Slöngustjörnur
| Slöngustjarna | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Slöngustjarna (Ophiura ophiura)
| ||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||
| ||||||||
| Einkennistegund | ||||||||
| Ophiura ophiura Linnaeus, 1758 | ||||||||
| Viðurkenndir bálkar | ||||||||
|
Subclass Myophiuroidea Matsumoto, 1915
|
Slöngustjörnur er skrápdýr í ættinni Ophiuroidea. Þær eru skyldar krossfiskum og sæbjúgum. Í sjónum við Ísland búa þó nokkrar tegundir slöngustjarna. Í miðju slöngustjörnunnar er hringlaga diskur og út úr honum vaxa fimm langir og mjóir armar sem líkjast svipum. Flestar slöngustjörnur eru um 5 til 15 cm í þvermál en þó geta armarnir náð allt að 60 cm. Þessir armar eru stökkir og geta auðvaldlega brotnað. En armarnir eru einnig mjög sveigjanlegir og nota slöngustjörnurnar þá þil þess að skríða eftir sjávarbotninum. Þess má geta að þær komast hraðar yfir en krossfiskar. Slöngustjörnur hafa stjörnulaga munn undir miðjudisknum.
Slöngustjörnur eru ekki notaðar til manneldis, þó þær séu ekki eitraðar. En þær eru þó nokkuð vinsæl dýr í fiskabúr og þær geta auðveldlega þrifist í sjóbúrum.
Þar sem slöngustjörnurnar eru aðallega úr kalki er ekki auðvelt að éta þær. En seinbítur og hlýri éta mikið af slöngustjörnunum og ýsa og þorskur éta hana stundum.
Lifnaðarhættir og útlit
[breyta | breyta frumkóða]Slöngustjarnan er skrápdýr sem líkist krossfiski enda eru tegundirnar náskyldar. Finna má slöngustjörnu í Karabíska hafinu, undan norðurströnd Suður-Ameríku og allt að suðurströnd Bandaríkjanna. Slöngustjarnan heldur sig alla jafnan á 3-40 metra dýpi en hefur þó fundist á allt að 220 m dýpi. Diskur slöngustjörnunnar er flatur, fimmhyrntur og getur orðið allt að 15 mm að stærð.
Slöngustjarnan hefur fimm arma, einn í hverju horni sem geta orðið allt að 12 cm langir hver. Það eru engin bein í slöngustjörnunni heldur einungis vöðvar, sinar og brjósk. Hún er til í mörgum litum en algengast er að hún sé ljósgrá eða rauðbrún að lit með dökkum röndum í svipuðum lit. Litur hennar er þó að einhverju leyti háður umhverfi, fæðu og lifnaðarháttum. Litirnir og mynstrin gera það að verkum að tegundin á auðveldara með að fela sig fyrir bráð sinni, sem og hættum sem kunna að steðja að. Slöngustjarnan fellur því vel inn í umhverfið en einnig felur hún sig undir steinum, á grófum malarbotni eða í kóralrifjum.[1]
Mynd 1 sýnir vel hvernig útlit slöngustjörnunnar er, undir miðju disksins eru munnur og tennur. Myndin niðri hægra megin er þverskurður af armi slöngustjörnu, þar sést hvar æðar og sinar liggja ásamt einskonar bifhárum. Á efstu myndinni er síðan hægt að sjá staðsetningu á meðal annars maga, hryggjarliðum og kynkirtli.
Kosturinn við slöngustjörnu umfram ígulker og krossfiska er sá að slöngustjarnan á mun auðveldara með allar hreyfingar á milli svæða. Það gerir hún með því að hreyfa fram tvo fætur í einu og dregur sig áfram á þeim, því næst taka næstu tveir fætur við og síðan koll af kolli. [2]
Líkamsbygging
[breyta | breyta frumkóða]Líkamsbygging slögustjarna er svipuð líkamsbyggingu krossfiska, því bæði dýrirn hafa miðjudisk og fimm arma út úr honum. Hins vegar er miðjudiskur slöngustjarna greinilega afmarkaður frá örmunum. Miðjudiskurinn inniheldur öll innyfli dýrsins, melting og æxlun fer því aldrei fram í örmunum eins og gerist hjá krossfiskum. Undir miðjudisknum er munnur slöngustjarnanna og á honum eru fimm tenntir kjálkar. Inn um munnin sía slöngustjörnur vatn í ákveðið vökvakerfi sem þær hafa. (Water vascular system).
Taugakerfi
[breyta | breyta frumkóða]Taugakerfi slöngustjarna samanstendur af taugahring sem liggur um miðjudiskinn. Úr miðjudisknum út í enda hvers arms liggur geislamynduð taug. Flestar slöngustjörnur hafa ekki augu eða önnur sérhæfð skynfæri. Þær hafa hins vegar nokkrar gerðir af næmum taugaendum í húð sinni. Þessir taugaendar skynja snertingu, efni í vatni og jafnvel ljós.
Æviskeið
[breyta | breyta frumkóða]Slöngustjörnur verða kynþroska um tveggja til þriggja ára aldur og verða fullþroska þriggja til fjögurra ára. Þær lifa í um fimm ár.
