Kóngalax
| Kóngalax | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||
| Oncorhynchus tshawytscha (Walbaum, 1792) | ||||||||||||||
 Útbreiðsla Kóngalax
|
Kóngalax (fræðiheiti: Oncorhynchus tshawytscha) er stærsta tegundin í ættbálki laxfiska.
Útbreiðsla
[breyta | breyta frumkóða]Hann lifir við strendur Norður–Kyrrahafs og dreifist um stórt svæði, í Austur–Kyrrahafi allt frá Ventura-ánni í Kaliforníu norður til Point Hope í Norður–Alaska og í Vestur–Kyrrahafi frá Hokkaido-eyju í Japan og norður til Anadyr-fljóts í Rússlandi. Nú er tegundin reyndar horfin af stórum svæðum þar sem hún var algeng áður fyrr en það á þó aðallega við um svæði í Norður–Ameríku. Einkum er það átroðningur manna sem hefur valdið því að laxinn hefur þurft að yfirgefa fyrri heimkynni, aðallega vegna þess að byggðar hafa verið stíflur sem hafa eyðilagt búsvæði hans. [1].
Útlit
[breyta | breyta frumkóða]Kóngalaxinn getur orðið allt að einn og hálfur metri að lengd en algeng lengd hans er um 80 sentimetrar. Þyngsti kóngalax sem veiðst hefur vó um það bil 61 kíló. Það er þó ekki algeng þyngd en vanalegt er að laxinn fari yfir 18 kíló. Útlit hans er breytilegt eftir því hvar hann er hverju sinni. Þegar hann er í sjó er hann blágrænn á bakið með silfraðar síður, litlar svartar doppur á sporði og baki og svartan neðri góm. Þegar laxinn snýr svo aftur úr sjónum og upp í ár til þess að fjölga sér verður hann brúnn eða rauður á lit. Litabreytingin verður mun meiri hjá hængnum en hrygnunni, kjaftur hængsins verður króklaga og bak hans verður kúpt. Kóngalaxinn er rauður á fiskinn en ekki bleikur eins og aðrir laxar, holdið getur þó stundum verið hvítt sem er sjaldgæft en það bragðast alveg eins og það rauða [2].
Lífsferill og lifnaðarhættir
[breyta | breyta frumkóða]Til eru tvær gerðir af kóngalaxi, annars vegar er það hin svokallaða straumlax og hins vegar sjólax. Munurinn á þeim er ekki ýkja mikill en hann felst í því að straumlaxinn er lengur í ánum en sjólaxinn eftir að hann klekst úr eggi. Sjólaxinn kemur oftast í lok sumars og í byrjun hausts upp í árnar til þess að hrygna, þeir koma þó á öllum tíma árs þó svo að þessi tími sé algengastur, en straumlaxinn kemur mest á vorin og í byrjun sumars. Þetta hegðunarmynstur má rekja til þess að flóð og þurrkar eru algengari í suðurhluta Bandaríkjanna og því er sjólaxinn aðallega að finna þar á meðan straumlaxinn heldur til norðar þar sem hann getur dvalið lengur í ánum eftir að hann hefur klakist úr eggi[3]
Lífsferill hópanna er sams konar, ef undan er skilinn tíminn sem þeir dvelja í ánum í upphafi ævinnar. Eftir að hafa eytt byrjun ævi sinnar í ám (allt frá þremur mánuðum og upp í tvö ár), færa kóngalaxar sig á haf út þar sem þeir eru við fæðunám. Þeir halda sig samt að mestu nálægt ströndinni þótt vitað sé um fiska sem hafa farið allt að 1600 km frá landi. Meginuppistaða í fæðu kóngalaxins þegar að hann er ungur eru krabbadýr og vatna- og þurrlendisskordýr. Þegar laxinn stækkar og eldist nærist hann aðallega á öðrum fiskum eins og til dæmis lýsu og makríl. Þegar laxinn hefur náð að stækka og dafna í hafinu, snýr hann aftur upp í ána þar sem hann klaktist úr eggi til þess að fjölga sér. Algengast er að þetta gerist þegar að hann hefur verið í hafinu í um það bil tvö til fjögur ár en allt veltur þetta á því hvenær hver fiskur verður kynþroska (það getur verið allt frá tveggja ára aldri til sjö ára aldurs). Þegar hrygnan hefur fundið stað í ánni til þess að hrygna grefur hún nokkrar holur sem hún hrygnir svo í en hver hrygna getur hrygnt frá 3.000 til 14.000 eggjum. Þegar hrygnan hefur hrygnt eggjum sínum, gætir hún þeirra þar til hún drepst, hængurinn fer og finnur næstu hrygnu en að lokinni hrygningartíð drepst hann líka[4].
