Skoða frumkóða fyrir Ísland

{{Land
| nafn = Ísland
| nafn_í_eignarfalli = Íslands
| nafn_á_frummáli = 
| fáni = Flag of Iceland.svg
| skjaldarmerki = Coat_of_arms_of_Iceland.svg
| kjörorð = 
| þjóðsöngur = [[Lofsöngur]]<br />[[Mynd:Lofsöngur (first recording).ogg]]
| staðsetningarkort = Iceland (orthographic projection).svg
| höfuðborg = [[Reykjavík]]
| tungumál = [[Íslenska]]
| stjórnarfar = [[Lýðveldi]]
| titill_leiðtoga1 = [[Forseti Íslands|Forseti]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Halla Tómasdóttir]]
| titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Íslands|Forsætisráðherra]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Bjarni Benediktsson (f. 1970)|Bjarni Benediktsson]]
| staða = Sjálfstæði
| atburður1 = [[Þjóðveldið|Þjóðveldi]]
| dagsetning1 = 930
| atburður2 = [[Gamli sáttmáli]]
| dagsetning2 = 1262/4
| atburður3 = [[Stjórnarskrá Íslands|Stjórnarskrá]]
| dagsetning3 = 1. desember 1874
| atburður4 = [[Heimastjórnartímabilið|Heimastjórn]]
| dagsetning4 = 1. febrúar 1904
| atburður5 = [[Saga Íslands#Fullveldi|Fullveldi]]
| dagsetning5 = 1. desember 1918
| atburður6 = [[Lýðveldið Ísland|Lýðveldi]]
| dagsetning6 = 17. júní 1944
| flatarmál = 102.775
| stærðarsæti = 106
| hlutfall_vatns = 2,07%
| fólksfjöldi =  386.970
| mannfjöldaár = 2024 (1. ágúst)
| mannfjöldasæti = 171 <!-- tekið af ensku WP, sjá tengil þar, í íslensku síðunni er 172 sem þarf að uppfæra -->
| íbúar_á_ferkílómetra = 3,75
| VLF = 24,9
| VLF_ár = 2022
| VLF_sæti = 152
| VLF_á_mann = 66.467
| VLF_á_mann_sæti = 15
| VÞL = {{hækkun}} 0.959
| VÞL_sæti = 3
| VÞL_ár = 2021
| gjaldmiðill = [[íslensk króna|Króna]] (ISK)
| tímabelti = [[UTC]]
| umferð = hægra
| tld = is
| símakóði = 354
}}{{pp|small=y}}
'''Ísland''' er [[eyríki]] í [[Atlantshafið|Norður-Atlantshafi]] á milli [[Grænland]]s, [[Færeyjar|Færeyja]] og [[Noregur|Noregs]]. Eyjan situr á [[Atlantshafshryggurinn|Atlantshafshryggnum]] þar sem er [[heitur reitur]], mitt á milli heimsálfanna [[Norður-Ameríka|Norður-Ameríku]] og [[Evrópa|Evrópu]], en landið telst til Evrópu og er eitt [[Norðurlöndin|Norðurlandanna]]. Ísland er um 103.000 [[ferkílómetri|km²]] að stærð, næststærsta [[eyja]] [[Evrópa|Evrópu]] á eftir Bretlandi og sú átjánda stærsta í heimi. Á Íslandi búa um 387.000 manns (2024) og það er því eitt af dreifbýlustu löndum jarðar. [[Reykjavík]] er höfuðborg landsins og stærsta þéttbýlið, þar sem yfir þriðjungur íbúa býr. [[Íslenska]] er opinbert tungumál á Íslandi.

Ísland situr á [[rekbelti]] á milli tveggja meginlandsfleka og þar er mikill [[jarðhiti]] og [[eldvirkni]]. Landslag einkennist af [[eldfjallaslétta|eldfjallasléttu]] þar sem eru fjöll og hraunbreiður, auk [[jökull|jökla]], og margar [[jökulá]]r renna til sjávar um láglendið við ströndina. [[Golfstraumurinn]] sér til þess að loftslag á Íslandi er mildara en víða annars staðar á sömu breiddargráðu, rétt sunnan við [[norðurheimskautsbaugur|norðurheimskautsbaug]], og þar er [[úthafsloftslag]] ríkjandi fremur en [[heimskautaloftslag]].

Samkvæmt ''[[Landnámabók]]'' hófst [[landnám Íslands]] þegar [[Ingólfur Arnarson]] nam þar land árið 874, þó aðrir hefðu áður dvalið tímabundið á landinu. Á næstu áratugum flutti fjöldi fólks til Íslands á tímabili sem nefnt er [[landnámsöld]], bæði frá [[Noregur|Noregi]] og [[Bretlandseyjar|Bretlandseyjum]]. Ísland komst með [[Gamli sáttmáli|Gamla sáttmála]] undir vald [[Noregskonungar|Noregskonungs]] árið 1262 og varð síðar hluti af [[Danaveldi]] til ársins 1918, þegar það fékk [[Sjálfstæðisbarátta Íslendinga|fullveldi]] í [[konungssamband]]i við Danmörku. [[Lýðveldi]] var stofnað árið 1944 og öll stjórnarfarsleg tengsl við Danmörku rofin. Íslenska löggjafarþingið, [[Alþingi]], er eitt elsta starfandi þing heims, stofnað árið 930, þótt það hafi verið lagt niður um stutt skeið frá 1799 til 1845.

Fram á 20. öld byggðist efnahagur landsins að mestu á [[sjálfsþurftarbúskapur|sjálfsþurftarbúskap]] og [[sjávarútvegur á Íslandi|fiskveiðum]]. Útgerð jókst á síðari hluta 19. aldar og [[iðnvæðing]] hófst í byrjun 20. aldar, aðallega í kringum fiskveiðar og fiskvinnslu. Landið bjó að auðugum fiskimiðum og fékk smám saman einkarétt á nýtingu þeirra, meðal annars með [[þorskastríðin|þorskastríðunum]]. Eftir [[síðari heimsstyrjöld]] gekk Ísland í [[Atlantshafsbandalagið]] og fékk [[Marshall-aðstoðin|Marshall-aðstoð]]. Með [[virkjun]]um fallvatna og nýtingu jarðhita varð [[stóriðja á Íslandi|stóriðja]] önnur meginstoð efnahagslífsins. Frá því seint á 20. öld hafa [[hugverkaiðnaður]], [[skapandi greinar]] og [[ferðaþjónusta]] aukið fjölbreytni atvinnulífsins. Á sama tíma jókst [[Verg landsframleiðsla|þjóðarframleiðsla]] Íslendinga til muna og innviðir og [[velferðarkerfi]] landsins efldust. Árið 2008 hófst [[Efnahagskreppan á Íslandi 2008–2011|efnahagskreppan á Íslandi 2008–2011]] í kjölfar [[Bankahrunið|Bankahrunsins]]. Eftir það jókst hlutur [[ferðaþjónusta á Íslandi|ferðaþjónustu]] verulega og hún varð brátt þriðja meginstoð efnahagslífsins, ásamt sjávarútvegi og stóriðju.

Ísland býr við [[blandað hagkerfi]] og [[norrænt velferðarkerfi]] með [[almenn heilbrigðisþjónusta|almennri heilbrigðisþjónustu]] og ókeypis menntun. Landið situr hátt á listum yfir lönd eftir lífsgæðum, menntun, mannréttindum, gagnsæi og viðskiptafrelsi. Aðild að [[verkalýðsfélag|verkalýðsfélögum]] er með því mesta sem gerist í heiminum. Ísland á aðild að  [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]], [[Evrópska efnahagssvæðið|Evrópska efnahagssvæðinu]], [[Atlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalaginu]], [[Efnahags- og framfarastofnunin]]ni, [[Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu]], [[Evrópuráðið|Evrópuráðinu]], [[Norðurlandaráð]]i, og [[Schengen-svæðið|Schengen-svæðinu]]. Þrátt fyrir að vera í NATO er ísland ekki með [[her]], heldur aðeins [[Landhelgisgæslan|strandgæslu]].

==Heiti==
{{aðalgrein|Heiti yfir Ísland}}
Formlegt nafn Íslands er einfaldlega Ísland, ekki „Lýðveldið Ísland“.<ref name="vísindav-nafn">{{H-vefur | url = http://www.visindavefur.is/svar.php?id=54970 | titill = Hvert er formlegt heiti landsins okkar? | höfundur = Ari Páll Kristinsson | dagsútgefið = 11.1.2010 | miðill = Vísindavefurinn | dags skoðað = 07.01.2013}}</ref> Elsta heimildin um nafnið Ísland er rúnarista á steini á [[Gotland]]i í Eystrasalti frá 11. öld. Nafnið kemur fyrir í ''[[Íslendingabók]]'' og ''[[Landnáma|Landnámu]]'' sem eru ritaðar á 12. öld en byggjast líklega á munnmælum frá 11. öld. Í ''Landnámu'' er líka að finna sögur um eldri heiti landsins og uppruna núverandi nafns.<ref>Björn Þorsteinsson o.fl. (1991). ''Íslandssaga til okkar daga''. Reykjavík: Sögufélag. s. 24.</ref> Þar er sagt frá [[Naddoður|Naddoði]] víkingi frá Færeyjum sem lenti á Austfjörðum eftir hafvillur og nefndi landið „Snæland“ af því þar var snjór í fjöllum. Eftir hann kom sænski sæfarinn [[Garðar Svavarsson]] og hafði vetursetu á [[Húsavík]]. Hann er sagður hafa siglt umhverfis landið og komist að því að það var eyja. Hann nefndi því landið „Garðarshólma“. Norski víkingurinn [[Hrafna-Flóki]] er sagður hafa gefið landinu núverandi nafn eftir að hafa reynt þar landnám en misst allan bústofn sinn því hann gætti þess ekki að heyja yfir sumarið. Áður en hann sigldi á brott sá hann fjörð fullan af [[hafís]] og gaf því landinu hið kuldalega nafn Ísland.

Eldri heimildir sem mögulega vísa til landsins er að finna í miðaldaritum. Í ýmsum landfræðiritum miðalda er sagt frá gríska landkönnuðinum [[Pýþeas]]i sem segir í ritum (sem eru glötuð) frá ferðum sínum til [[Bretlandseyjar|Bretlandseyja]] þar sem hann heyrði sagnir af landi í norðri sem var kallað ''[[Thule]]'' eða ''Ultima Thule''.<ref name="thule">Björn Þorsteinsson o.fl. (1991). ''Íslandssaga til okkar daga''. Reykjavík: Sögufélag. s. 13.</ref><ref>{{cite journal|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3293834|author=Gizur Helgason|title=Hver var fyrstur?|journal=Lesbók Morgunblaðsins|year=1971, 17.1.|volume=46|number=3|pp=8-10/12-13}}</ref><ref>{{cite journal|url=https://timarit.is/page/3292080|author=Árni Óla|title=Hverjir fundu Ísland?|journal=Lesbók Morgunblaðsins|year=1968, 23.12.|volume=43|number=47|pp=54-55/61}}</ref> Þetta land hefur verið talið vera ýmist Ísland, Færeyjar, Orkneyjar, Hjaltlandseyjar, Saaremaa í Eistlandi<ref>{{vefheimild|url=https://arhiiv.saartehaal.ee/2015/10/17/raamat-saaremaa-ongi-ultima-thule/|höfundur=Tamsalu, Piia|titill=Raamat: Saaremaa ongi Ultima Thule|dags=17. október 2015|vefsíða=Saarte Hääl|skoðað-þann=9. júní 2021}}</ref> og Smøla í Noregi.<ref>Andreas Kleineberg, Christian Marx, Eberhard Knobloch und Dieter Lelgemann (2010). ''Germania und die Insel Thule. Die Entschlüsselung von Ptolemaios' "Atlas der Oikumene"''. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.</ref> Snemma á 9. öld ritaði írski munkurinn [[Dicuil]] landfræðirit, ''De mensura orbis terrae'', þar sem hann segist hafa rætt við írska presta sem hefðu siglt norður til Thule.<ref name="thule" />

Árið 2016 sendi íslenska ríkið kvörtun til [[Hugverkastofa Evrópusambandsins|Hugverkastofu Evrópusambandsins]] (EUIPO) vegna [[vörumerki|vörumerkjaskráningar]] bresku verslanakeðjunnar [[Iceland Foods]] á vörumerkinu ''Iceland'', sem er enska útgáfan á nafni landsins. Áður hafði verslanakeðjan kært notkun orðsins í markaðsherferð [[Íslandsstofa|Íslandsstofu]], „Inspired by Iceland“. EUIPO ákvað í kjölfarið að fella vörumerkjaskráninguna niður.<ref>{{cite web|url=https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/09/06/Afryjunarnefnd-EUIPO-tekur-Iceland-malid-fyrir/|website=Stjórnarráðið|date=6.9.2022|title=Áfrýjunarnefnd EUIPO tekur Iceland-málið fyrir}}</ref>

