Kóngavatn
Kóngavatn (latína: aqua regia) er gríðarlega tærandi, rjúkandi gulur vökvi. Það er blandað úr einum hluta saltpéturssýru á móti þremur hlutum saltsýru. Það er eitt af fáum virkum efnum sem geta leyst upp gull og platínu. Dregur það nafnið af þessum eiginleika sínum að geta leyst upp eðalmálma (konunglega málma). Sumir málmar, eins og til dæmis tantal og aðrir álíka óvirkir málmar, standast þó snertingu við það. Kóngavatn er notað í ætingu og sumar rannsóknaraðferðir. Kóngavatn hefur ekki langan líftíma og þarf því að blanda það rétt fyrir notkun.
Saga
[breyta | breyta frumkóða]
Handrit frá miðöldum
Höfundur óþekktur
Persneski gullgerðarmaðurinn Jabir Ibn Hayyan (Geber) uppgötvaði fyrstur manna saltsýru í kringum árið 800 með því að blanda matarsalti saman við brennisteinssýru. Uppgötvun Jabirs á gulluppleysandi kóngavatni ýtti undir átak gullgerðarmanna í leit þeirra að viskusteininum.
Ferli
[breyta | breyta frumkóða]Kóngavatn leysir upp gull, jafnvel þótt hvorug sýran, sem það er myndað úr, geri það ein og sér. Þetta kemur til af því að hvor sýran vinnur sitt verkið. Saltpéturssýra er öflugur oxari, sem reyndar leysir upp örlítið magn (næstum ómælanlegt) af gulli, sem þá myndar gulljón. Úr saltsýrunni fæst ofgnótt klórjóna, sem bindast við gulljónirnar og minnka þannig magn þeirra í lausninni. Þetta gerir saltpéturssýrunni kleift að halda áfram oxuninni, þar til að allt gullið hefur verið leyst upp eða þar til allar klórjónir saltsýrunnar hafa bundist við gulljón.
Efnajafna þessa ferlis er:
- Au + 3NO3- + 6H+ → Au3+ + 3NO2↑ + 3H2O
- Au3+ + 4Cl- → AuCl4-