Hjónaband

Shintobrúðkaup í Japan.

Hjónaband er sáttmáli, oftast siðferðilegur, trúarlegur og lagalegur, milli tveggja einstaklinga um samvistir og sameiginlega ábyrgð, þar sem einstaklingarnir ákveða að eyða ævinni saman og ala upp börn sín í sameiningu. Hjónaband fyrirfinnst í nánast öllum samfélögum manna, og jafnvel í elstu heimildum virðist sem hjónaband hafi verið orðið að hefð. Þótt ýmsir mannfræðingar hafi rannsakað hjónaband í mismunandi samfélögum er lítið vitað um uppruna þess.

Oft er haldin sérstök athöfn þegar tveir aðilar ganga í hjónaband og nefnist hún gifting, en eftir athöfnina er gjarnan haldin brúðkaupsveisla.

Í vestrænum löndum er yfirleitt um einkvæni að ræða, þar sem einn karlmaður og ein kona ganga í hjúskap og kallast þá eiginmaður og eiginkona, en í öðrum heimshlutum þekkist fjölkvæni, þar sem einn karlmaður gengur í hjúskap með mörgum konum. Einnig fyrirfinnst fjölveri, þar sem ein kona er í hjúskap með mörgum karlmönnum, en slíkt er þó mun óalgengara.

Úr sögu hjónabands á Íslandi

Alþingissamþykkt frá árinu 1720 kvað á um að aðeins „bjargálnamenn“ mætti vígja í hjónaband og var öreigum títt meinað að giftast. Ísland heyrði enn undir Danmörku á þeim tíma og var samþykktinni hnekkt árið 1768 með fyrirmælum frá Danmörku um aðeins fólki með smitsjúkdóma skyldi meinað að ganga í hjónaband. Fyrirmælunum var ekki framfylgt nema að litlu leyti og íslensku skipaninni komið á á ný árið 1824, þegar kveðið var á um að þeir sem notið hefðu styrks úr fátækrasjóði gætu ekki gifst nema greiða styrkinn til baka. Prestar voru lögsóttir og sektaðir ef þeir brutu þetta ákvæði og gáfu saman fátækt fólk. Þegar leið á öldina vildu íslenskir ráðamenn takmarka möguleikann til giftinga enn frekar og sendi Alþingi bænaskrá til konungs um að lögfesta þá skipan að „alþekkta óráðs- og óreglumenn og ónytjunga megi ekki gefa í hjónaband hér á landi,“ nema með sérstöku leyfi viðeigandi sveitarstjórnar. Konungur samþykkti ekki lögin en eftir þessu viðmiði var þó að miklu leyti farið. Í umræðum á Alþingi árið 1885 orðaði ónefndur alþingismaður það svo að „Ósjálfbjarga menn hafa engan siðferðislegan rétt til að æxlast.“ Árið 1921 var loks samþykkt að fólk gæti gifst eins þó að það hefði þegið sveitarstyrk, og án þess að hafa greitt hann til baka.

Á undanförnum árum hafa ýmis vestræn samfélög (þar á meðal Ísland), lögfest heimild samkynhneigðra til staðfesta sambúð með einstaklingi af sama kyni, sem er sambærilegt hjónabandi.

Tengt efni

• Hjónaband samkynhneigðra
• Staðfest samvist
• Fjölkvæni
• Fjölveri

Tenglar

• „Hver er lagaleg skilgreining á orðinu hjúskapur?“. Vísindavefurinn.
• „Hvað gildir um skyldleika hjónaefna, mega til dæmis fjórmenningar giftast?“. Vísindavefurinn.
• „Hver er uppruni orðanna hjónaband og hjón? Eru til skyld orð í öðrum tungumálum?“. Vísindavefurinn.
• Hvaða sambýlisform kýs framtíðin?; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1971
• Háskólafyrirlestrar um hjónabönd; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1933
• 10 amerísk boðorð til blessunar hjónabandi; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1980