== Saga ==
{{Aðalgrein|Saga Íslands}}
=== Landnám, kristnitaka og höfðingjaveldi===
Samkvæmt [[Íslendingabók Ara fróða|Íslendingabók]] var Ísland fyrst numið af [[Noregur|norskum]] og [[Keltar|gelískum]] ([[Skotland|skoskum]] og [[Írland|írskum]]) [[landnemi|landnemum]] undir lok [[9. öldin|níundu aldar]] og á [[10. öldin|tíundu öld]]. [[Fornleifafræði|Fornleifarannsóknir]] virðast staðfesta þessa frásögn í meginatriðum, þar sem fáar mannvistarleifar hafa fundist sem sannanlega eru eldri.<ref>{{vísindavefurinn|64420|Hófst landnám á Íslandi 200 árum fyrr en talið hefur verið?}}</ref> Ýmsir fræðimenn hafa sett fram þá tilgátu að ástæðan fyrir komum fyrstu manna til landsins hafi verið [[rostungur|rostungsveiðar]] sem gáfu af sér bæði verðmætar tennur og [[svarðreipi]].<ref>{{vefheimild|url=https://www.visir.is/g/20212195466d|titill=Rostungakenningin hreint ekki ný af nálinni|höfundur=Jakob Bjarnar|vefsíða=Vísir.is|dags=13. desember 2021|árskoðað=2022}}</ref> [[Þjóðveldið]] var sett á stofn með [[Alþingi]] árið 930 en það er meðal elstu [[þing|þjóðþinga]] sem enn eru starfandi. Á síðari hluta 10. aldar tók hópur fólks sig upp frá Íslandi og nam land á [[Grænland]]i.<ref>{{vísindavefurinn|82673|Hafa fundist fornleifar á Grænlandi og Vínlandi eftir norræna víkinga?}}</ref>

Flestir landsnámsmanna voru [[ásatrú]]ar, en þó nokkrir [[kristni]]r og höfðu þeir flestir kynnst kristinni trú og látið skírast á [[Bretlandseyjar|Bretlandseyjum]]. [[Ólafur Tryggvason]] Noregskonungur var mjög áhugasamur um að kristna Ísland — með góðu eða illu. Á Alþingi sumarið 1000 ákváðu Íslendingar að taka kristni að ráðum [[Þorgeir Ljósvetningagoði Þorkelsson|Þorgeirs ljósvetningagoða]] sem þó var ásatrúar sjálfur fram að því.<ref>{{vefheimild|url=http://www.handritinheima.is/sagan/sogusvidid/kristnitaka-islands.html|titill=Kristnitaka Íslands |vefsíða=Handritin heima|árskoðað=2022}}</ref> Eftir kristnitöku voru tveir [[biskup]]sstólar stofnaðir í landinu, í [[Skálholt]]i og á [[Hólar í Hjaltadal|Hólum]]. Báðir heyrðu undir erkibiskupsstól í [[Niðarós]]i í Noregi. Mörg [[klaustur á Íslandi|klaustur]] voru stofnuð og gegndu margvíslegu samfélagslegu hlutverki.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Steinunn Kristjánsdóttir|titill=Sagan af klaustrinu á Skriðu|ár=2012}}</ref> [[Handrit]]agerð stóð með miklum blóma og ritaðar voru [[Íslendingasögur]], [[konungasögur]], [[fornaldarsögur Norðurlanda|fornaldarsögur]], [[biskupasögur]] og [[riddarasögur]].

Á miðöldum ríktu öflugar höfðingjaættir yfir landinu og mynduðu svokallað [[goðaveldið|goðaveldi]] frá stofnun alþingis til um 1260. Sum höfðingjasetur urðu mjög auðug vegna [[tíund]]ar af kirkjum á kirkjujörðum og fjölbreyttra [[hlunnindi|hlunninda]]. Ein af undirstöðum auðsöfnunar íslenskra höfðingja á miðöldum var verslun með [[náhvalur|náhvalstennur]], rostungstennur og svarðreipi milli Íslands, Grænlands og Bretlandseyja.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Helgi Guðmundsson|ár=1997|titill=Um haf innan: Vestrænir menn og íslensk menning á miðöldum}}</ref> Átök hófust milli biskupa og höfðingja í [[staðamálin|staðamálum]] og átök höfðingjaætta um völd leiddu svo til borgarastyrjaldar sem nefnist [[Sturlungaöld]] eftir einni ættinni. Sturlungaöld lauk með því að íslensku höfðingjarnir gengu Noregskonungum, [[Hákon gamli|Hákoni gamla]] og [[Magnús lagabætir|Magnúsi lagabæti]] syni hans, á hönd með [[Gamli sáttmáli|Gamla sáttmála]] milli 1262 og 1264. Frá þeim tíma og fram á miðja 14. öld höfðu Norðmenn mikil ítök á Íslandi og sala á [[skreið]] til [[Björgvin]]jar í Noregi varð helsta útflutningsgrein Íslendinga.<ref>{{bókaheimild|höfundur=Björn Þorsteinsson|titill=Íslandssaga til okkar daga|bls=135-137|ár=1991}}</ref> [[Jónsbók]] varð lögbók Íslendinga árið 1281 og hélst í notkun fram á 18. öld. [[Goðorð]] voru lögð niður og [[sýslur á Íslandi|sýslur]] settar á stofn.

Árið 1397 varð Ísland ásamt Noregi hluti af [[Kalmarsambandið|Kalmarsambandinu]], konungssambandi [[Danmörk|Danmerkur]], Noregs og [[Svíþjóð]]ar undir stjórn [[Margrét mikla|Margrétar miklu]]. Árið 1402 kom [[svartidauði á Íslandi|svartidauði]] til landsins. Talið er að um helmingur landsmanna hafi látist í farsóttinni.<ref>{{vísindavefurinn|66333|Hvað er helst vitað um svartadauða á Íslandi?}}</ref> Eftir svartadauða jókst sjósókn og verslun [[England|Englendinga]] við Ísland sem olli átökum við embættismenn Danakonungs. Undir lok 15. aldar tóku síðan sjómenn frá [[Hamborg]] að sækja í auknum mæli til Íslands og versluðu með fjölbreyttari varning en Englendingar. Í [[Grindavíkurstríðið|Grindavíkurstríðinu]] 1532 gerðust Hamborgarar bandamenn konungsfulltrúa gegn Englendingum.<ref>{{vefheimild|titill=Grindavíkurstríðið 1532|vefsíða=Ferlir|höfundur=ÓSÁ|dags=2020|url=https://ferlir.is/grindavikurstridid-1532-i-hluti/|árskoðað=2022}}</ref>

=== Siðaskipti, einokun og upplýsing ===
Árið 1521 leystist Kalmarsambandið upp við að Svíar gerðu uppreisn gegn [[Kristján 2.|Kristjáni 2.]]. Eftir það var Ísland hluti af ríki sem nefnt hefur verið [[Dansk-norska ríkið]] eða Danaveldi. [[Mótmælendatrú]] var innleidd í Danmörku árið 1536 og áhrif [[Marteinn Lúther|Lúthers]] bárust til Íslands um það leyti með þýskum veiði- og verslunarmönnum. Fyrsti lútherski biskupinn á Íslandi var [[Gissur Einarsson]] sem var skipaður Skálholtsbiskup árið 1540. Árið eftir sendi [[Kristján 3.]] herflokk til Íslands til að handtaka [[Ögmundur Pálsson|Ögmund Pálsson]], fyrrverandi Skálholtsbiskup, og ræna kirkjur og klaustur. [[Jón Arason]], síðasti kaþólski biskup Norðurlanda, var tekinn af lífi í [[Skálholt]]i 7. nóvember árið 1550 og eru [[siðaskiptin]] á Íslandi oftast miðuð við þann dag. Eftir siðaskiptin var [[Stóridómur]], samþykkt um siðferðismál, lögtekinn á Íslandi. Hann fól meðal annars í sér líflátsdóma fyrir sifjaspellsbrot.

Jón Arason kom [[Hólaprentsmiðja|Hólaprentsmiðju]] á fót á biskupsstólnum á Hólum í kringum árið 1530. Í tvær og hálfa öld var þetta eina prentsmiðjan á Íslandi. [[Guðbrandur Þorláksson]], biskup á Hólum 1571 til 1627, lét prenta þar [[Guðbrandsbiblía|Guðbrandsbiblíu]], fyrstu heildarþýðingu [[Biblían|Biblíunnar]] á íslensku, árið 1584. Átök Guðbrands við [[Svalbarðsætt]] leiddu til [[Morðbréfamálið|Morðbréfamálsins]] í upphafi 17. aldar. Árið 1623-1628 var stúdentagarðurinn [[Regensen]] reistur í Kaupmannahöfn sem liður í að efla [[Kaupmannahafnarháskóli|Kaupmannahafnarháskóla]]. Íslenskir stúdentar lærðu eftir það langflestir í Kaupmannahöfn, en áður var algengt að menn færu til náms í Þýskalandi. [[Spánverjavígin]] áttu sér stað á Vestfjörðum árið 1615 þar sem hópur baskneskra skipbrotsmanna var drepinn að undirlagi [[Ari í Ögri|Ara í Ögri]], sýslumanns. Árið 1614 rændu enskir sjóræningjar [[Vestmannaeyjar]] og árið 1627 átti [[Tyrkjaránið]] sér stað, þegar 50 Íslendingar voru drepnir og um 400 hnepptir í þrældóm. Á síðari hluta 17. aldar stóð [[brennuöld]] á Íslandi þar sem fjöldi fólks var dæmdur og tekinn af lífi fyrir [[galdur]].

Árið 1684 var hert á [[einokunarverslunin]]ni, sem Danakonungur hafði komið á á Íslandi árið 1602. Landinu var skipt í verslunarumdæmi og það varð refsivert að versla við aðra kaupmenn en þann sem hélt viðkomandi umdæmi. Einokunarverslunin stóð eftir það í eina öld, til 1787. [[Stórabóla]] gekk yfir Ísland árin 1707 til 1709 og er talið að fjórðungur til þriðjungur landsmanna hafi látið lífið. Íslenski fræðimaðurinn [[Árni Magnússon]] gerði bæði jarðabók og manntal á Íslandi í upphafi 18. aldar, ásamt [[Páll Vídalín|Páli Vídalín]]. Hann safnaði markvisst íslenskum handritum og flutti þau í handritasafn sitt í Kaupmannahöfn þar sem þau voru afrituð og rannsökuð. Naumlega tókst að bjarga megninu af safni hans þegar [[bruninn í Kaupmannahöfn árið 1728]] hófst.

[[Upplýsingin]] náði til Íslands með umbótum [[Ludvig Harboe]] biskups um miðja 18. öld. Hann kannaði [[læsi]] á Íslandi ásamt [[Jón Þorkelsson Thorcillius|Jóni Þorkelssyni Thorcillius]] og í framhaldi af því var ráðist í átak í lestrarkennslu.<ref>{{vísindavefurinn|71233|Hvað lásu Íslendingar á 18. öld?}}</ref> [[Eggert Ólafsson]] og [[Bjarni Pálsson]] könnuðu landið á vegum danska landfræðingafélagsins. Árið 1751 voru [[Innréttingarnar]], fyrsta íslenska hlutafélagið, stofnaðar í Reykjavík og árið 1770 var þar tekið í notkun [[Stjórnarráðshúsið|nýtt tukthús]]. Árið 1773 var önnur prentsmiðja, [[Hrappseyjarprentsmiðja]], stofnuð á Íslandi og fékkst við prentun veraldlegra rita. Rekinn var áróður fyrir jarðabótum og aukinni jarðrækt, en með litlum árangri fyrst um sinn. Frá lokum 18. aldar og fram á 20. öld voru starfrækt [[lestrarfélag|lestrarfélög]] víða um land undir áhrifum frá upplýsingastefnunni og voru eins konar ígildi [[bókasafn]]a í sveitum landsins. Árið 1770 var [[Landsnefndin fyrri]] skipuð og átti að koma með tillögur að úrbótum fyrir Ísland. Meðal tillagna nefndarinnar var að Reykjavík yrði gerð að [[höfuðborg|höfuðstað]] landsins. [[Móðuharðindin]] riðu yfir landið 1783 til 1785 og ollu fé- og mannfelli um allt land. Skálholtsstaður skemmdist illa í jarðskjálfta árið 1784 og ákveðið var að sameina biskupsstólana í Reykjavík. [[Hólavallaskóli]] tók við hlutverki skólanna á biskupsstólunum árið 1785. Bygging [[Dómkirkjan í Reykjavík|dómkirkju]] hófst í Reykjavík árið 1787. Árið 1800 var alþingi á Þingvöllum lagt niður og 1801 tók [[landsyfirréttur]] í Reykjavík við dómsvaldi. 

