Stafmerki

Stafmerki eða framburðartákn er lítið tákn sem ritað er fyrir ofan eða neðan bókstaf, á miðju hans eða til hliðar. Stafmerki eru mismunandi eftir tungumálum. Í latnesku stafrófi eru þau helst notuð til þess að tákna annan framburð eða frávik í framburði miðað við framburð stafs án stafmerkis. Þau eru þó ekki notuð í öllum tungumálum sem rituð eru með latnesku stafrófi, til dæmis eru þau aðeins notuð í tökuorðum í ensku. Í íslensku er broddurinn yfir staf helsta stafmerkið en bókstafir með broddi eru taldir sérstakir bókstafir í íslensku. Þessi hefð er ekki í öllum tungumálum, til dæmis eru bókstafir með stafmerkjum ekki taldir sérstakir bókstafir í frönsku og þeim má jafnvel sleppa þegar skrifað er í hástöfum.

Stafmerki eiga sér merkilega sögu. Þau eru upphaflega notuð til styttingar, til dæmis varð 'oe' að 'ö' eða 'ø', og 'aa' í dönsku varð 'å'. Broddur yfir sérhljóði í íslenskum handritum táknaði upphaflega lengd, og kom í staðinn fyrir tvíritaðan sérhljóða. Löng sérhljóð í íslensku þróuðust öðru vísi en stutt og síðar komu til aðrar reglur um lengd og þess vegna tákna broddstafir nú allt önnur hljóð en stafir án brodds. Í tékknesku er broddur yfir sérhljóða einungis notaður til að tákna lengd hljóðsins en í finnsku eru langir sérhljóðar tvíritaðir. Í þessum málum báðum breytir lengd sérhljóðs merkingu og því er nauðsynlegt að tákna hana undir öllum kringumstæðum.

Í öðrum ritunarkerfum gegna stafmerki ýmsum hlutverkum. Í bæði arabísku stafrófi ( ـَ, ـُ, ـُ,) og hebresku stafrófi ( ַ, ֶ, ִ, ֹ , ֻ,) tákna þau sérhljóð sem eru ekki merkt á annan hátt.

Tegundir

Stafmerki geta verið yfirsett, miðsett, undirsett eða hliðsett. Miðsett stafmerki heita líka strikanir.

Yfirsett

• ◌́ – broddur
• ◌̀ – bakbroddur
• ◌̂ – hattur
• ◌̌ – kría
• ◌̋ – tvíbroddur
• ◌̏ – tvíbakbroddur
• ◌̇ – depill
• ◌̈ – tvídepill (e. diaresis/umlaut/trema)
• ◌̊ – hringur
• ◌̄ – rá (e. macron)
• ◌̆ – skál
• ◌̃ – bylgja (e. tilde)
• ◌̓ – yfirkomma
• ◌̉ – krækja (e. hook)
• ◌̛ – horn (e. horn)

Miðsett (strikanir)

• ◌⃓ – slá (e. bar)
• ◌̷ – skástrik (e. slash)
• ◌̵ – þverstrik (e. stroke)

Undirsett

• ◌̣ – undirdepill
• ◌̦ – undirkomma
• ◌̧ – krókur (e. cedilla)
• ◌̨ – lykkja (e. ogonek)

Hliðsett

• ◌ː – tvípunktur
• ◌·◌ – miðdepill

Heimildir

  Þessi málfræðigrein er stubbur. Þú getur hjálpað til með því að bæta við greinina.