Skoða frumkóða fyrir Kína

{{aðgreiningartengill|Kína (aðgreining)}}
{{land
| nafn = Alþýðulýðveldið Kína
| nafn_í_eignarfalli = Kína
| nafn_á_frummáli = 中华人民共和国<br/>Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó
| fáni = Flag of the People's Republic of China.svg
| skjaldarmerki = National Emblem of the People's Republic of China (2).svg
| þjóðsöngur = [[Mars sjálfboðaliðanna]]
| staðsetningarkort = CHN_orthographic.svg
| höfuðborg = [[Peking]]
| tungumál = [[Kínverska]]
| stjórnarfar = [[Flokksræði]]
| titill_leiðtoga1 = [[Forseti Alþýðulýðveldisins Kína|Forseti]]
| titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Alþýðulýðveldisins Kína|Forsætisráðherra]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Xi Jinping]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Li Qiang]]
| staða = Sjálfstæði
| atburður1 = Stofnun
| dagsetning1 = [[1. október]] [[1949]]
| flatarmál = 9.596.961
| stærðarsæti = 4
| hlutfall_vatns = 2,8
| fólksfjöldi = 1.411.778.724
| mannfjöldaár = 2020
| mannfjöldasæti = 1
| íbúar_á_ferkílómetra = 145
| VLF = 26.660
| VLF_ár = 2021
| VLF_sæti = 1
| VLF_á_mann = 11.819
| VLF_á_mann_sæti = 70
| VÞL = {{hækkun}} 0.761
| VÞL_ár = 2019
| VÞL_sæti = 85
| gjaldmiðill = [[Renminbi]] ''(júan)''
| tímabelti = [[UTC]]+8
| tld = cn
| símakóði = 86
}}
'''Alþýðulýðveldið Kína''' ([[kínverska]]: 中国; [[pinyin]]: ''Zhōngguó'') nær yfir megnið af því svæði sem í menningarlegu, landfræðilegu og sögulegu samhengi hefur verið kallað [[Kína]]. Allt frá stofnun þess árið 1949 hefur ríkið verið undir stjórn [[Kommúnistaflokkur Kína|Kommúnistaflokks Kína]]. Það er fjölmennasta ríki veraldar með yfir 1,4 milljarða íbúa sem flestir teljast til [[Hankínverjar|hankínverja]]. Það er stærsta ríki [[Austur-Asía|Austur-Asíu]] að flatarmáli og það fjórða stærsta í heiminum. Ríkið á landamæri að fjórtán ríkjum: [[Afganistan]], [[Bútan]], [[Indland]]i, [[Kasakstan]], [[Kirgistan]], [[Laos]], [[Mongólía|Mongólíu]], [[Búrma]], [[Nepal]], [[Norður-Kórea|Norður-Kóreu]], [[Pakistan]], [[Rússland]]i, [[Tadsíkistan]] og [[Víetnam]]. Höfuðborgin er [[Peking]].

Alþýðulýðveldið gerir tilkall til [[Taívan]] og nærliggjandi eyja sem í raun lúta þó stjórn [[Lýðveldið Kína|Lýðveldisins Kína]]. Hugtakið „meginland Kína“ er stundum notað til að lýsa Alþýðulýðveldinu og þá eru [[Hong Kong]] og [[Maká]] yfirleitt ekki talin með sökum sérstöðu þeirra. Einnig gengur þessi hluti Kína undir nafninu „Rauða Kína“, yfirleitt á meðal andstæðinga eða gagnrýnenda þess. Þar sem Alþýðulýðveldið ræður yfir yfirgnæfandi meirihluta sögulegs landsvæðis Kínverja er það í daglegu tali yfirleitt einfaldlega kallað Kína og Lýðveldið Kína einfaldlega Taívan.

Í Kína var það opinber stefna að takmarka fjölda fæddra barna við eitt barn fyrir hverja fjölskyldu til þess að draga úr [[fólksfjölgun]]. Talið er að um 400 milljónir færri hafi fæðst en ella vegna stefnunnar.<ref>{{cite web |url=http://www.theguardian.com/world/2013/dec/24/china-relaxation-one-child-policy-rolling-out |title=China's relaxation of one-child policy to begin rolling out early next year |access-date=2013-12-25 |archive-date=2013-12-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131225022410/http://www.theguardian.com/world/2013/dec/24/china-relaxation-one-child-policy-rolling-out |url-status=dead }}</ref> Létt var á stefnunni í lok ársins 2015 og hverri fjölskyldu leyft að eiga tvö börn.<ref>{{Vefheimild|titill=Tveggja barna stefna lögfest í Kína|url=https://www.visir.is/g/2015151229262|útgefandi=''Vísir''|ár=2015|mánuður=28. desember|árskoðað=2019|mánuðurskoðað=2. október|höfundur=Þórgnýr Einar Albertsson}}</ref>