Í [[Napóleonsstyrjaldirnar|Napóleonsstyrjöldunum]] í upphafi 19. aldar, þegar Danmörk var um það bil að tapa fyrir sænskum, rússneskum og þýskum hermönnum, samþykkti [[Friðrik 6. Danakonungur]] [[Kílarsamningurinn|Kílarsamninginn]], um að færa Noreg undir [[Svíakonungar|Svíakonung]] í skiptum fyrir [[sænska Pommern]] til að forðast hernám [[Jótland]]sskaga. Ísland, [[Færeyjar]] og [[Grænland]] voru áfram undir dönskum yfirráðum. [[Hið íslenska bókmenntafélag]] var stofnað í Kaupmannahöfn árið 1816 og átti eftir að leika stórt hlutverk í [[sjálfstæðisbarátta Íslendinga|sjálfstæðisbaráttu Íslendinga]].

Á 19. öld var ýmsum nýjum stofnunum komið á fót í Reykjavík. [[Landsbókasafn Íslands]] var stofnað 1818 og alþingi var endurreist sem ráðgjafarþing árið 1844. [[Lærði skólinn]] hóf kennslu í nýrri stórbyggingu árið 1846. [[Forngripasafnið]] var stofnað árið 1863 og nýtt [[Alþingishúsið|Alþingishús]] var vígt árið 1881. [[Þjóðskjalasafn Íslands|Landsskjalasafni]] var komið á fót árið 1882.

===Heimastjórn og heimsstyrjaldir===
Ísland fékk [[stjórnarskrá Íslands|stjórnarskrá]] og takmarkaða heimastjórn árið 1874 á þjóðhátíð í tilefni af [[1000 ára afmæli Íslandsbyggðar]]. Með stjórnarskránni endurheimti Alþingi [[löggjafarvald]] en konungur hafði [[neitunarvald]]. [[Landshöfðingi]] var skipaður fulltrúi dönsku ríkisstjórnarinnar á Íslandi samkvæmt [[stöðulögin|stöðulögunum]] frá 1871. [[Alþingishúsið]] var byggt á árunum 1880 og 1881 og varð til þess að hlaðnir [[steinbær|steinbæir]] spruttu víða upp í Reykjavík. [[Landsbanki Íslands]] var stofnaður 1885 og hóf útgáfu fyrstu [[íslensk króna|íslensku peningaseðlanna]]. Fyrstu [[stéttarfélag|verkalýðsfélögin]] voru stofnuð á [[Landshöfðingjatímabilið|Landshöfðingjatímabilinu]]. Bylting varð í [[prentun]] á sama tíma og margar prentsmiðjur stofnaðar víða um land, eins og [[Ísafoldarprentsmiðja]] 1877 og [[Prentsmiðja Sigfúsar Eymundssonar]] 1887. Regluleg [[dagblað]]aútgáfa hófst. Á sama tíma náðu [[Vesturfarar|Vesturferðir]] hámarki og talið að 9.000 Íslendingar hafi flust til Vesturheims á 9. áratug 19. aldar. Ástæðurnar voru meðal annars [[Öskjugosið 1875|Öskjugos 1875]] og harðindaár.<ref>{{vefheimild|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=56117|höfundur=Leifur Reynisson|titill=Hverjar voru meginástæður vesturferðanna?|dags=25.5.2010|skoðað=12.8.2021}}</ref>

Þann 1. febrúar 1904 fékk Ísland [[heimastjórn]] og [[Hannes Hafstein]] var skipaður fyrsti [[ráðherra Íslands]]. [[Heimastjórnartímabilið]] einkenndist af aukinni [[útgerð]] og vélvæðingu fiskiskipa, og fyrstu vélknúnu [[togari|togararnir]] voru keyptir til landsins. [[Landssími Íslands]] var stofnaður þegar [[ritsími]] var lagður til landsins 1906 og miklar framfarir urðu í vega- og brúargerð víða um land. [[Rafmagn|Rafvæðing]] hófst í smáum stíl víða um land. [[Reykjavíkurhöfn]] var byggð 1910 til 1914 og [[Eimskipafélag Íslands]] var stofnað það ár. [[Safnahúsið við Hverfisgötu]] var reist yfir [[Landsbókasafn Íslands]], [[Þjóðskjalasafn Íslands|Landsskjalasafnið]], [[Þjóðminjasafn Íslands|Forngripasafnið]] og [[Náttúruminjasafn Íslands|Náttúrugripasafnið]] á árunum 1906 til 1908. Ný fræðslulög komu á skólaskyldu 1907 og [[Háskóli Íslands]] var stofnaður 1911.

Ísland fékk [[fullveldi]] með [[Sambandslögin|Sambandslögunum]] árið 1918. [[Kristján 10.]] var þar með sameiginlegur þjóðhöfðingi Danmerkur og Íslands til ársins 1944, þegar lýðveldið var stofnað. Bar hann titilinn „konungur Íslands“ og var sá eini sem gerði það. Fullveldisárið barst [[Spænska veikin]] til Íslands og olli miklum veikindum og mörgun mannslátum, sérstaklega í Reykjavík og öðrum þéttbýlisstöðum. Árið 1918 kom fyrsta [[dráttarvél]]in til landsins sem markar upphaf vélvæðingar í landbúnaði.<ref>[https://timarit.is/page/4076471?iabr=on#page/n15/mode/2up/search/Dr%C3%A1ttarv%C3%A9l ''Upphaf mótorvæðingar í íslenskum landbunaði''], Tíminn, 10. juni 1994.</ref>

Eftir að vélvæðing útgerðarinnar hófst í byrjun 20. aldar uxu þorp og bæir á stöðum þar sem hægt var að reisa stórskipahafnir. Í bæjunum þróaðist [[iðnaður]] í kringum [[vélsmíði]], [[netagerð]], [[skipasmíði]] og aðra þjónustu við útgerðirnar. Árið 1921 bjó í fyrsta sinn innan við helmingur landsmanna í sveitum landsins og yfir helmingur í þéttbýli (um fimmtungur í Reykjavík).<ref name="hagstofan_íbúar" /> Húsakynni tóku stakkaskiptum á sama tíma, en [[torfbær|torfbæir]] voru algengasta húsagerðin í sveitum landsins á þessum árum. Árið 1910 voru torfbæir 52% húsnæðis á landinu, en hlutur þeirra hafði minnkað í 27% árið 1930.<ref>{{vefheimild|url=https://www.thjodminjasafn.is/media/rannsoknir/Torfbaejarskyrsla-PDF.pdf|bls=17|titill=Á tímum torfbæja: Híbýlahættir og efnismenning í íslenska torfbænum frá 1850|höfundur=Anna Lísa Rúnarsdóttir|útgefandi=Þjóðminjasafn Íslands|dags=2007|skoðað=12.8.2021}}</ref> Vaxandi þéttbýli um allt land gerði að verkum að sjúkdómar eins og [[taugaveiki]] og [[berklar]] breiddust hraðar út en áður. Berklar voru ein algengasta dánarorsök Reykvíkinga milli 1911 og 1925, en smithlutfall berkla var mun hærra í þéttbýli en í sveitum.<ref>{{cite journal|journal=Læknablaðið|number=62|year=1976|pages=3-50|title=Um berklaveiki á Íslandi|author=Sigurður Sigurðsson}}</ref>

[[Kreppan mikla]] hafði víðtæk áhrif á íslenskt samfélag. Atvinnuleysi jókst og atvinnudeilur urðu tíðari. [[Stjórn hinna vinnandi stétta]] var við völd 1934 til 1939 og tókst á við afleiðingar kreppunnar með lögum um [[almannatryggingar]], endurbótum á fátækralögum, með því að koma landbúnaðarframleiðslu í hendur [[samvinnufélag]]a og koma á einkaleyfi ríkisins á ýmis konar starfsemi. Stjórnin herti innflutningstolla og innflutningstakmarkanir, um leið og reynt var að koma á innlendum iðnaði á sem flestum sviðum.

Þegar [[Þýskaland|Þjóðverjar]] [[innrásin í Noreg|réðust inn í Noreg]] 1940 óttuðust Bretar að siglingaleiðir yfir Atlantshaf myndu lokast. Þeir ákváðu því að [[hernám Íslands|hernema Ísland]]. Herskipin komu að landi 10. maí 1940. [[Hernámsárin]] einkenndust af uppgangi þar sem hernámsliðið skapaði aukna eftirspurn eftir vinnuafli og alls kyns þjónustu, en um leið töfðust ýmsar stórframkvæmdir vegna mikilla umsvifa [[Breski herinn|hersins]]. [[Hervernd]] [[Bandaríkjaher]]s tók smám saman við af hernámi Breta og þegar árið 1944 leit íslenska ríkisstjórnin svo á að hernáminu væri formlega lokið.

===Lýðveldisstofnun og landhelgisdeilur===
Sambandslögin frá 1918 voru með uppsagnarákvæði eftir 25 ár og áður en styrjöldin hófst hafði verið ákveðið að stefna að uppsögn samningsins.<ref>{{vefheimild|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=77584|höfundur=Stefanía Óskarsdóttir|titill=Hvers vegna var lýðveldi ekki stofnað fyrr á Íslandi?|dags=2.9.2019|skoðað=12.8.2021}}</ref> Árið 1944 var efnt til [[þjóðaratkvæðagreiðslan 1944|þjóðaratkvæðagreiðslu]] þar sem 97% kjósenda samþykktu sambandsslit. [[Lýðveldisstofnunin|Lýðveldið var stofnað]] á [[Lýðveldishátíðin 1944|hátíð á Þingvöllum]] á afmæli Jóns Sigurðssonar 17. júní 1944, sem varð hinn nýi [[þjóðhátíðardagur Íslendinga]]. Ríkisstjórinn, [[Sveinn Björnsson]], var kosinn fyrsti [[forseti Íslands]] af Alþingi til eins árs. Enginn bauð sig fram á móti honum í fyrstu forsetakosningunum 1945 og 1949 og hann var því forseti til dauðadags 1952.

Þann 21. október árið 1944 tók [[Annað ráðuneyti Ólafs Thors|ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Alþýðuflokks og Sósíalistaflokks]] við völdum (Nýsköpunarstjórnin). Þegar stríðinu lauk áttu Íslendingar miklar bankainnistæður í Bretlandi vegna sölu fisks þangað á stríðsárunum. Þessu fé var varið í kaup á [[togari|togurum]] (sem voru kallaðir [[nýsköpunartogarar]]) og öðrum fiskiskipum sem einkaaðilar og sveitarfélög keyptu um allt land að undirlagi ríkisstjórnarinnar.<ref>{{Cite journal|title=Togaraútgerð á tímamótum|author=Þorleifur Óskarsson|volume=13|number=1|year=1988|journal=Ný saga|url=https://timarit.is/gegnir/000586336|pages=14-17}}</ref> Einn stærsti kaupandinn var Reykjavíkurbær sem stofnaði [[Bæjarútgerð Reykjavíkur]] árið 1947. Stjórnin féll vegna deilna um [[Keflavíkursamningurinn|Keflavíkursamninginn]] við Bandaríkjastjórn um rekstur [[Keflavíkurflugvöllur|Keflavíkurflugvallar]]. Eftir fjárfestingar nýsköpunaráranna lenti Ísland í alvarlegum gjaldeyrisskorti svo [[Ráðuneyti Stefáns Jóhanns Stefánssonar|ný ríkisstjórn]] Alþýðuflokks, Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, varð að grípa til mjög óvinsælla [[gjaldeyrishöft|gjaldeyrishafta]], innflutningshafta og [[skömmtun]]ar á öllum sviðum.<ref>{{vefheimild|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=51086|höfundur=Róbert F. Sigurðsson|titill=Hvað voru skömmtunarárin?|dags=23.11.2009|skoðað=12.8.2021}}</ref> Árið 1949 gerðist Ísland stofnaðili að varnarbandalaginu [[NATÓ]] og gekk þannig af þeirri hlutleysisstefnu sem hafði verið fylgt í utanríkismálum. Samningurinn var umdeildur og [[Óeirðirnar á Austurvelli 1949|urðu átök við samþykkt hans]]. Ísland gerði varnarsamning við Bandaríkin sem fól í sér stofnun [[Varnarlið Íslands|Varnarliðs Íslands]] og byggingu [[Keflavíkurstöðin|herstöðvar á Miðnesheiði]]. Ennfremur hlaut landið styrk í formi [[Marshall-aðstoðin|Marshall-aðstoðarinnar]]. Fyrir styrkinn keyptu stjórnvöld fjölda togara og sjávarútvegur efldist, keypt voru landbúnaðartæki, tvær virkjanir ([[Sogsvirkjun]] og [[Laxárvirkjun]]) voru byggðar og [[Áburðarverksmiðja ríkisins]] var reist í [[Gufunes]]i.<ref>{{vefheimild|url=https://skemman.is/handle/1946/11699|höfundur=Sigrún Elíasdóttir|titill=Marshall-áætlunin og tæknivæðing Íslands (MA-ritgerð við Háskóla Íslands)|dags=2012|skoðað=12.8.2021}}</ref> [[Þjóðleikhúsið]] var vígt í Reykjavík árið 1950, en bygging þess hófst árið 1929. Herstöðin og vera varnarliðsins þar voru mjög umdeild og lituðu stjórnmálaátök á Íslandi allan síðari hluta 20. aldar. Varnarliðið var leyst upp og herstöðin afhent íslenskum yfirvöldum árið 2006.

