Félagasamtök

Félagasamtök (eða félag) er bandalag sem hefur verið myndað af hópi fólks. Meðlimir félagssamtaka taka allir þátt í ákvörðunartöku félagsins, en eiga enga hlutdeild í eignum félagsins og eru heldur ekki ábyrgir fyrir rekstri þess. Meirihluti félagsmanna ræður samþykktum félaga og þær ákvarðanir eru teknar á félagsfundi. Dæmi um það sem félag getur staðið fyrir er félagskapur fólks, sameiginlega hagsmuni eða æskulýðstarf. Félög, ólíkt fyrirtækjum, mega ekki vera rekin í hagnaðarskyni. Félög mega þó selja vörur og þjónustu svo framalega sem það þjónar hagsmunum félagsins.

Félagssamtök geta verið almenn félagssamtök eða sérhæfð félagssamtök. Þau geta haft mismunandi réttarstöðu og skattskyldu. Félagasamtök þurfa að skrá sig í fyrirtækjaskrá ríkisskattstjóra og leggja fram staðfestan ársreikning. Félagasamtök geta sótt um styrki frá stjórnvöldum til að framkvæma þróunarsamvinnuverkefni eða mannúðaraðstoð. Slík samtök starfa undir lögum 119/2009 um félagasamtök með starfsemi yfir landamæri.

Almenn félagasamtök

Almenn félagasamtök eru félög sem hafa tilgang að vinna að almenn gagn eða áhuga ákveðinna hópa í samfélaginu. Þau geta verið stjórnmálasamtök, stéttarfélög, íþróttafélög eða önnur félög sem hafa ekki hagnaðarlega starfsemi. Almenn félagasamtök eru oftast rekin á ársgjöldum og er ekki ætlað að afla félagsmönnum tekna. Almenn félagasamtök hafa opna félagsaðild, þ.e. hver sem vill leggja málefnum félagsins lið getur gengið í félagið.

Sérhæfð félagasamtök

Sérhæfð félagasamtök eru félög sem hafa tilgang að vinna að sérhæfðum eða takmörkuðum málum eða hagsmunum. Þau geta verið fagfélög, menntafélög, trúfélög eða önnur félög sem hafa sérstaka starfsemi eða markhóp. Sérhæfð félagasamtök eru oftast rekin á gjöldum eða félagsgjöldum og geta haft hagnaðarlega starfsemi. Sérhæfð félagasamtök hafa takmarkaða félagsaðild, þ.e. aðeins þeir sem uppfylla ákveðin skilyrði geta gengið í félagið.

Dæmi um sérhæfð félagasamtök eru:

• Bandalag háskólamanna, sem er fagfélag háskólanema á Íslandi.
• Félag íslenskra bókmenntakennara, sem er menntafélag bókmenntakennara á grunnskóla- og framhaldsskólastigi.
• Siðmennt, sem er trúfélag fyrir siðræna mannúðarsinni á Íslandi.
• Samtökin '78, sem er samtök fyrir lesbíur, homma, kynsegin fólk og trans fólk á Íslandi.

Stofnun og rekstur félagasamtaka

Til að stofna félagasamtök þarf að finna einstaklinga eða fyrirtæki sem hafa áhuga á að vera meðlimir í samtökunum. Þessir meðlimir þurfa að samþykkja lög félagsins sem innihalda tilgang, margmið, starfsemi, stjórnun og rekstur samtakana. Lög félagsins þurfa að vera í samræmi við lög og reglur landsins. Félagið skráir sig sem félagssamtök hjá ríkisskattstjóra.

Félag heldur fund um samþykkt ársreiknings á hverju ári og sendir til ríkisskattstjóra. Ársreikningurinn þarf að vera í samræmi við lög um bókhald og reikningsskil. Rekstur félagasamtaka felur í sér ábyrgð gagnvart stjórnvöldum eða öðrum aðilum. Félagasamtök þurfa að greiða skatta og gjöld skv. réttarstöðu þeirra. Félagasamtök þurfa einnig að halda utan um fjármál félagsins og sýna gegnsæi í starfseminni. Félagasamtök þurfa auk þess að virða mannréttindi og lýðræði í innri stjórnun félagsins.

Dæmi um skatta og gjöld sem félagasamtök geta verið skyldug til að greiða eru:

• Virðisaukaskattur, ef félagasamtök hafa hagnaðarlega starfsemi eða selja vörur eða þjónustu.
• Félagsskattur, ef félagasamtök eru ekki skráð sem almenn félagasamtök með starfsemi yfir landamæri skv. lögum nr. 119/2019.
• Fjármagnstekjuskattur, ef félagasamtök eiga tekjur af fjármagni, t.d. vexti, hlutabréfum eða leigutekjum.
• Félagsgjöld, ef félagasamtök eru meðlimir í önnur félög eða samtök.

Dæmi um fjármál og gegnsæi sem félagasamtök þurfa að sýna eru:

• Halda bókhald yfir tekjur og útgjöld félagsins.
• Gera áætlun um fjárhagsástand félagsins á hverju ári.
• Sýna fjárhagsreikning félagsins á heimasíðu eða á fundum félagsins.
• Sýna upplýsingar um styrki frá stjórnvöldum eftir kröfum Ríkisendurskoðunar um meðferð og vörslu fjármuna á sviði þróunarsamvinnu og mannúðaraðstoðar. Þetta felur í sér að halda utan um fjárhagsáætlun, reikninga og skýrslur um notkun styrkja.

• Sýna upplýsingar um félagsaðild, stjórnun og starfsemi félagsins á heimasíðu eða á fundum félagsins. Þetta felur í sér að halda utan um lög félagsins, fundargerðir, ársreikninga og verkefnaskýrslur.
• Virða réttindi og skyldur félagsmanna í samræmi við lög félagsins. Þetta felur í sér að veita félagsmönnum upplýsingar, tækifæri til að taka þátt í ákvarðanatöku og afgreiðslu á kvörtunum.