309	61,7%	138	6,5%	2.120	3.323	63,8%
Sandey	286	36,5%	465	59,4%	32	4,1%	783	1.053	74,4%
Suðurey	1.783	71,6%	640	25,7%	68	2,7%	2.491	3.602	69,2%
Samtals	5.490	47,2%	5.656	48,7%	478	4,1%	11.624	17.216	67,5%

Eftirmálar

Þegar ljóst var að Færeyingar hefðu samþykkt með mjög naumum meirihluta að slíta sambandi við Danmörku vildi meirihluti Lögþingsins fara að vilja þjóðarinnar og lýsti yfir sjálfstæði eyjanna 18. september 1946. Þingmaðurinn Jákup í Jákupsstofu var rekinn úr Jafnaðarflokknum fyrir að fylgja meirihlutanum að málum. Þann 20. september lýsti danska stjórnin sjálfstæðisyfirlýsinguna ólöglega og þann 23. september tilkynntu Jafnaðarflokkurinn og Sambandsflokkurinn að þeir teldu aðgerðir lögþingsmeirihlutans ólöglegar og þeir mótmæltu með því að ganga af þingfundi. Tveimur dögum síðar tilkynnti amtmaður að konungur hefði ákveðið að rjúfa þing og halda kosningar.

Þingfundur átti að vera 27. september en Fólkaflokkurinn mætti ekki eftir tilskipun konungsins og Jákúp í Jákupstofu mætti því einn. Kosningarnar voru haldnar þann 8. nóvember 1946. Úrslit þeirra urðu að gamli stjórnarmeirihlutinn fékk 8 þingmenn en fyrri stjórnarandstæðingar fengu 12 og var þá ljóst að ekkert yrði úr sjálfstæðisyfirlýsingu.

Síðan fóru fram samningsumleitanir á milli nýja meirihlutans og dönsku stjórnarinnar. Þeim lauk með því að Heimastjórnarlögin tóku gildi 1. apríl 1948. Í mótmælaskyni við lögin var Þjóðveldisflokkurinn stofnaður þann 23. maí.

Heimildir

• Fyrirmynd greinarinnar var „Fólkaatkvøðan 14. september 1946“ á færeysku útgáfu Wikipedia. Sótt 4. apríl 2011.