Á styrjaldarárunum og fyrstu árin eftir stríð varð mikil fólksfjölgun í Reykjavík vegna aðflutnings frá öðrum landshlutum. Árið 1933 bjó um þriðjungur landsmanna á [[Höfuðborgarsvæðið|Höfuðborgarsvæðinu]] en árið 1958 fór hlutfallið í fyrsta sinn yfir 50%.<ref name="hagstofan_íbúar">{{vefheimild|url=https://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Ibuar/Ibuar__mannfjoldi__2_byggdir__Byggdakjarnareldra/MAN00104.px|titill=Mannfjöldi í einstökum byggðakjörnum og strjálbýli eftir landsvæðum ár hvert 1889-1990|útgefandi=Hagstofa Íslands|skoðað=13.8.2021}}</ref> Húsnæðisekla var stöðugt vandamál í borginni og eftir stríðið bjó fólk lengi í [[braggi|bröggum]] sem herirnir höfðu skilið eftir sig. Stéttarfélögin voru leiðandi í byggingu á ódýru húsnæði eftir stríð í [[Hlíðar|Hlíðum]] og [[Vesturbær Reykjavíkur|Vesturbænum]]<ref>{{vefheimild|url=https://www.minjastofnun.is/media/husakannanir/skyrsla_163.pdf|titill=Byggðakönnun: Borgarhluti 3 - Hlíðar|útgefandi=Minjasafn Reykjavíkur|dags=2013|skoðað=12.8.2021}}</ref> og árið 1966 hófst bygging nýrra íbúðahverfa í [[Breiðholt]]i, austan við Elliðaár.<ref>{{vefheimild|url=https://listasafnreykjavikur.is/sites/default/files/syningarskra/2002byggtyfirhugsjonirbreidholtfrahugmyndadveruleika.pdf|titill=Byggt yfir hugsjónir|höfundur=Ágústa Kristófersdóttir|dags=2002|skoðað=12.8.2021}}</ref> Nágrannabærinn [[Kópavogur]] sem varð sérstakt sveitarfélag árið 1948 óx að sama skapi hratt eftir stríð. [[Hitaveita Reykjavíkur]] var stofnuð 1933 til að dæla heitu vatni til húshitunar frá [[Mosfellssveit]]. Á styrjaldarárunum reisti hún stóra miðlunargeyma efst á [[Öskjuhlíð]] og 1950 var yfir helmingur heimila í Reykjavík tengdur hitaveitunni. Árið 1970 var þetta hlutfall komið yfir 90%.<ref>{{vefheimild|url=https://skemman.is/bitstream/1946/11367/3/REKSTUR%20HITAVEITNA%20%C3%81%20%C3%8DSLANDI%20Lokaskjal.pdf|höfundur=Páll Kristbjörn Sæmundsson|titill=Rekstur hitaveitna á Íslandi: Arðsemi og náttúruleg einokun (MS ritgerð við Háskóla Íslands|dags=2012|skoðað=12.8.2021|bls=22}}</ref> Styrjöldin og innflutningur vinnuvéla leiddu til mikilla samgöngubóta um allt land: gerðir voru stórir flugvellir í Reykjavík og á Miðnesheiði; og eftir stríð voru reistir flugvellir í Vestmannaeyjum, á Egilsstöðum og Akureyri. Nýir bæir mynduðust við helstu samgönguleiðir í rótgrónum landbúnaðarhéruðum, eins og á [[Selfoss]]i og [[Egilsstaðir|Egilsstöðum]]. Gerð [[Hringvegurinn|Hringvegarins]] lauk þegar [[Skeiðarárbrú]] var tekin í notkun árið 1974.

Árið 1959 tók [[Viðreisnarstjórnin|Viðreisnarstjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks]] við völdum. Eitt af fyrstu verkum stjórnarinnar var að semja um frið við Breta í [[þorskastríð]]inu sem hófst eftir að Íslendingar stækkuðu [[fiskveiðilögsaga|fiskveiðilögsögu]] sína í 12 mílur árið 1959. Stjórnin lagði grunn að [[stóriðja|stóriðjustefnu]] með því að stofna [[Landsvirkjun]] 1965, reisa [[Búrfellsvirkjun]] og gera samninga við [[Alusuisse]] um byggingu [[álver]]s í [[Straumsvík]] sem var vígt árið 1970. Stjórnin dró líka úr innflutnings- og gjaldeyrishöftum og árið 1970 gekk Ísland í [[Fríverslunarsamtök Evrópu]] (EFTA) sem stuðla átti að frjálsri verslun. Árið eftir var samið um lausn [[Handritamálið|Handritamálsins]] og Danir afhentu Íslendingum fjölda handrita úr [[Árnasafn]]i sem urðu grunnur að [[Árnastofnun]]. Árið 1972 hófst nýtt þorskastríð við Breta þegar Íslendingar stækkuðu fiskveiðilögsöguna í 50 mílur, en samningar náðust árið eftir. Síðasta þorskastríðið hófst þegar Íslendingar stækkuðu fiskveiðilögsöguna í 200 mílur árið 1975. Ári áður var [[1100 ára afmæli Íslandsbyggðar]] minnst með hátíðarhöldum um allt land. Þá var ákveðið að reisa [[Þjóðarbókhlaðan|Þjóðarbókhlöðu]] yfir sameinað safn [[Landsbókasafn]]s og bókasafns Háskóla Íslands. Byggingin tók lengri tíma en áætlað var og var fyrst tekin í notkun árið 1994. Árið 1973 var leiðtogafundur [[Georges Pompidou]] Frakklandsforseta og [[Richard Nixon]] Bandaríkjaforseta haldinn á nýreistum [[Kjarvalsstaðir|Kjarvalsstöðum]] í Reykjavík. [[Jafnréttisbarátta]] setti svip sinn á stjórnmál 8. áratugarins og [[Rauðsokkahreyfingin]] var stofnuð 1970. [[Vigdís Finnbogadóttir]] varð fyrsti kjörni kvenkyns þjóðarleiðtogi heims þegar hún sigraði [[forsetakosningar á Íslandi 1980|forsetakosningar 1980]] og nýr stjórnmálaflokkur, [[Kvennalistinn]], var stofnaður 1983. Árið 1986 var annar [[Leiðtogafundurinn í Höfða|leiðtogafundur]] haldinn í Höfða í Reykjavík, þar sem aðalritari Sovéska kommúnistaflokksins, [[Mikhaíl Gorbatsjev]], og [[Ronald Reagan]] Bandaríkjaforseti, hittust. Fundurinn var mikilvægur liður í þíðu samskipta Bandaríkjanna og Sovétríkjanna undir lok [[Kalda stríðið|Kalda stríðsins]].

===EES, einkavæðing og bankahrun===
Á 9. áratug 20. aldar hófst vinna við að aflétta ýmsum höftum sem verið höfðu við lýði frá kreppuárunum og breyta lagaumhverfinu til samræmis við þróunina í nágrannalöndunum. Árið 1986 var einkaleyfi [[RÚV]] á útvarps- og sjónvarpsrekstri afnumið og árið 1989 var sala [[bjór]]s heimiluð í fyrsta sinn frá 1915. Um 1990 var mikið rætt um nauðsyn þess að efla [[sveitarfélag|sveitarstjórnir]] og skapa færri og stærri sveitarfélög. Hlutur [[Höfuðborgarsvæðið|Höfuðborgarsvæðisins]] í mannfjölda tók að vaxa um miðjan 9. áratuginn og náði yfir 60% í fyrsta sinn árið 1996.<ref name="hagstofan_íbúar" /> Mörg sveitarfélög sameinuðust á þessum árum<ref>{{vefheimild|url=https://www.byggdastofnun.is/static/files/Skyrslur/sameining_sveitafelaga.pdf|útgefandi=Byggðastofnun|titill=Sameining sveitarfélaga: Áhrif á atvinnu- og búsetuþróun|dags=2001|skoðað=12.8.2021}}</ref> og árið 1996 var rekstur [[grunnskóli|grunnskóla]] fluttur til þeirra frá ríkinu.<ref>{{vefheimild|url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/279398/|titill=Mikilvægasti verkefnaflutningurinn til þessa: Grunnskólalögin sem samþykkt voru í byrjun árs 1995 koma að fullu leyti til|útgefandi=Morgunblaðið|dags=1.8.1996|skoðað=12.8.2021}}</ref> [[Fyrsta ráðuneyti Davíðs Oddssonar|Ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks]] sem tók við völdum 1991 réðist í miklar breytingar á rekstrarumhverfi ríkisstofnana, afnam æviráðningu ríkisstarfsmanna<ref>{{vefheimild|url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/300219/|titill=Breytingar á réttindum ríkisstarfsmanna: Afnám æviráðningar bundin í sérlög|útgefandi=Morgunblaðið|skoðað=12.8.2021}}</ref> og innleiddi [[jafnræðisregla|jafnræðisreglu]] og [[andmælaréttur|andmælarétt]] með nýjum stjórnsýslulögum 1993.<ref>{{vefheimild|url=https://www.althingi.is/lagas/nuna/1993037.html|titill=Stjórnsýslulög 1993 nr. 37 30. apríl|dags=23.11.1996|skoðað=12.8.2021}}</ref> Árið 1994 gerði Ísland samning um [[Evrópska efnahagssvæðið]] (EES) og sama ár var nýjum og breyttum [[mannréttindi|mannréttindaákvæðum]] bætt við [[stjórnarskrá Íslands]] á hátíðarfundi á Þingvöllum í tilefni af [[Lýðveldishátíðin 1994|50 ára afmæli lýðveldisins]]. Inngangan í EES hafði mikil áhrif á íslenskt viðskipta- og lagaumhverfi næstu áratugi. Sama ríkisstjórn hóf umfangsmikið [[einkavæðing]]arferli með stofnun [[framkvæmdanefnd um einkavæðingu|framkvæmdanefndar um einkavæðingu]]. Miklar deilur stóðu um sölu ríkiseigna á vegum nefndarinnar, en mestar þó um sölu [[Síminn|Símans]], [[Íslenskir aðalverktakar|Íslenskra aðalverktaka]] og [[Einkavæðing bankanna 2002|hlutar ríkisins í bönkunum]]: [[Landsbankinn|Landsbankanum]], [[Búnaðarbankinn|Búnaðarbankanum]] og [[Fjárfestingarbanki atvinnulífsins|Fjárfestingarbanka atvinnulífsins]]. Stjórnvöld voru meðal annars gagnrýnd fyrir að reyna að stýra því hverjir fengju að eignast þessi fyrirtæki út frá pólitískum forsendum.<ref>{{vefheimild|url=https://www.rna.is/eldri-nefndir/addragandi-og-orsakir-falls-islensku-bankanna-2008/skyrsla-nefndarinnar/bindi-1-kaflar-1-6/6.-kafli/|titill=Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna 2008|skoðað=12.8.2021}}</ref>

