Nýrýni

Nýrýni (e. New Criticism) er stefna í bókmenntarýni sem ruddi sér til rúms í Bretlandi og Bandaríkjunum á þriðja og fjórða áratug tuttugustu aldar. Þeir höfundar sem nú eru kenndir við nýrýni voru sundurleitir í skoðunum en helsta sameiginlega einkenni þeirra er höfuðáhersla á nákvæma greiningu á sjálfum texta þess bókmenntaverks sem um er fjallað. Þeir höfnuðu rannsóknaraðferðum sem byggðust á að skoða æviferil skáldsins eða hugmyndafræðilegan og samfélagslegan bakgrunn þess. Þannig beindist nýrýnin gegn klassískri textafræði, pósítivisma og áhrifum sálfræði og félagsfræði á bókmenntarannsóknir.

Forvígismenn nýrýni náðu mestum árangri í greiningu á lýrík enda voru þeir margir ljóðskáld sjálfir. Með því að beita „nákvæmum lestri“ (e. close reading) á texta hugðust þeir finna mynstur innan hans, til dæmis með því að skoða myndhverfingar og tákn en einnig þversagnir og margræði.

Árið 1919 birti bresk-bandaríska ljóðskáldið T. S. Eliot greinina „Hefðin og hæfileiki einstaklingsins“ sem var áhrifamikill undanfari nýrýninnar. Eins og fylgjendur nýrýni seinna lagði Eliot höfuðáherslu á fagurfræðilegt inntak texta en skeytti minna um hugmyndafræðilegt inntak hans. Kenningar hans gengu þó ekki jafnlangt og nýrýnin í að úthýsa höfundinum úr bókmenntagreiningunni.

Nýrýni hlaut nafn af grein eftir John Crowe Ransom, „The New Criticism“, sem birtist 1941. Af öðrum forvígismönnum hennar má nefna William Empson, Robert Penn Warren og Cleanth Brooks. Blómaskeið nýrýni er um miðja 20. öldina en hún fór ekki að hafa veruleg áhrif á Norðurlöndum fyrr en á sjötta og sjöunda áratugnum. Bók Njarðar P. Njarðvík, Eðlisþættir skáldsögunnar, sem kom út 1975, er að nokkru leyti í anda nýrýni.

Heimildir

• Garðar Baldvinsson (ritstjóri) (1991). Spor í bókmenntafræði 20. aldar: Frá Shklovskíj til Foucault. Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands.
• Jakob Benediktsson (1983). Hugtök og heiti í bókmenntafræði. Bókmenntafræðistofnun Háskóla Íslands.

Fyrirmynd greinarinnar var „New Criticism“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 1. júlí 2007.