Í flestum tegundum slöngustjarna eru kynin aðskilin, þó eru nokkrar tegundir tvíkynja, þá er dýr bæði karlkyns og kvenkyns. En aðrar tegundir slöngustjarna breyta um kyn þegar ákveðnum aldri er náð. Þá fæðast dýrin til dæmis sem karlkyn en breytast í kvenkyn síðar á lífsferlinum. Kynkirtlar eru staðsettir á miðjudiskinum og opna inn í poka sem eru á milli armanna.
Fæða
[breyta | breyta frumkóða]Slöngustjörnur eru yfirleitt grotætur eða hræætur. Þær lifa á svifdýrum og ýmsum smádýrum sem eru á sjávarbotninum, en þær éta einnig lítil krabbadýr eða orma. Þær ná fæðunni með örmunum og nota slímuga sogfætur sem eru á þeim til þess að grípa fæðuna.[3] Þær sveigja armana síðan í átt að muninnum og borða hana. Slöngustjörnur sjást oft í hópum ofan á steinum þar sem straumur er hæfilega mikill. Slöngustjörnurnar teygja tvo til þrjá arma út í strauminn og grýpa svifdýr sem berast með straumnum, en þær nota hina armana til að halda sér föstum.
Munnur slöngustjarna er afmarkaður með fimm kjálkum og gegnir hlutverki endaþarmsops sem og munns. Bak við kjálkana er stutt vélinda og magi. Melting fer fram í tíu pokum eða hólfum í maganum.
Æxlun
[breyta | breyta frumkóða]Slöngustjörnur eru annað hvort karlkyns eða kvenkyns en einnig geta þær veriða tvíkynja. Karldýrið er talsvert minna en kvendýrið, en það orsakast oft vegna þess að dýrin eru tvíkynja og breytast í kvendýr þegar þau verða eldri. Þegar slöngustjarna er frjógvuð úr eggi og orðin að lirfu berst hún með straumi þar til hún breytist í ungviði en þá sest hún á hafsbotninn. Þær hrygna í lok sumars. [4] Slöngustjarna verður kynþroska um tveggja til þriggja ára aldri fullþroska um fjögra ára og lifir hún í allt að fimm ár. Hún losar út ýmsar gastegundir í gegnum einskonar poka eða sekki sem melta fæðu og úrgang. Sekkirnir eru staðsettir neðan á örmunum, yfirleitt eru tveir sekkir á hverjum armi og þar af leiðandi tíu í heildina. Vöðvasamdrættir gera það að verkum að vatn rennur í gegnum sekkina. Súrefni flyst með sina- og æðakerfi um líkamann, en það er annað kerfi en sér um flutning vatns. Þessir sekkir eru eitt helsta líffæri slöngustjörnunnar en það safnar úrgangi áður en lífveran losar sig við hann.
Líkt og með mörg önnur skrápdýr þá getur slöngustjarna endurnýjað sig að miklu og í sumum tilfellum að öllu leyti. Lendi slöngustjarnan í því að missa arm þá býr hún yfir þeim eiginleikum að geta látið hann vaxa aftur innan nokkurra mánaða. Einnig ef hún verður fyrir árás eða særist á armi þá getur hún losað sig við hann og látið nýjan vaxa. Ef það hins vegar brotnar armur af og hluti af disknum fer með þá getur hún notað sitthvorn arminn og hlutann úr disknum til þess að búa til tvær nýjar slöngustjörnur [5].
Heimkynni
[breyta | breyta frumkóða]Heimkynni slöngustjarna er á grunnsævi, fyrir neðan fjörur og lifa þær bæði á hörðum og mjúkum botni. Á hörðum botni eru slöngustjörnurnar flestar á milli steina eða í klettasprungum. Til að afla sér fæðu teygja þær arma sína fram úr sprungunum. Á mjúkum botni grafa slöngustjörnurmar sig ofan í leirinn, en láta armana ná upp á yfirborð leirsins til þess að afla fæðu. Einnig lifa slöngustjörnur neðst í fjörum og þar halda þær sig helst undir steinum.
Slöngustjörnur finnast á öllum helstu sjávarvæðum heims, allt frá pólunum í hitabeltið. Þær lifa á 16-35 m dýpi en geta lifað á hyldýpi eða á allt að 6000 m dýpi. En slöngustjörnur eru algengar á rifjum, þar sem þær fela sig undir steinum eða innan um aðrar lífverur. Til eru meira en 2000 tegundir slöngustjarna.
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 5. október 2017. Sótt 18. september 2022.
- ↑ „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 5. október 2017. Sótt 18. september 2022.
- ↑ „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 5. október 2017. Sótt 18. september 2022.
- ↑ https://science.jrank.org/pages/1038/Brittle-Star.html
- ↑ https://science.jrank.org/pages/1038/Brittle-Star.html
Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- Barnes, Robert D. (1982). Invertebrate Zoology. Philadelphia, PA: Holt-Saunders International. pp. 949–961.
- Fjaran og hafið. (2010). Slöngustjarna. Sótt 1. október 2014 af http://www1.nams.is/hafid/dyr.php?val=3&id=74
- Stöhr, S., O’Hara, T. D. og Thuy, B. (2012). Global Diversity of Brittle Stars (Echinodermata: Ophiuroidea). Plos one. Sótt 4. október 2012 af http://www.plosone.org/article/info:doi/10.1371/journal.pone.0031940 Geymt 22 febrúar 2014 í Wayback Machine
- ↑ https://muscularsystem16.weebly.com/brittle-star.html
- ↑ „Geymd eintak“. Afrit af upprunalegu geymt þann 1. september 2022. Sótt 18. september 2022.