Árið 1995 tók fyrsta ríkisstjórnin í röð [[Ríkisstjórnir Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks 1995 – 2007|ríkisstjórna Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks]] við völdum. Upp úr aldamótunum 2000 hófst undirbúningur að vinnu við [[Kárahnjúkavirkjun|stóra vatnsaflsvirkjun]] á [[Austurland]]i. Lítil efnahagskreppa varð í kjölfar þess að [[Netbólan]] sprakk og íslensk hátæknifyrirtæki á borð við [[Oz hf.]] og [[Íslensk erfðagreining|Íslenska erfðagreiningu]] hrundu í verði á hlutabréfamörkuðum árið 2001.<ref>{{vefheimild|url=https://www.rna.is/media/skjol/RNAvefVidauki5.pdf|höfundur=Magnús Sveinn Helgason|dags=2010|útgefandi=Rannsóknarnefnd Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna 2008|titill=Viðauki 5: Íslenskt viðskiptalíf - breytingar og samspil við fjármálakerfið|skoðað=12.8.2021}}</ref> Árið 2004 hófst vinna við Kárahnjúkavirkjun og sama ár upphófst mikil mótmælaalda gegn virkjanaframkvæmdunum. Námskeið voru haldin í [[borgaraleg óhlýðni|borgaralegri óhlýðni]]<ref>{{Vefheimild|url=https://www.mbl.is/greinasafn/grein/803120/|titill=Námskeið í borgaralegri óhlýðni|útgefandi=Morgunblaðið|dags=11.6.2004|skoðað=12.8.2021|aðgengi=áskrift}}</ref> og alþjóðleg samtök á borð við [[Saving Iceland]] beittu sér í [[beinar aðgerðir|beinum aðgerðum]] gegn vinnuvélum verktaka á Austurlandi.<ref>Heiða Björk Vigfúsdóttir (2007, 30. júní). Beinar aðgerðir gegn stóriðjunni. ''Blaðið'' 120. tbl. s. 2. [https://timarit.is/page/5751368]</ref> Um leið og vinna við virkjunina hófst tók að bera á einkennum þenslu í íslensku efnahagslífi. Hinir nýeinkavæddu bankar léku lykilhlutverk í uppgangi efnahagslífsins á þessum árum og útlán þeirra margfölduðust að umfangi, meðal annars vegna [[íslenska útrásin|viðskipta stórra eigenda þeirra erlendis]].<ref>{{vefheimild|url=https://rna.is/eldri-nefndir/addragandi-og-orsakir-falls-islensku-bankanna-2008/skyrsla-nefndarinnar/bindi-2-kaflar-7-og-8/8.-kafli/|titill=Skýrsla Rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna 2008|dags=2010|skoðað=13.8.2021}}</ref> Erlendir greiningaraðilar á borð við [[Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn|Alþjóðagjaldeyrissjóðinn]] vöruðu við þessum vexti íslenska fjármálakerfisins en talsmenn bankanna og margir íslenskir stjórnmálamenn gerðu lítið úr þeim áhyggjum.<ref>{{vefheimild|url=https://rna.is/media/skjol/RNABindi1.pdf|titill=Skýrsla rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna 2008|bls=91|skoðað=12.8.2021}}</ref> Árið 2007 tók við [[Fyrsta ráðuneyti Geirs Haarde|ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar]] sem tókst illa að stemma stigu við útþenslu bankakerfisins og [[verðbólga|verðbólgu]] sem óx hratt fram á vormánuði 2008, þrátt fyrir stýrivaxtahækkanir [[Seðlabanki Íslands|Seðlabanka Íslands]] sem voru komnir í 15,5% þá um vorið.<ref>{{vefheimild|url=https://www.sedlabanki.is/utgefid-efni/frettir-og-tilkynningar/frettasafn/frett/2008/04/10/Se%C3%B0labanki-%C3%8Dslands-h%C3%A6kkar-st%C3%BDrivexti-/|titill=Seðlabanki Íslands hækkar stýrivexti|útgefandi=Seðlabanki Íslands|dags=10.4.2008|skoðað=13.8.2021}}</ref> [[Alþjóðlega fjármálakreppan 2007-2008]] sem stafaði af [[undirmálslán]]um á bandarískum fasteignamarkaði olli því að [[millibankalán]] stöðvuðust tímabundið. Íslensku bankarnir voru háðir því að endurfjármagna stór erlend lán sín og urðu [[gjaldþrot]]a einn af öðrum. [[Bankahrunið]] hófst með því að [[Glitnir banki]] (arftaki Íslandsbanka) gat ekki greitt af lánum á gjalddaga í október 2008.<ref>{{vefheimild|url=https://rna.is/eldri-nefndir/addragandi-og-orsakir-falls-islensku-bankanna-2008/skyrsla-nefndarinnar/bindi-7/20.-kafli/|titill=Skýrsla Rannsóknarnefndar Alþingis um aðdraganda og orsakir falls íslensku bankanna 2008|dags=2010|skoðað=13.8.2021}}</ref> Í kjölfarið féllu Landsbankinn og [[KB Banki]] (arftaki Búnaðarbankans) og margar minni fjármálastofnanir, eins og [[sparisjóður|sparisjóðir]], urðu gjaldþrota. Bankahrunið olli [[Efnahagskreppan á Íslandi 2008–2011|efnahagskreppu]] sem stóð næstu þrjú árin. Haustið 2008 hófst [[Mótmælin á Íslandi í kjölfar efnahagskreppunnar 2008|hrina mótmæla]] við Alþingishúsið á Austurvelli sem var kölluð [[Búsáhaldabyltingin]] þar sem fólk barði í potta og pönnur til að láta óánægju sína í ljós. Í janúar 2009 féll ríkisstjórnin þegar [[Samfylkingin]] ákvað að draga sig út úr stjórnarsamstarfinu.

Eftir fall stjórnarinnar var mynduð tímabundin minnihlutastjórn Samfylkingar og Vinstri Grænna undir forsæti [[Jóhanna Sigurðardóttir|Jóhönnu Sigurðardóttur]] fram að [[Alþingiskosningar 2009|kosningum]] þar sem þessir flokkar náðu meirihluta þingsæta. Ríkisstjórnin stóð frammi fyrir erfiðum verkefnum í kjölfar hrunsins, sérstaklega samningum um uppgjör skulda föllnu bankanna við erlenda kröfuhafa. Eitt stærsta málið af því tagi snerist um ábyrgð íslenska ríkisins á innlánum KB Banka í Bretlandi sem nefndust [[Icesave|IceSave]]. Stjórnin bjó til embætti [[sérstakur saksóknari|sérstaks saksóknara]] til að rannsaka [[hrunmálin]]. Nokkur fjöldi framámanna í íslensku viðskiptalífi fékk fangelsisdóma næstu árin vegna ýmissa brota. Hluta þeirra tókst að fá mál sín endurupptekin eftir dóm [[Mannréttindadómstóll Evrópu|Mannréttindadómstóls Evrópu]] sem gagnrýndi málsmeðferð og skort á hlutleysi dómara sem sjálfir áttu hluti í föllnu bönkunum.<ref>{{vefheimild|url=https://www.frettabladid.is/markadurinn/rikid-vidurkennir-brot-i-fimm-hrunmalum/|titill=Ríkið viðurkennir brot í fimm hrunmálum|útgefandi=Fréttablaðið|dags=4.3.2021|skoðað=13.8.2021}}</ref><ref>{{vefheimild|url=https://www.vb.is/skodun/rikismegin-i-rettarkerfinu/164949/|útgefandi=Viðskiptablaðið|titill=Ríkismegin í réttarkerfinu|dags=1.11.2020|skoðað=13.8.2021}}</ref> Stjórnin réðist í fleiri stór mál til að takast á við áfallið eftir hrun, eins og [[Stjórnlagaþing á Íslandi 2011|breytingar á stjórnarskránni]], og hóf [[Aðildarviðræður Íslands við Evrópusambandið|aðildarviðræður við Evrópusambandið]]. Þetta síðasta reyndist vera mjög óvinsælt innan VG og nokkrir þingmenn flokksins hættu stuðningi við stjórnina í kjölfarið. Undir það síðasta var stjórnin því orðin minnihlutastjórn sem var varin falli af þingmönnum annarra flokka. Í [[Alþingiskosningar 2013|Alþingiskosningurm 2013]] biðu báðir stjórnarflokkarnir afhroð og [[Ráðuneyti Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar|ný ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks]] tók við völdum. Mjög margir nýir flokkar og stjórnmálahreyfingar urðu til í kjölfar Bankahrunsins, eins og [[Borgarahreyfingin]], [[Hagsmunasamtök heimilanna]], [[Heimssýn]], [[Píratar]], [[Björt framtíð]], [[Besti flokkurinn]] og [[Alþýðufylkingin]]. Nokkuð fjölmenn mótmæli urðu á Austurvelli í kjölfar þess að ríkisstjórnin [[Mótmælin gegn afturköllun umsóknar um aðild Íslands að Evrópusambandinu|dró aðildarumsókn að Evrópusambandinu til baka]] árið 2014. Ríkisstjórnin féll svo árið 2016 vegna uppljóstrana í [[Panamaskjölin|Panamaskjölunum]] um eignarhlut forsætisráðherra, [[Sigmundur Davíð Gunnlaugsson|Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar]], í aflandsfélaginu [[Wintris]]. Næstu ár klofnaði Sjálfstæðisflokkurinn við stofnun [[Viðreisn]]ar, meðal annar vegna deilna um Evrópusambandsaðild, og [[Miðflokkurinn]] var stofnaður af Sigmundi Davíð og fylgismönnum hans eftir að hann tapaði formannsslag í Framsóknarflokknum árið 2016.

Þrátt fyrir efnahagskreppuna voru tvö stór tónlistarhús tekin í notkun á þessum árum: [[Menningarhúsið Hof]] á Akureyri 2010 og [[Harpa (tónlistarhús)|Harpa]] í Reykjavík 2011. Árið 2010 varð [[eldgosið í Eyjafjallajökli 2010|eldgos í Eyjafjallajökli]] sem olli miklum truflunum á flugsamgöngum í Norður- og Vestur-Evrópu. Meðal viðbragða á Íslandi var stofnun opinbera hlutafélagsins [[Isavia]] til að taka við allri flugþjónustu á landinu. Næstu ár óx fjöldi ferðamanna til Íslands hratt, [[ferðaþjónusta]] var orðin 8,2% af vergri landsframleiðslu árið 2016<ref>{{vefheimild|url=https://hagstofa.is/talnaefni/atvinnuvegir/ferdathjonusta/ferdathjonustureikningar/|útgefandi=Hagstofa Íslands|titill=Ferðaþjónustureikningar|skoðað=13.8.2021}}</ref> og hlutur hennar í gjaldeyristekjum 42% árið 2017, langtum meiri en hlutur stóriðju og sjávarútvegs.<ref>{{vefheimild|url=https://www.ferdamalastofa.is/static/files/ferdamalastofa/Frettamyndir/2018/juli/ferdatjonusta-a-islandi-i-tolum-2018-2.pdf|titill=Ferðaþjónusta á Íslandi í tölum 2018|útgefandi=Ferðamálastofa|dags=2018|skoðað=13.8.2021}}</ref> Erlendum ferðamönnum til landsins fjölgaði úr 460.000 árið 2010 í 2,2 milljónir árið 2017.<ref>{{vefheimild|url=https://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Atvinnuvegir/Atvinnuvegir__ferdathjonusta__farthegar/SAM02006.px|útgefandi=Hagstofa Íslands|titill=Farþegar um Keflavíkurflugvöll eftir ríkisfangi og árum 2003-2018|skoðað=13.8.2021}}</ref> Ferðaþjónustan átti því mikinn þátt í endurreisn íslensks efnahagslífs eftir Bankahrunið. [[Kórónaveirufaraldurinn 2019-2021]] hafði að sama skapi mjög neikvæð áhrif á efnahagslífið þar sem komur erlendra ferðamanna lögðust um tíma nánast af með öllu.

== Landfræði ==
[[Mynd:Map of Iceland.svg|thumb|Kort.]]
[[Mynd:Iceland sat cleaned.png|thumb|250px|right|Samsett [[gervihnattarmynd]] af Íslandi]]
{{Aðalgrein|Landafræði Íslands}}

Ísland er staðsett á [[heitur reitur|heitum reit]] á [[Atlantshafshryggurinn|Atlantshafshryggnum]]. Ísland liggur á tveimur jarðskorpuflekum, Norður-Ameríkuflekanum og Evrasíuflekanum. Eyjan er 102.800 ferkílómetrar að stærð sem gerir hana að aðra stærstu eyju Evrópu, á eftir [[Bretland]]i. Landið telst sögulega til [[Evrópa|Evrópu]].

Á Íslandi eru tugir virkra [[Eldfjöll Íslands|eldfjalla]] og ber þar helst að nefna [[Hekla|Heklu]], [[Katla|Kötlu]] og [[Grímsvötn]]. [[Miðhálendið]] þekur um 40% landsins og er um það bil 10% eyjarinnar er undir [[Jöklar á Íslandi|jöklum]]. Á Íslandi eru [[hver]]ir víða, og gnótt jarðhita færir íbúunum heitt vatn, sem meðal annars er notað til húshitunar.

Eyjan er vogskorin, og flestir bæir standa við [[fjörður|firði]], [[vík]]ur og [[vogur|voga]]. Helstu þéttbýlisstaðir eru [[höfuðborg]]in [[Reykjavík]], nágrannasveitarfélögin [[Hafnarfjörður]], [[Kópavogur]], [[Garðabær]] og [[Mosfellsbær]]; saman eru þeir kallaður [[höfuðborgarsvæðið]] og eru um 64% íbúanna búsettir á því svæði. Meðal stærri þéttbýlisstaða utan höfuðborgarsvæðisins er [[Keflavík]], þar sem einn af alþjóðlegum flugvöllum landsins er og [[Akureyri]]. [[Selfoss]] og [[Akranes]] eru vaxandi byggðir.