Stjórnun veiða
[breyta | breyta frumkóða]NOAA Fisheries, Pacific and North Pacific Fishery Management Councils, og Alaska Department of Fish and Game eru þær stofnanir sem halda mest utan um veiðar á kóngalaxi í heiminum. Þessar stofnanir fara yfir veiðitölur síðasta fiskveiðiárs og í samræmi við þær og með tilliti til stofnstærðar gefa þær út kvóta á laxinn. Markmið þeirra er að leyfa veiðimönnum að veiða eins mikið og mögulega er án þess að skaða stofninn með ofveiði, ásamt því að stuðla að því að þeir stofnar sem eru í lágmarki á ákveðnum svæðum geti fengið að dafna á ný með því að minnka veiðar á þeim svæðum. Stofnanirnar meta hversu mikill hrygningarfiskur þarf að komast af til þess að stofnstærðin viðhaldist og því er það einnig tekið með inn í reikninginn þegar kvótanum er úthlutað [5].
Veiðar og markaður
[breyta | breyta frumkóða]
Eins og fyrr segir lifir kóngalaxinn í Kyrrahafi og þær þjóðir sem hafa stundað mestar veiðar á honum frá árinu 1950 eru Bandaríkin, Rússland og Kanada en Bandaríkin hafa veitt meira en tvöfalt meira en Kanada og Rússland til samans. Veiðarnar hafa verið að dragast saman á undanförnum áratugum. Helstu aðferðirnar sem notaðar eru við veiðar á kóngalaxi eru veiðar í nót, lagnet og línuveiðar með beitu sem lokkar fiskinn að önglinum. Síðastnefnda aðferðin gefur mestu vörugæðin, því fiskurinn er þá tekinn lifandi og unninn ferskur úr sjó. Einnig eru stangveiðar stundaðar af áhugamönnum. Allt eru þetta veiðarfæri sem valda ekki skaða á heimkynnum laxins og annarra lífvera á þeim stöðum sem laxinn heldur sig. Meðafli er mjög lítill og þá aðallega aðrar laxategundir. Kóngalaxinn er veiddur að mestu leyti yfir sumartímann. Á síðasta ári (2012) var gefinn út kvóti upp á 266.800 fiska þar sem að 70% kvótans mátti veiða yfir sumartímann. Kvótanum var svo skipt niður eftir veiðarfærum með eftirfarandi hætti, 4,3% af kvótanum mátti veiða með nót, 2,9% í net, 80% á beitta línu og um það bil 13% á stöng. Langmestur hluti aflans af kóngalaxi veiðist við Suðaustur–Alaska en árið 2010 veiddust þar 262 þúsund laxar.[6]
Árið 2010 var meðalverð á kíló af kóngalaxi upp úr sjó um það bil 942 íslenskar krónur, miðað við gengi á þeim tíma. Neytendur sækjast mjög eftir kóngalaxinum vegna þess hversu ríkur hann er af omega-3-fitusýrum, B12 vítamíni og próteinum. Hann er einnig feitari á fiskinn en aðrir laxar og þar með mýkri. Kóngalaxinn er seldur ferskur, frosinn, reyktur og niðursoðinn. Veiðarnar eru sjálfbærar og fyrir vikið er varan eftirsóttari. Helsti markaður fyrir kóngalax er Norður-Ameríka en mikill meiri hluti af þeim laxi sem er veiddur er seldur þangað.[7]
Tilvísanir
[breyta | breyta frumkóða]- ↑ Myers, J. M., Kope, R. G., Bryant, G. J., o.fl. (Febrúar, 1998). National Marine Fisheries Service Úttekt. Sótt 22 janúar 2013 af http://www.fws.gov/yreka/HydroDocs/Myers_etal_1998.pdf Geymt 10 desember 2015 í Wayback Machine
- ↑ NOAA Fisheries. (2013). Chinook Salmon(Oncorhynchus tshawytscha). Sótt 27. janúar 2013 af http://www.nmfs.noaa.gov/pr/species/fish/chinooksalmon.htm#distribution
- ↑ NOAA Fisheries, 2013.
- ↑ NOAA Fish Watch. (e.d.). Chinook Salmon. Sótt 27. janúar 2013 af http://www.fishwatch.gov/seafood_profiles/species/salmon/species_pages/chinook_salmon.htm
- ↑ NOAA Fish Watch. (e.d.). Chinook Salmon. Sótt 03. febrúar 2013 af http://www.fishwatch.gov/seafood_profiles/species/salmon/species_pages/chinook_salmon.htm
- ↑ NOAA Fish Watch. (e.d.). Chinook Salmon. Sótt 03. febrúar 2013 af http://www.fishwatch.gov/seafood_profiles/species/salmon/species_pages/chinook_salmon.htm
- ↑ Welch, Laine. (2011). Strong prices for iconic chinook salmon so far in Southeast. Sótt 5. febrúar 2013 af http://classic.Alaskajournal.com/stories/051311/fis_spfics.shtml Geymt 6 mars 2016 í Wayback Machine
