Réttarríki
Réttarríki er hugtak í réttarheimspeki sem vísar til formlegra eiginleika sem lög verða að hafa til þess að geta þjónað þeim frumtilgangi sínum að hafa áhrif á háttsemi manna. Meðal eiginleika sem uppfylla verður til að standast almennar kröfur um réttarríki eru meðal annars að lögin séu framkvæmanleg, skiljanleg, aðgengileg, framvirk og almenn.[1] Hugtakið vísar jafnframt í víðari skilningi til þeirrar hugmyndar að samfélög skuli lúta sameiginlegum og almennum lögum sem skuli gilda jafnt um valdhafana sem aðra og séu ekki byggð á geðþóttavaldi.[2]
Skilgreiningar á réttarríki
[breyta | breyta frumkóða]Í víðri merkingu getur hugtakið réttarríki einfaldlega vísað til þess að fólki beri að hlýða réttinum og láta hann stjórna gerðum sínum í samfélaginu. Í þrengri merkingu vísar hugtakið gjarnan til þess að ríkisvaldið sé jafnframt háð og bundið lögum og að athafnir og ákvarðanir þess verði að vera bundnar lagaheimildum.[3]
Ísraelski réttarheimspekingurinn Joseph Raz setti fram skilgreiningu á réttarríki í greininni „Réttarríkið og dyggð þess“ sem birtist í lögfræðitímaritinu The Law Quarterly Review árið 1977. Raz skilgreindi hugtakið sem svo að til að uppfylla skilyrði réttarríkis þurfi þjóðfélög að vera lögbundin og að borgarar, þar á meðal pólitískir valdhafar, verði að fylgja lögunum. Lögin sjálf verði að uppfylla ýmsa eiginleika til að geta uppfyllt þann tilgang sinn að hafa áhrif á hegðun fólks. Raz tók saman átta meginreglur sem fylgja þyrfti við gerð laga til þess að þau séu gædd þessum eiginleikum:
- Lögin þurfi að vera framvirk, aðgengileg og skýr,
- Lögin þurfi að vera tiltölulega stöðug,
- Setning nákvæmra og sértækra lagafyrirmæla verði að vera byggð á aðgengilegum, stöðugum, skýrum og almennum reglum,
- Sjálfstæði dómstóla verði að vera tryggt,
- Grunnreglur réttlátrar málsmeðferðar verði að virða,
- Dómstólarnir verði að gæta þess að aðrar meginreglurnar séu virtar,
- Dómstólarnir verði að vera aðgengilegir borgurunum,
- Mat saksóknara og lögreglu megi ekki spilla lögunum.[4]
Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- Hafsteinn Þór Hauksson; Skúli Magnússon (2014). Kaflar í réttarheimspeki. Reykjavík: Bókaútgáfan Codex. ISBN 978-9979-825-84-5.
- Skúli Magnússon (2003). Hin lagalega aðferð og réttarheimildirnar. Reykjavík: Háskólaútgáfan. ISBN 9979-54-558-5.
- Tilvísanir
- ↑ Hin lagalega aðferð og réttarheimildirnar, bls. 86.
- ↑ Kaflar í réttarheimspeki, bls. 257.
- ↑ Garðar Gíslason (1. október 1983). „Hvað er réttarríki og hverjir eru kostir þess?“. Tímarit lögfræðinga. Sótt 29. september 2019.
- ↑ Kaflar í réttarheimspeki, bls. 259-261.