[[Ystu punktar Íslands]] eru þeir staðir sem eru lengst til höfuðáttanna.

===Dýralíf===
Á Íslandi eru [[fuglar]] mest áberandi og hafa sést á landinu [[Listi yfir fugla Íslands|330 tegundir]]. Þar af verpa 85 tegundir<ref>[https://www.nat.is/Fuglar/fuglar_Islands.htm Fuglar Íslands] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170922055338/https://www.nat.is/Fuglar/fuglar_Islands.htm |date=2017-09-22 }}Nat.is, skoðað 22. janúar, 2019.</ref> og um 57 hafa vetursetu.<ref>{{vísindavefurinn|78253|Hvað eru margir fuglar á Íslandi á veturna?|höfundur=Kristinn Haukur Skarphéðinsson}}</ref> Meðal þeirra eru [[æðarfugl]], [[snjótittlingur]], [[rjúpa]] og [[hrafn]]. Aðrir fuglar sem eru taldir einkenna náttúru Íslands eru til dæmis [[lundi]], [[fýll]], [[fálki]] og [[kría]]. [[Geirfugl]]i var útrýmt á Íslandi á 19. öld. Votlendi á Íslandi er mikilvægt varpsvæði margra tegunda [[andaætt|andfugla]] á heimsvísu. [[Heimskautarefur]] er eina landspendýrið sem barst til Íslands fyrir landnám manna að talið er. Meðal annarra villtra spendýra eru [[hreindýr]] sem flutt voru til landsins á síðari hluta 18. aldar, en búsvæði þeirra eru á heiðum á Austurlandi. [[Minkur]] er svo annað dýr sem flutt var inn til ræktunar á fyrri hluta 20. aldar en dýr sem sluppu úr búrum hafa lifað síðan villt. Meðal nagdýra eru [[hagamús]] og [[brúnrotta|rottur]]. [[Kanínur]] lifa villtar í nokkrum skógum á Íslandi og í nágrenni við mannabyggð.<ref>{{vísindavefurinn|3673|Eru kanínur orðnar villt tegund á Íslandi, og sér maður þær í íslenskum dýrabókum í framtíðinni?|höfundur=Jón Már Halldórsson}}</ref>

Tugir tegunda [[hvalir|hvala]] halda sig við Ísland, sérstaklega á sumrin. Tegundir sem algengt er að sjá eru [[hrefna]], [[hnísa]], [[grindhvalur]], [[háhyrningur]], [[andarnefja]], [[búrhvalur]], [[hnúfubakur]], [[langreyður]] og [[steypireyður]]. Sumar tegundir, eins og [[sléttbakur]] og [[mjaldur]] sjást mjög sjaldan.<ref>{{vísindavefurinn|70047|Hvaða hvalir hafa sést við Ísland?|höfundur=Jón Már Halldórsson}}</ref> Tvær tegundir [[selir|sela]] kæpa við Ísland: [[landselur]] og [[útselur]].<ref>{{vísindavefurinn|1298|Hvað eru margir selir við Ísland|höfundur=Jón Már Halldórsson}}</ref> Aðrar tegundir eins og [[kampselur]] og [[rostungur]] flækjast stundum til landsins og dvelja þar tímabundið. Áður lifði staðbundinn stofn rostunga við Ísland, en hann varð [[útdauði|útdauða]] fljótlega eftir [[landnám Íslands|landnám]].<ref>{{vísindavefurinn|67675|Af hverju hurfu rostungar frá Íslandi|höfundur=Hilmar J. Malmquist}}</ref>

===Gróður===
[[Plöntur á Íslandi|Nálægt 500 háplöntur]] má finna á Íslandi. 
===Skógar===
Um 2% landsins eru vaxin skógi og kjarri. <ref>[https://www.visir.is/g/20222243637d/tvo-prosent-islands-er-nu-thakid-skogi-og-kjarri Tvö prósent Íslands er nú þakið skógi og kjarri]Vísir, sótt 3. apríl 2022</ref> [[Ilmreynir]] og [[ilmbjörk]] ásamt hinni sjaldgæfu [[blæösp]] eru einu eiginlegu trén sem finna mátti eftir [[ísöld]]. Innfluttar trjátegundir sem sýnt hafa vaxtarþrótt vel eru m.a. [[sitkagreni]], [[alaskaösp]] og [[stafafura]].

===Friðlýst svæði===
{{Aðalgrein|Listi yfir friðlýst svæði á Íslandi}}
Friðlýst svæði á Íslandi eru yfir 130 talsins (2022) og skiptast í [[þjóðgarður|þjóðgarða]], [[friðland|friðlönd]], [[náttúruvætti]] og [[fólkvangur|fólkvanga]]. Þau spanna nærri 27.000 ferkílómetra eða um 26% af landinu. Stærst þessara svæða er [[Vatnajökulsþjóðgarður]] en hann er einn þriggja þjóðgarða landsins. Hugmyndir eru uppi að friða [[Miðhálendið]] en það yrði stærsti þjóðgarður Evrópu.

== Stjórnmál ==
{{Aðalgrein|Íslensk stjórnmál}}
[[Mynd:Althingi.png|thumb|right|Þingfundur í fundarsal Alþingis.]]
Ísland er [[lýðveldi]] með þingbundinni stjórn. [[Framkvæmdavald]]ið liggur hjá [[Forseti Íslands|forseta]] og [[Ríkisstjórn Íslands|ríkisstjórn]]. Æðsti maður ríkisstjórnar er [[Forsætisráðherra Íslands|forsætisráðherra]]. Ríkisstjórnin ber ábyrgð gagnvart [[Alþingi]], sem er handhafi [[löggjafarvald]]sins ásamt forseta. [[Dómsvald]] er í höndum [[Dómstólar Íslands|dómstóla]]; æðsti dómstóll landsins er [[Hæstiréttur Íslands|Hæstiréttur]].

[[Forseti Íslands]] er [[þjóðhöfðingi]] landsins og er þjóðkjörinn í beinni kosningu allra kjörbærra manna. Kjörtímabil hans er 4 ár. Forseti er ábyrgðarlaus á ríkisstjórnarathöfnum og lætur [[ráðherra]] framkvæma vald sitt. Hann veitir formönnum stjórnmálaflokka umboð til stjórnarmyndunar eftir kosningar til Alþingis og skipar ráðherra en oftast er þessu ferli í raun stýrt af stjórnmálaflokkunum sjálfum, aðeins þegar þeir geta ómögulega komist að niðurstöðu sjálfir nýtir forsetinn sér þetta vald og skipar sjálfur ríkisstjórn. Þetta hefur þó ekki gerst í sögu lýðveldisins en gerðist 1942 þegar [[Sveinn Björnsson]], þáverandi [[ríkisstjóri Íslands]], skipaði [[utanþingsstjórn]]. Forseti Íslands hefur málskotsrétt gagnvart þinglögum samkvæmt stjórnarskrá og ber þá að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu en lögin taka samt gildi, þangað til þau eru afnumin eða staðfest með þjóðaratkvæði.<ref>Deildar meiningar eru um raunveruleg völd forsetans, þá sérstaklega hvort hann geti neitað að skrifa undir lög og hvort slíkur gjörningur hafi einhverjar afleiðingar. Í [[Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands|stjórnarskránni]] er sagt að slík synjun kalli á [[Þjóðaratkvæðagreiðsla|þjóðaratkvæðagreiðslu]] um lögin, en hins vegar lætur forseti ráðherra framkvæma vald sitt og eru margir á þeirri skoðun að það gildi um þetta vald eins og önnur völd forseta.</ref> [[Ólafur Ragnar Grímsson]], þáverandi forseti, nýtti sér málskotsréttinn fyrstur forseta á Íslandi, þegar hann neitaði að skrifa undir fjölmiðlalögin árið 2004.

[[Alþingi]], [[löggjafarþing]] Íslands, starfar í einni deild. 63 þingmenn þess eru kjörnir hlutfallskosningu í 6 [[Kjördæmi Íslands|kjördæmum]]. Kjörtímabilið er 4 ár en getur verið styttra ef það kemur til þingrofs en vald til að rjúfa þing liggur hjá ríkisstjórninni. Ráðherrar eiga einnig sæti á Alþingi en hafa ekki atkvæðarétt nema þeir séu einnig þingmenn en sú er reyndar venjan. Alþingi velur sér forseta til að hafa yfirumsjón með fundum þess. Ríkisstjórnir á Íslandi eru nánast ávallt samsteypustjórnir tveggja eða fleiri flokka en einnig eru dæmi til um minnihlutastjórnir, einkum og sér í lagi vegna þess að enginn flokkur hefur hlotið hreinan meirihluta á þingi, í það minnsta ekki frá endurreisn lýðveldis.

=== Stjórnsýslueiningar ===
{{Aðalgrein|Sveitarfélög á Íslandi}}
Íslandi er skipt upp í 62 sveitarfélög sem eru einu formlegu stjórnsýslueiningar landsins og hafa víðtæk völd á sviði skólamála, skipulags, samgangna og félagsmála. [[Reykjavík]] er langfjölmennasta sveitarfélagið með yfir 130.000 íbúa. [[Kópavogur]], sem liggur að Reykjavík, er næstfjölmennasta sveitarfélagið með tæplega 40.000 íbúa. Sveitarfélögum hefur farið fækkandi síðustu ár og er stefnan að fækka þeim enn meira.

Íslandi er skipt upp í sex [[kjördæmi Íslands|kjördæmi]] sem kjósa sína fulltrúa á [[Alþingi]].

Frá 13. öld var Íslandi skipt upp í [[sýslur á Íslandi|sýslur]] til umboðsstjórnar. Hinar gömlu landfræðilegu sýslur eru ekki lengur formlegar stjórnsýslueiningar á Íslandi. [[Sýslumaður|Sýslumenn]] eru ennþá við lýði en umdæmi þeirra fylgja ekki gömlu sýsluskiptingunni.

== Efnahagslíf ==
{{Aðalgrein|Efnahagur Íslands}}
[[Mynd:Iceland_Product_Exports_(2019).svg|thumb|right|Hlutfallslegt virði útflutningsafurða frá Íslandi árið 2019.]]
Eitt af því sem einkennir efnahagslíf á Íslandi er mikil [[atvinnuþátttaka]] og hefðbundið lítið [[atvinnuleysi]], þótt það hafi hækkað tímabundið við efnahagsleg áföll eins og [[Bankahrunið]] 2008 (yfir 9%) og [[Kórónaveirufaraldurinn 2019-]] (yfir 6%). Árið 2022 var atvinnuþátttaka yfir 80%, sem er með því mesta sem gerist innan [[OECD]], og atvinnuleysi 3,7%.<ref>{{vefheimild|url=https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/vinnumarkadur/vinnumarkadurinn-arid-2022/|vefsíða=Hagstofa Íslands|titill=Vinnumarkaðurinn árið 2022|dags=2.3.2023|skoðað=18.8.2023}}</ref> [[Stéttarfélag]]saðild er líka með því allra mesta sem gerist innan OECD, þar sem yfir 90% launþega eru í stéttarfélagi (Danmörk kemur næst með yfir 60%),<ref>{{vefheimild|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=TUD|vefsíða=OECD Statistics|titill=Trade Union Dataset|skoðað=18.8.2023}}</ref> meðal annars vegna [[lífeyrissjóður|lífeyrissjóðsaðildar]] og forgangsréttarsamninga við atvinnurekendur.<ref>{{cite journal|url=http://www.irpa.is/article/view/a.2019.15.1.4|title=Stéttarfélagsaðild á Íslandi|journal=Stjórnmál og stjórnsýsla|volume=15|issue=1|pp=67-90|author1=Gylfi Dalmann Aðalsteinsson|author2=Þórhallur Örn Guðlaugsson|access-date=2023-08-18|archive-date=2023-08-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20230818134129/http://www.irpa.is/article/view/a.2019.15.1.4|url-status=dead}}</ref> Þegar kemur að háskólamenntun fólks á vinnualdri eru Íslendingar yfir meðaltali OECD miðað við fólk á aldrinum 55-64 ára en undir meðaltalinu miðað við aldurinn 25-34 ára.<ref>{{vefheimild|url=https://data.oecd.org/eduatt/population-with-tertiary-education.htm|titill=Population with tertiary education|OECD Data|dags=2021|skoðað=18.8.2023}}</ref> Mun fleiri konur (yfir 50%) hafa aflað sér háskólamenntunar en karlar (innan við 40%)<ref>{{vefheimild|url=https://hagstofa.is/talnaefni/samfelag/menntun/menntunarstada/|titill=Menntunarstaða|vefsíða=Hagstofa Íslands|skoðað=18.8.2023}}</ref> sem skýrist meðal annars af sterkari tengingu menntunar kvenna við atvinnuþátttöku en hjá körlum.<ref name="OECDEducation">{{vefheimild|titill=Education at a Glance 2022: Iceland|vefsíða=OECD iLibrary|url=https://www.oecd-ilibrary.org/sites/b29b73ff-en/index.html?itemId=/content/component/b29b73ff-en|skoðað=18.8.2023}}</ref> Um 40% námsmanna á Íslandi 18-24 ára vinna með námi, sem er langt yfir meðaltali OECD-ríkja (17%).<ref name="OECDEducation" />

