Sítrus

Sítrus
	; appelsínu (Citrus × sinensis ræktunarafbrigði)
Vísindaleg flokkun
Ríki:	Jurtaríki (Plantae);
Fylking:	Dulfrævingar (Magnoliophyta);
Flokkur:	Tvíkímblöðungar (Magnoliopsida);
Undirflokkur:	Rosidae;
Ættbálkur:	Sápuberjaættbálkur (Sapindales);
Ætt:	Glóaldinætt (Rutaceae);
Undirætt:	Aurantioideae;
Ættflokkur:	Citreae;
Ættkvísl:	Sítrus; L.
Tegundir og blendingar
	Mikilvægar tegundir:; Citrus maxima – Pomelo; Citrus medica – Skrápsítróna; Citrus micrantha – Papeda; Citrus reticulata – Mandarína Mikilvægir blendingar:; Citrus × aurantiifolia – Límóna; Citrus × aurantium – ; Citrus × latifolia – ; Citrus × limon – Sítróna; Citrus × limonia – Rangpur (ávöxtur); Citrus × paradisi – Grapealdin; Citrus × sinensis – Appelsína; Citrus × tangerina – Tangerina;
Samheiti
	Eremocitrus; Microcitrus;

Sítrus (fræðiheiti: citrus) er ættkvísl blómstrandi trjáa og runna af glóaldinætt. Af plöntum í ættkvíslinni koma sítrusávextir, þar á meðal sítrónur, appelsínur, mandarínur, klementínur, skrápsítrónur, greip og límónur.

Saga

Á mismunandi tímum hafa sítrusplöntur verið taldar upprunnar frá Asíu, þar sem þær voru fyrst ræktaðar, Evrópu eða Flórída. En evrópskir sítrusar (svo sem Citrus × aurantium) komu upphaflega frá Indlandi á tímum Alexanders mikla, og "innfæddar" appelsínur Flórída komu með spænsku landvinningamönnunum,^[1]^[2] Sítrónur komu til Evrópu á tímum Rómaveldis.

Nafn

Ættkvíslarheitið kemur úr latínu þar sem það vísar til skrápsítrónunnar (C. medica) sem nefnist citron á ensku og latínu en nafnið náði svo yfir sítrónur og límónur síðar í norður-Evrópu, eða til lífviðar (Thuja). Það tengist fornu Grísku orði yfir Líbanon Sedrus, κέδρος (kédros). Það mun vera vegna líkinda á ilmi sítruslaufa og sedruslaufa.^[3]

List yfir sítrusávexti

Ættkvíslin Citrus er talin vera upprunnin í Suðaustur Asía. Fyrir áhrif manna voru fáar tegundir:

Citrus crenatifolia – tegundarheiti óstaðfest, frá Sri Lanka.
Citrus mangshanensis – tegundarheiti óstaðfest, frá Hunan-héraði, Kína.
Citrus maxima – Pomelo (pummelo, shaddock), frá Malay-skaga.
Citrus medica – Skrápsítróna frá Indlandi.
Citrus reticulata – Mandarína, frá Kína.
Citrus trifoliata – Trifoliate orange, frá Kóreu og nærliggjandi Kína (oft aðskilið sem Poncirus)
Ástralskar sítrónur:
- Citrus australasica – Australian Finger Lime
- Citrus australis – Australian Round lime
- Citrus glauca – Australian Desert Lime
- Citrus garrawayae – Mount White Lime
- Citrus gracilis – Kakadu Lime or Humpty Doo Lime
- Citrus inodora – Russel River Lime
- Citrus warburgiana – New Guinea Wild Lime
- Citrus wintersii – Brown River Finger Lime
Citrus japonica – Kumquats, frá Austur-Asíu yfir í Suðaustur-Asíu (stundum skipt upp í 4–5 Fortunella tegundir)
Papeda, þar meðtalin:
- Citrus halimii – limau kadangsa, limau kedut kera, frá Taílandi og Malaí-skaga
- Citrus indica – Indian wild orange, frá Indlandi^[4]
- Citrus macroptera frá Indókína og Melanesíu ^[4]
- Citrus micrantha frá suður-Filippseyjum^[5]
- "Khasi Papeda" – Citrus latipes frá Assam, Meghalaya, Burma^[4]

Blendingar og afbrigði

Etrog, eða skrápsítróna, en úr berki hennar er súkkat unnið en það er miðpunktur gyðingahátíðarinnar Sukkot.

