Fara í innihald

Málvísindi

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Síða úr áströlsku bókinni gurre kamilaroi.

Málvísindi er sú grein vísinda sem fæst við rannsóknir á tungumálum. Erfitt er að henda á því reiður hvert er nákvæmt viðfangsefni málvísinda því þau tengjast nánast öllum fræðum um manninn að einhverju leyti.

Tvískiptingar og tungumál

[breyta | breyta frumkóða]

Það má hugsa sér málvísindarannsóknir eftir eftirfarandi þremur tvískiptingum:

Söguleg og samtímaleg málvísindi Söguleg málvísindi fást við sögu ákveðins tungumáls eða tungumálafjölskyldu á einhverju tímabili, breytingar á einstökum þáttum þeirra eða formgerðum. Samtímaleg málvísindi fást aftur á móti við rannsóknir á tungumáli á ákveðnu stigi í tíma.

Kennileg og hagnýtt málvísindi Kennileg málvísindi eru líka kölluð almenn málvísindi og fást við að setja fram kenningar til að lýsa tungumálum almennt eða einstökum tungumálum. Í hagnýttum málvísindum er þessum kenningum svo beitt á öðrum sviðum, t.d. við tungumálakennslu.

Málvísindi í samhengi við aðra hluti og sérstæð málvísindi Einnig eru til undirgreinar málvísinda sem fást við tungumálið í ýmsu samhengi, t.d. félagslegu; félagsmálvísindi, málnotkunarfræði og rannsóknir á máltöku falla undir þennan hluta. Sérstæð málvísindi eru hins vegar rannsóknir á tungumálum sem taka ekki tillit til neinna utanaðkomandi þátta.

Erfitt er að gefa málvísindum ákveðinn stað innan til dæmis sviða á borð við hugvísindi, raunvísindi eða félagsvísindi. Það er bæði vegna þess að menn eru ekki á eitt sáttir um hvar þau eiga heima en einnig er augljóst að erfitt er að færa fræðigrein sem fæst við allt frá eðlisfræðilegum eigindum málhljóða til félagslegra áhrifa í málnotkun í einhvern ákveðinn bás.

Rannsóknarsvið kennilegra málvísinda

[breyta | breyta frumkóða]

Undir kennileg málvísindi heyra mörg svið sem eru að nokkru leyti rannsökuð sjálfstætt:

  • Hljóðfræði fjallar um málhljóð tungumála
  • Hljóðkerfisfræði fjallar um hegðun málhljóðanna innan hljóðkerfa tungumála
  • Málgerðafræði (týpología) fjallar um málfræðilegar eigindir sem fyrirfinnast í öllum málum heims
  • Málnotkunarfræði fjallar um það hvernig talið er notað (bókstaflega, í yfirfærðri merkingu o.s.frv.) í samskiptum
  • Merkingarfræði fjallar um merkingu orða og hvernig þau mynda saman merkingu setninga
  • Orðhlutafræði fjallar um innri byggingu orða, um beygingu og orðmyndun
  • Orðræðugreining fjallar um setningar sem mynda texta
  • Setningafræði fjallar um það hvernig orð raðast saman til að mynda málfræðilega tækar setningar
  • Söguleg málfræði fjallar um tengsl milli skyldra mála
  • Stílfræði fjallar um stíl í hinum ýmsu tungumálum

Umfjöllunarefni þessara sviða skarast töluvert og sum eru umdeild. Engu að síður hefur hvert svið sín eigin hugtök sem hafa mikla þýðingu í rannsóknum.