[[Heimsbankinn]] skilgreinir Ísland sem [[hátekjuland]] og almennt eru [[lífsgæði]] og [[velmegun]] þar mikil. Ísland er í 15. sæti landa eftir vergri landsframleiðslu á mann, með tæplega 70.000 dala kaupmáttarjafnaða ársframleiðslu á mann. Landið er í 3. sæti [[vísitala um þróun lífsgæða|vísitölu um þróun lífsgæða]] miðað við gögn frá 2021. Samkvæmt gögnum Heimsbankans frá 2017 mældist [[fátækt]] á Íslandi minni en á hinum Norðurlöndunum eða 8,8% (miðað við um 10% í Finnlandi og rúm 12% í Danmörku).<ref>{{cite web|url=http://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.NAHC?locations=CO&view=map&year_high_desc=true |title=World Databank |publisher=Databank.worldbank.org |date=2015 |access-date=2017-07-03}}</ref> Samkvæmt [[Gini-stuðull|Gini-stuðli]] eru bæði tekjujöfnuður og eignajöfnuður á Íslandi með því mesta sem gerist í heiminum (miðað við 2018).<ref>{{cite web |title=GINI index (World Bank estimate) |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI/ |access-date=30 March 2020 |publisher=World Bank}}</ref> Þessi mæling hefur verið gagnrýnd fyrir að vanmeta ójafnar fjármagnstekjur.<ref>{{vefheimild|url=https://kjarninn.is/frettir/2019-02-14-eignaojofnudur-miklu-haerra-stigi-en-tekjuojofnudur-islandi/|vefsíða=Kjarninn|dags=17.2.2019|titill=Eignaójöfnuður á miklu hærra stígi en tekjuójöfnuður á Íslandi|skoðað=18.8.2023}}</ref> Ísland býr við [[blandað hagkerfi]] þar sem útgjöld hins opinbera eru um 45% af landsframleiðslu, sem er svipað og á hinum Norðurlöndunum.<ref>{{Cite web |title=World Economic Outlook Database |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2023/April |access-date=2023-04-19 |website=IMF |language=en}}</ref> [[Viðskiptafrelsi]] mælist hátt á Íslandi.

Ísland er með sjálfstæðan gjaldmiðil, [[íslensk króna|íslenska krónu]], sem er viðkvæmur fyrir sveiflum á helstu mörkuðum landsins og gengissveiflum tengdra gjaldmiðla. [[Verðbólga|Verðbólguþrýstingur]] er því oft mikill og hátt vaxtastig eitt af því sem einkennir fjármálamarkaði.<ref>{{vefheimild|url=https://kjarninn.is/skyring/verdbolga-og-vextir-a-islandi-blikur-a-lofti-eda-ofmetid-vandamal/|titill=Verðbólga og vextir á Íslandi - Blikur á lofti eða ofmetið vandamál?|höfundur=Lára Huld Beck|vefsíða=Kjarninn|dags=4.3.2022|skoðað=18.8.2023}}</ref> Skylduaðild að lífeyrissjóðum sem taka til sín 12% af tekjum einstaklinga er líka eitt af einkennum íslensks efnahagslífs.<ref>{{vefheimild|url=https://www.stjornarradid.is/verkefni/almannatryggingar-og-lifeyrir/lifeyrismal/lifeyrissjodir/|titill=Lífeyrissjóðir|vefsíða=Stjórnarráð Íslands|skoðað=18.8.2023}}</ref> Sjóðirnir eru mjög fyrirferðarmiklir á íslenskum hlutabréfamarkaði, meðal annars vegna lagalegra takmarkana á erlendar fjárfestingar þeirra. Samanlagðar eignir þeirra eru meira en helmingi meiri en verg landsframleiðsla.<ref>{{vefheimild|url=https://vb.is/frettir/eignir-lifeyrissjodanna/|titill=Eignir lífeyrissjóðanna aldrei meiri|vefsíða=Vb.is|dags=7.8.2020|skoðað=18.8.2023}}</ref> Deilt hefur verið um efnahagsleg áhrif sjóðanna í íslensku samfélagi og því hefur verið haldið fram að þeir viðhaldi háu vaxtastigi vegna kröfu um lágmarksarðsemi fjárfestinga.<ref>{{vefheimild|url=https://kjarninn.is/skodun/2017-11-06-latid-lifeyrissjodina-okkar-i-fridi/|höfundur=Þorsteinn Víglundsson|titill=Látið lífeyrissjóðina okkar í friði|vefsíða=Kjarninn|dags=6.11.2017|skoðað=18.8.2023}}</ref>

[[Ferðaþjónusta á Íslandi|Ferðaþjónusta]], [[sjávarútvegur á Íslandi|sjávarútvegur]] og [[stóriðja á Íslandi|orkufrekur iðnaður]] eru þrjár helstu stoðir íslensks efnahagslífs.<ref>{{vefheimild|höfundur=Sigríður Mogensen|url=https://www.visir.is/g/20242510493d/gleymum-ekki-grundvallaratridum|titill=Gleymum ekki grundvallaratriðum|dags=4.1.2024|vefsíða=Vísir.is}}</ref> Hlutur sjávarútvegs í vergri landsframleiðslu var 6,7% árið 2022, hlutur ferðaþjónustu 6,1% og hlutur stóriðju í kringum 4% (7% ef hlutur orkuvinnslunnar er talin með). Útflutningstekjur af þessum þremur stoðum íslensks efnahagslífs voru nokkuð svipaðar það ár. Samanlagt stóðu þessir þrír geirar undir tæplega 2/3 af öllum útflutningstekjum landsins.<ref>{{vefheimild|url=https://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Efnahagur/Efnahagur__utanrikisverslun__3_voruthjonusta__voruthjonusta/UTA05003.px/table/tableViewLayout2/|titill=Valdir liðir útflutnings vöru og þjónustu 2013-2023|vefsíða=Hagstofa Íslands|skoðað=5.2.2024}}</ref> [[Hugverkaiðnaður]] er ört vaxandi framleiðslugeiri á Íslandi þar sem hátæknifyrirtæki á borð við [[Marel]] og [[Össur hf|Össur]] hafa lengi verið áberandi, auk fyrirtækja á sviði lyfja- og lækningatækjaframleiðslu.<ref>{{vefheimild|url=https://vb.is/frettir/aratugu-hugverkaidnadar/|titill=Áratugur hugverkaiðnaðar|vefsíða=Viðskiptablaðið|dags=9.3.2023}}</ref> Mikil gróska í [[skapandi greinar|skapandi greinum]] er líka eitt af einkennum íslensks efnahagslífs. Árið 2021 voru skapandi greinar um 4% af landsframleiðslu og um 7% mannaflans störfuðu í þeim geira.<ref>{{vefheimild|url=https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/menning/uppfaersla-a-menningarvisum/|vefsíða=Hagstofa Íslands|titill=Rekstrartekjur í menningu og skapandi greinum 126 milljarðar árið 2021|dags=10.5.2023}}</ref> Hlutur [[fjármálaþjónusta|fjármálaþjónustu]] er svipaður, eða um 5% af vergri landsframleiðslu.<ref>{{vefheimild|url=https://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Efnahagur/Efnahagur__thjodhagsreikningar__framluppgj_ISAT2008/THJ08401.px/table/tableViewLayout2/|titill=Hlutur atvinnugreina í landsframleiðslu 1997-2022|vefsíða=Hagstofa Íslands|skoðað=5.2.2024}}</ref> Hlutdeild [[Íslenskur landbúnaður|landbúnaðar]] í landsframleiðslu var um 0,8% árið 2022 og [[fiskeldi]]s um 0,5%.<ref>{{vefheimild|titill=Hlutur atvinnugreina í landsframleiðslu 1997-2022|vefsíða=Hagstofa Íslands|url=https://px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Efnahagur/Efnahagur__thjodhagsreikningar__framluppgj_ISAT2008/THJ08401.px|skoðað=5.2.2024}}</ref>

Tíu stærstu fyrirtæki landsins miðað við veltu voru, árið 2021: [[Marel]] (hátækni), [[Hagar]] (smásala), [[Eimskip]] (sjóflutningar), [[Festi]] (smásala), [[Össur hf|Össur]] (hátækni), [[Landsbankinn]] (fjármálaþjónusta), [[Alcoa Fjarðaál]] (stóriðja), [[Norðurál]] (stjóriðja), [[Arion banki]] (fjármálaþjónusta) og [[Íslandsbanki]] (fjármálaþjónusta).<ref>{{vefheimild|titill=Tíu stærstu fyrirtækin á Íslandi|url=https://vb.is/frjals-verslun/tiu-staerstu-fyrirtaekin-islandi/|vefsíða=Vb.is|dags=24.11.2021|skoðað=18.8.2023}}</ref> Tækni- og [[nýsköpun]]arfyrirtæki hafa aukið fjölbreytni íslensks atvinnulífs síðustu áratugi. Meðal þeirra eru fyrirtæki á sviði lækningaþjónustu og lækningavara eins og [[Íslensk erfðagreining]], [[Actavis]] og [[Kerecis]]; hugbúnaðarþróunar eins og [[CCP]] og [[Advania]]; og líftækni eins og [[Primex]] og [[ORF Líftækni]].

== Íbúar ==
{{Aðalgrein|Íbúar á Íslandi}}

Íslendingar eru í megindráttum [[Norðurlönd|norræn]] þjóð. Landið byggðist upphaflega norrænum mönnum, einkum frá [[Noregur|Noregi]], [[Svíþjóð]], [[Danmörk|Danmerkur]] og [[Keltar|Keltum]] frá nýlendum [[Víkingar|víkinga]] á [[Bretlandseyjar|Bretlandseyjum]] og Íslendingar hafa í gegnum tíðina átt mest samskipti við helstu fiskveiðiþjóðir á [[Norður-Atlantshaf]]i. Til er kenning um að Íslendingar séu að uppruna sérstakur þjóðflokkur, aðgreindur frá öðrum þjóðflokkum á norðurlöndum („[[Herúlakenningin]]“) en sú kenning hefur ekki fengið mikinn hljómgrunn. Á síðari tímum hafa ýmsar kenningar um uppruna þjóðarinnar verið settar fram með [[erfðafræði]]legum rökum. Þá er talað um að flestar konur sem hingað komu hafi verið keltneskar (flestar ambáttir) en karlarnir að miklu leyti norrænir.

Íbúafjöldi landsins sveiflaðist á milli um 30.000 og 80.000 við hefðbundinn efnahag í bændasamfélagi fyrri alda {{heimild vantar}}. Á [[19. öldin|19.]] og [[20. öldin|20. öld]] hefur Íslendingum fjölgað nokkuð ört og nú eru íbúar landsins að nálgast 400.000. Árið 2011 gaf [[Hagstofa Íslands]] út þrjár tegundir mannfjöldaspáa fyrir 1. janúar 2060: lágspá sem spáir fólksfjöldanum 386.500, miðspá sem spáir fyrir 436.500 og háspá sem spáir 493.800 manns.<ref>[http://www.hagstofa.is/Pages/95?NewsID=5218 Spá um mannfjölda 2010-2060] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110614223406/http://www.hagstofa.is/Pages/95?NewsID=5218 |date=2011-06-14 }}{{sic}}, [https://hagstofa.is/lisalib/getfiletrack.aspx?ItemID=11237 Spá um mannfjölda 2010–2060 (Population projection 2010–2060)]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>{{mbl|innlent/2011/05/31/islendingar_433_000_arid_2060|Íslendingar 433.000 árið 2060}}</ref>

Nær 65% íbúa búa á [[Höfuðborgarsvæðið|Höfuðborgarsvæðinu]] eða um 250.000 manns (2023). Um 6% búa í strjálbýli, þ.e. í byggðakjörnum undir 200 manns. <ref>[https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/mannfjoldi/mannfjoldinn-a-4-arsfjordungi-2022/ Mannfjöldi á 4. ársfjórðungi 2022]Hagstofa, skoðað 21. janúar 2023</ref>

=== Tungumál ===
[[File:Plastic recycling bin in Reykjavik cropped.jpg|thumb|Grenndargámur fyrir plast með leiðbeiningum á íslensku, ensku og pólsku.]]
[[Íslenska]] er móðurmál flestra íbúa og það mál sem er almennt talað á Íslandi. Íslenska er [[norrænt mál]] sem greindist frá [[fornnorska|fornnorsku]] á miðöldum og hefur síðan þá þróast áfram á Íslandi. Nafnorðabeygingar hafa viðhaldist í íslensku en lagst af að mestu í öðrum norrænum málum. Íslenska hefur haft tilhneigingu til að búa til [[nýyrði]] yfir ný hugtök, fremur en notast við [[tökuorð]]. Þetta er ein afleiðing [[hreintungustefna|hreintungustefnu]] sem hefur verið áberandi frá 19. öld. Íslenskt ritmál er skrifað með [[latneskt stafróf|latnesku stafrófi]] með nokkrum aukastöfum. Íslenska varð [[opinbert tungumál]] á Íslandi með lögum sem sett voru árið 2011. Sömu lög skilgreina [[íslenskt táknmál]] sem fyrsta mál þeirra sem á því þurfa að halda og barna þeirra. [[Íslensk málnefnd]] fer með ráðgjafarhlutverk varðandi málstefnu íslenska ríkisins og gefur út opinberar ritreglur. [[Árnastofnun]] fæst við rannsóknir á íslensku máli, útgáfu [[orðabók]]a og verkefni á sviði [[máltækni]].