Klementínur (*Citrus* ×*clementina*) hafa þynnra hýði en appelsínur.

Flokkað eftir foreldri. Þar sem hver blendingur er af að minnsta kosti tveimur foreldrategundum, þá eru þeir skráðir nokkrum sinnum.

Citrus maxima-afkomendur

Amanatsu, natsumikan – Citrus ×natsudaidai (C. maxima × óþekkt)
Cam sành – (C. reticulata × C. ×sinensis)
Grapealdin – Citrus ×paradisi (C. maxima × C. ×sinensis)
Imperial lemon – (C. ×limon × C. ×paradisi)
Kinnow – (C. ×nobilis × C. ×deliciosa)
Kiyomi – (C. ×sinensis × C. ×unshiu)
Sítróna – Citrus ×limon (probably C. maxima × C. medica)
Minneola tangelo – (C. reticulata × C. ×paradisi)
Orangelo, Chironja – (C. ×paradisi × C. ×sinensis)
Oroblanco, Sweetie – (C. maxima × C. ×paradisi)
Appelsínur – Citrus ×sinensis (probably C. maxima × C. reticulata)
Tangelo – Citrus ×tangelo (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
Tangor – Citrus ×nobilis (C. reticulata × C. ×sinensis)
Ugli – (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)

Citrus medica-'afkomendur'

Buddha's hand – Citrus medica var. sarcodactylus, fingruð sítróna.
Skrápsítrónu afbrigði með súru holdi – Diamante citron, Florentine citron, Greek citron og Balady citron
Skrápsítrónu afbrigði með sætu holdi – Corsican citron og Moroccan citron.
Etrog, hópur skrápsítrónuafbrigða.
Fernandina – Citrus ×limonimedica (líklega (C. medica × C. maxima) × C. medica)
Ponderosa lemon – (líklega (C. medica × C. maxima) × C. medica)
Lemon – Citrus ×limon (líklega C. medica × C. maxima)
Key lime, Mexican lime, Omani lime - Citrus ×aurantiifolia (C. medica × C. micrantha)
Lumia - perulagaður sítrónu blendingur, (líklega C. medica x C. limon)
Rhobs el Arsa - "brauð garðsins", Marokkóskur skrápsítrónu x sítrónublendingur.
Yemenite citron – holdlaus skrápsítróna.

Citrus reticulata-'afkomendur'

Bergamot orange – Citrus ×bergamia (C. limetta × C. ×aurantium)
Bitter orange, Seville Orange – Citrus ×aurantium (C. maxima × C. reticulata)
Blóðappelsína – Citrus ×sinensis afbrigði
Calamondin, Calamansi – (Citrus reticulata × Citrus japonica)
Cam sành – (C. reticulata × C. ×sinensis)
Chinotto – Citrus ×aurantium var. myrtifolia or Citrus ×myrtifolia
ChungGyun – Citrus reticulata
Klementína – Citrus ×clementina
Kleópötru Mandarína – Citrus ×reshni
Siranui – Citrus reticulata cv. 'Dekopon' (ChungGyun × Ponkan)
Daidai – Citrus ×aurantium var. daidai or Citrus ×daidai
Grapealdin – Citrus ×paradisi (C. maxima × C. ×sinensis)
Hermandina – Citrus reticulata cv. 'Hermandina'
Imperial sítróna – ((C. maxima × C. medica) × C. ×paradisi)
Kinnow, Wilking – (C. ×nobilis × C. ×deliciosa)
Kiyomi – (C. sinensis × C. ×unshiu)
Laraha – ''C. ×aurantium ssp. currassuviencis
Miðjarðarhafs mandarína, – Citrus ×deliciosa
Meyer sítróna, Valley Lemon – Citrus ×meyeri ((C. maxima × C. medica) × C. ×paradisi eða C. ×sinensis)
Michal mandarína – Citrus reticulata cv. 'Michal'
Mikan, Satsuma – Citrus ×unshiu
Naartjie – (C. reticulata × C. nobilis)
Nova mandarin, Clemenvilla
Orangelo, Chironja – (C. ×paradisi × C. ×sinensis)
Oroblanco, Sweetie – (C. maxima × C. ×paradisi)
Ponkan – Citrus reticulata cv. 'Ponkan'
Rangpur, Lemanderin, Mandarin Lime – Citrus ×limonia ((C. reticulata × C. maxima) × C. medica)
Sweet orange – Citrus ×sinensis (probably C. maxima × C. reticulata)
Tangelo – Citrus ×tangelo (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
Tangerine – Citrus ×tangerina
Tangor – Citrus ×nobilis (C. reticulata × C. ×sinensis)
Ugli – (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
Yuzu – Citrus ×junos (C. reticulata × C. ×ichangensis)