Mörg önnur tungumál eru töluð á Íslandi og samkvæmt Hagstofu Íslands áttu 13,7% leikskólabarna annað móðurmál en íslensku árið 2018.<ref>{{vefheimild|vefsíða=Hagstofa Íslands|dags=18. október 2019|árskoðað=2022|url=https://hagstofa.is/utgafur/frettasafn/menntun/born-og-starfsfolk-i-leikskolum-2018/|titill=Menntuðum leikskólakennurum fækkar}}</ref> [[Enska|Enskukunnátta]] er útbreidd og í grunnnámi er kennsla í ensku og [[danska|dönsku]] skylda. Nýleg rannsókn hefur leitt í ljós að allt að helmingur málumhverfis íslenskra barna sé á ensku.<ref>Íris Edda Nowenstein og Sigríður Sigurjónsdóttir (2021). Stafrænt málsambýli íslensku og ensku: Áhrif ensks ílags og málnotkunar á málfærni íslenskra barna. ''Ritið'' 21 (3): 11-56.[https://ritid.hi.is/index.php/ritid/article/view/150/138] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220201223331/https://ritid.hi.is/index.php/ritid/article/view/150/138 |date=2022-02-01 }}</ref> Stærsti hópur innflytjenda á Íslandi er frá Póllandi og notkun [[pólska|pólsku]] hefur því farið vaxandi í skólum og fréttamiðlum.

Íslensk mannanöfn notast að jafnaði við [[föðurnafn]]akerfi þar sem [[kenninafn]] er myndað með fornafni föður eða móður og viðskeytinu „-dóttir“ eða „-son“. [[Ættarnafn|Ættarnöfn]] eru undantekning fremur en regla. Þessum hefðum er viðhaldið með sérstökum [[lög um mannanöfn|lögum um mannanöfn]].

=== Innflytjendur á Íslandi ===
{{Aðalgrein|Innflytjendur á Íslandi}}

Erlendum ríkisborgurum hefur fjölgað mjög á Íslandi á 21. öld. Árið 2005 var fjölgunin 29,5% og 34,7% árið eftir.<ref name="innflytjendur">{{Vefheimild|url=http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2008/03/11/6_8_prosent_ibua_erlendir_rikisborgarar/|titill=6,8% íbúa erlendir ríkisborgarar|ár=2008|mánuður=11. mars|útgefandi=Mbl.is}}</ref> Árið 2007 voru erlendir ríkisborgarar 18.563 talsins (6[[%]] af íbúum Íslands). 

Í ágúst 2024 var samkvæmt Þjóðskrá fjöldi innflytjenda tæplega 80.000, eða 19,6% landsmanna <ref>[https://www.skra.is/um-okkur/frettir/frett/2024/08/20/Erlendir-rikisborgarar-busettir-a-Islandi-1.-agust-2024/ Erlendir ríkisborgarar búsettir á Íslandi 1/8 2024] Þjóðskrá, 1. ágúst 2024</ref>. Stærsti einstaki hópur innflytjenda er frá [[Pólland]]i.<ref>{{vefheimild|url=https://www.ruv.is/frettir/innlent/2023-07-15-erlendum-rikisborgurum-fjolgar-um-taep-9-388046|titill=Erlendum ríkisborgurum fjölgar um tæp 9%|vefsíða=Rúv.is|skoðað=júlí 2023}}</ref>

Samkvæmt viðhorfskönnun sem var gerð árið 2009 meðal um 800 innflytjenda kom fram að dræm íslenskukunnátta hamlaði þeim helst í því að nýta menntun sína í starfi.<ref>{{mbl|innlent/2009/11/09/rumlega_helmingur_innflytjenda_adlagast_vel|Rúmlega helmingur innflytjenda aðlagast vel}}</ref>

Aðeins 13% innflytjenda kaus í sveitarstjórnakosningunum 2022.
<ref>[https://www.ruv.is/kveikur/hafa-reynt-i-15-ar-ad-na-tali-af-stjornmalamonnum Hafa reynt í 15 ár að ná tali af stjórnmálamönnum ]Rúv, sótt 20/9 2023</ref>

===Trúmál===
{{Aðalgrein|Listi yfir skráð trú- og lífsskoðunarfélög á Íslandi}}
Á Íslandi eru 55,5 % íbúa landsins meðlimir í hinni [[Evangelísk-lúthersk kirkja|evangelísk-lúthersku]] [[Þjóðkirkjan|þjóðkirkju]] og eru flestar fermingar, skírnir og jarðarfarir hjá henni.<ref>[https://www.skra.is/um-okkur/frettir/frett/2024/09/10/Skraning-i-tru-og-lifsskodunarfelog-fram-til-1.-september-2024/ Skráningar í trú- og lífsskoðunarfélög - 1. sept. 2024] Skra.is. Skoðað 13/3 2024.</ref> Önnur kristin trúfélag sem eru fjölmenn eru [[kaþólska kirkjan á Íslandi|Kaþólska kirkjan]] og fríkirkjur. Fækkað hefur mikið í Þjóðkirkjunni frá aldamótum. Æ fleiri skrá sig utan trúfélaga eða í önnur trú og lífsskoðunarfélög. Vöxtur hefur til að mynda verið í [[Ásatrúarfélagið|Ásatrúarfélag]]inu, [[Kaþólska kirkjan á Íslandi|Kaþólsku kirkjunni]] og siðræna húmaníska félaginu [[Siðmennt]].

Alls voru 57 trú- og lífsskoðunarfélög árið 2023.

== Menning ==
{{Aðalgrein|Íslensk menning}}

=== Kvikmynda- og bókmenntaverðlaun ===
Árlega eru veitt verðlaun fyrir afrek liðins árs í bókmenntum og [[kvikmyndagerð á Íslandi]]. [[Edduverðlaunin]] eru verðlaun sem veitt eru þeim sem þykja hafa skarað fram úr á sviði kvikmynda og sjónvarps. Síðar á árinu eru [[Íslensku bókmenntaverðlaunin]] afhent því fólki sem talið er hafa borið af á ritvellinum.

===Íþróttir===
Vinsælasta íþróttin á Íslandi er [[knattspyrna]].<ref>{{vefheimild|titill=Þeim sem æfa knattspyrnu á Íslandi fjölgaði um 50 prósent á áratug|vefsíða=Kjarninn|url=https://kjarninn.is/frettir/2021-01-08-theim-sem-aefa-knattspyrnu-islandi-fjolgadi-um-50-prosent-aratug/|höfundur=Þórður Snær Júlíusson|dags=9. janúar 2021|ársótt=2022}}</ref> [[Íslenska karlalandsliðið í knattspyrnu]] hefur lengst náð í fjórðungsúrslit í [[Evrópukeppnin í knattspyrnu 2016|Evrópukeppni í knattspyrnu 2016]]. Liðið tók þátt í [[Heimsmeistaramót landsliða í knattspyrnu karla 2018|Heimsmeistaramóti landsliða í knattspyrnu karla 2018]] en náði þá ekki upp úr riðlakeppninni. [[Íslenska kvennalandsliðið í knattspyrnu]] náði líka í fjórðungsúrslit í [[Evrópumót kvenna í knattspyrnu 2013|Evrópumóti kvenna í knattspyrnu 2013]]. Efsta deild félagsliða í knattspyrnu á Íslandi nefnist [[Besta deildin]]. Íslenskir knattspyrnumenn eins og [[Eiður Smári Guðjohnsen]], [[Ásgeir Sigurvinsson]] og [[Margrét Lára Viðarsdóttir]], hafa leikið með efstu deildar liðum í öðrum Evrópulöndum. [[Handbolti]] hefur líka verið kallaður „þjóðaríþrótt“ Íslendinga og íslenska handboltalandsliðið hefur náð langt á stórmótum, meðal annars unnið silfurverðlaun á [[Sumarólympíuleikarnir 2008|Sumarólympíuleikunum 2008]].

Íslendingar eiga langa sögu afreksíþróttafólks í [[skák]]. Árið 2005 var Reykjavík með flesta stórmeistara miðað við fjölda íbúa, en þá bjuggu þar [[Jón L. Árnason]], [[Jóhann Hjartarson]], [[Margeir Pétursson]], [[Friðrik Ólafsson]], [[Þröstur Þórhallsson]], [[Helgi Áss Grétarsson]], [[Hannes Hlífar Stefánsson]] og [[Bobby Fischer]].

Aðrar íþróttagreinar sem Íslendingar hafa náð langt í eru [[sund (íþrótt)|sund]], [[júdó]], [[kraftlyftingar]], [[frjálsar íþróttir]], [[fimleikar]], [[blandaðar bardagaíþróttir]] og [[CrossFit]]. Íþróttafólk á vegum [[Íþróttasamband fatlaðra|Íþróttasambands fatlaðra]] hefur náð mjög góðum árangri í ýmsum íþróttagreinum á alþjóðlegum stórmótum, sérstaklega í sundi.

Hefðbundnar íslenskar íþróttagreinar eru [[glíma]] og [[hestaíþrótt]]ir á [[íslenskur hestur|íslenskum hestum]]. Aðrar vinsælar íþróttagreinar á Íslandi eru [[víðavangshlaup]], [[körfuknattleikur]], [[hjólreiðar]], [[mótorkross]], [[torfæruakstur]], [[golf]] og [[rafíþróttir]].

Elsta íþróttafélag Íslands er [[Skotfélag Reykjavíkur]] sem var stofnað árið 1867. [[UMFÍ|Ungmennafélögin]] voru áberandi í upphafi skipulegs íþróttastarfs á Íslandi frá stofnun þeirra árið 1907. [[Íþrótta- og Ólympíusamband Íslands]] var stofnað árið 1912. Þátttaka í skipulegu íþróttastarfi ungmenna hefur farið vaxandi síðustu áratugi og árið 2014 stundaði yfir helmingur ungmenna í 9.-10. bekk íþróttir með íþróttafélagi.<ref>Viðar Halldórsson (2014). Íþróttaþátttaka íslenskra ungmenna: Þróun íþróttaþátttöku og greining á félagslegum áhrifaþáttum. ''Netla - Veftímarit um uppeldi og menntun''. [https://netla.hi.is/greinar/2014/ryn/007.pdf]</ref>

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

== Tengt efni ==
* [[Alþingisbækur Íslands]]
* [[Island.is|Ísland.is]]
* [[Íslensk sendiráð]]

== Tenglar ==
{{Wiktionary|Ísland}}
* [https://althingi.is/ Vefur Alþingis]
* [https://stjornarradid.is Stjórnarráð Íslands]
* {{Vísindavefurinn|6590|Hvað er séríslenskt?}}

=== Blaðagreinar ===
* {{cite journal|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3312088|author=Sumarliði Ísleifsson|title=Hinir syndugu kvaldir í ísi og eldi|journal=Lesbók Morgunblaðsins|number=47|volume=71|year=1996, 30.11.|pp=10-11}}
* {{cite journal|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000560276|author=Ólafur Davíðsson|title=Ísland og Íslendingar|journal=Tímarit hins íslenska bókmenntafélags|volume=8|year=1887|pp=100-178}}
{{Evrópa}}
{{Evrópuráðið}}
{{Norðurlandaráð}}
{{Vestnorræna ráðið}}
{{Atlantshafsbandalagið}}
{{Efnahags- og framfarastofnunin}}
{{Fríverslunarsamtök Evrópu}}
[[Flokkur:Ísland| ]]