Aðrar/Óstaðfest

Alemow, Colo – Citrus ×macrophylla
Djeruk limau – Citrus ×amblycarpa
Gajanimma, Carabao Lime – Citrus ×pennivesiculata
Hyuganatsu, Hyuganatsu pumelo – Citrus tamurana
Ichang lemon, Ichang Papeda – Citrus ×ichangensis
Imperial sítróna – (C. ×limon × C. ×paradisi)
Iyokan, anadomikan – Citrus ×iyo
Kabosu – Citrus ×sphaerocarpa
Kaffir lime, makrut – Citrus ×hystrix
Limetta, Sweet Lemon, Sweet Lime, mosambi – Citrus ×limetta
[[{{{is}}}]] ^(fr) – Citrus ×limettioides Tanaka
Odichukuthi – Citrus Odichukuthi
Ougonkan – Citrus flaviculpus hort ex.Tanaka
Persian lime, Tahiti Lime – Citrus ×latifolia
Pompia – Citrus monstruosa, a nomen nudum
Rough lemon – Citrus ×jambhiri Lush.
Sakurajima komikan orange
Shekwasha, Hirami Lemon, Taiwan Tangerine – Citrus ×depressa
Shonan gold – (Ougonkan) Citrus flaviculpus hort ex. Tanaka × (Imamura unshiu), Citrus unshiu Marc
Sudachi – Citrus ×sudachi
Sunki, Suenkat – Citrus ×sunki
Tachibana orange – Citrus ×tachibana (Mak.) Tanaka
Volkamer lemon – Citrus ×volkameriana

Tilvísanir

↑ University of South Florida: Fruit
frá Valencíu.
↑ History of the Citrus and Citrus Tree Growing in America
M
↑ Spiegel-Roy, Pinchas; Eliezer E. Goldschmidt (1996). Biology of Citrus. Cambridge University Press.^{[óvirkur tengill]}
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 GRIN. „Species list in GRIN for genus Citrus“. Taxonomy for Plants. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Afrit af upprunalegu geymt þann janúar 20, 2009. Sótt Jan 6, 2011.
↑ P. J. Wester (1915), „Citrus Fruits In The Philippines“, Philippine Agricultural Review, 8

Heimildir

Effects of pollination on Citrus plants Geymt 25 febrúar 2017 í Wayback Machine Pollination of Citrus by Honey Bees
Citrus Research and Education Center of IFAS (largest citrus research center in world)
Citrus Variety Collection by the University of California Geymt 25 mars 2003 í Wayback Machine
Citrus Geymt 28 maí 2010 í Wayback Machine (Mark Rieger, Professor of Horticulture, University of Georgia)
Fundecitrus – Fund for Citrus Plant Protection Geymt 15 júní 2006 í Wayback Machine is an organization of citrus Brazilian producers and processors.
Citrus – taxonomy Geymt 27 júní 2009 í Wayback Machine fruit anatomy at GeoChemBio
Home Citrus Growers
Citrus Variety Information Geymt 6 febrúar 2017 í Wayback Machine Season of Maturity • Seeds / Fruit Information • Fruit Size • Fruit and Tree Insight
"The Citrus Route. China-Middle East-Spain-The Americas" Geymt 20 desember 2016 í Wayback Machine The history of citrus by Enrique García Ballesteros
Porcher Michel H.; og fleiri (1995). „Multilingual Multiscript Plant Name Database (M.M.P.N.D) – A Work in Progress“. School of Agriculture and Food Systems, Faculty of Land & Food Resources, The University of Melbourne. Australia.

[1] University of South Florida: Fruit
frá Valencíu.

[2] History of the Citrus and Citrus Tree Growing in America
M

[3] Spiegel-Roy, Pinchas; Eliezer E. Goldschmidt (1996). Biology of Citrus. Cambridge University Press.^{[óvirkur tengill]}

[GRIN-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 GRIN. „Species list in GRIN for genus Citrus“. Taxonomy for Plants. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Afrit af upprunalegu geymt þann janúar 20, 2009. Sótt Jan 6, 2011.

[Wester-5] P. J. Wester (1915), „Citrus Fruits In The Philippines“, Philippine Agricultural Review, 8

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]