== Heiti ==
Heitið Kína hefur verið notað í ýmsum Evrópumálum frá því á 16. öld, en var ekki notað af Kínverjum sjálfum yfir land sitt á þeim tíma. Heitið barst til Evrópu með portúgölskum ferðalöngum til Indlands, þar sem það er dregið af orðinu ''Chīna'' í [[sanskrít]].<ref name=OED>{{cite web |url=https://www.oed.com/view/Entry/31735? |title= China |work= Oxford English Dictionary }}</ref> Á miðöldum kom Kína fyrir í evrópskum heimildum sem ''Kataí'', úr mongólsku heiti landsins sem [[Kitanar]] lögðu undir sig í norðurhluta Kína á 10. öld ([[Kara Kitai]]). Þaðan barst heitið með arabískum og rússneskum ritum til Evrópu. [[Marco Polo]] notar til dæmis það heiti í bók sinni ''Il Milione'' yfir ríki stórkansins. 

Heitið Kína kemur fyrir í dagbók [[Duarte Barbosa]] frá 1516 sem ''o Grande Reino da China''.<ref>{{citation|first=Duarte |last=Barbosa |title=Livro em que dá Relação do que Viu e Ouviu no Oriente |editor=Augusto Reis Machado |display-editors=0 |location=Lissabon |date=1946 |url=http://purl.pt/435 |url-status=dead |archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20081022202824/http://purl.pt/435 |archive-date= 22. október 2008|lang=pt}}</ref><ref name=OED/> Þetta heiti kemur fyrir í íslenskum ritum frá 17. öld sem ''Sína'' eins og í [[latína|latínu]], ''Kín'' eða ''Kína''. Uppruni orðsins [[appelsína]], sem kemur úr lágþýsku, er til dæmis „Kína-[[epli]]“. Heitið sem Barbosa notaði var fengið úr [[persneska|persnesku]], ''Chīn'' (چین), sem aftur var dregið af [[sanskrít]], ''Cīna'' (चीन).<ref name="AmHer">"[http://dictionary.reference.com/browse/China?qsrc=2888 China]". ''The American Heritage Dictionary of the English Language'' (2000). Boston and New York: Houghton-Mifflin.</ref> Orðið ''Cīna'' kemur fyrir í fornum helgiritum Hindúa eins og ''[[Mahābhārata]]'' (5. öld f.o.t.) og ''[[Manusmṛti]]'' (2. öld f.o.t.).<ref name=wade>Wade, Geoff. "[http://www.sino-platonic.org/complete/spp188_yelang_china.pdf The Polity of Yelang and the Origin of the Name 'China']". ''Sino-Platonic Papers'', No. 188, maí 2009, s. 20.</ref> Árið 1655 stakk [[Martino Martini]] upp á því að orðið væri upphaflega dregið af heiti [[Qin-veldið|Qin-veldisins]] (221-206 f.o.t.).<ref name="Martini">Martino, Martin, ''Novus Atlas Sinensis'', Vín 1655, Formáli, s. 2.</ref><ref name=wade/> Indverskir textar sem nota orðið eru eldri en Qin-veldið, en þessi uppruni er samt gefinn upp af ýmsum heimildum.<ref>{{cite book |author=Bodde, Derk |editor=Denis Twitchett  |editor2= Michael Loewe  |url = https://books.google.com/books?id=A2HKxK5N2sAC&pg=PA20|title = The Cambridge History of China: Volume 1, The Ch'in and Han Empires, 221 BC – AD 220 |page = 20 |isbn = 978-0-521-24327-8|year=1978 }}</ref> Aðrar kenningar rekja orðið í sanskrít til heita [[Yelang]] eða ríkisins [[Chu (ríki)|Chu]].<ref name=wade/><ref>{{cite book |author=Yule, Henry |url = https://books.google.com/books?id=SAqgAb41ifIC&pg=PA3 |title = Cathay and the Way Thither |pages= 3–7 |isbn = 978-81-206-1966-1|year = 1866 }}</ref>

Opinbert heiti nútímaríkisins er „Alþýðulýðveldið Kína“ (中华人民共和国 ''Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó''). Stutta myndin er ''Zhōngguó'' (中国), dregið af ''zhōng'' („mið-“) og ''guó'' („ríki“), hugtak sem varð til á tímum [[Vestur-Zhou]] sem vísun í yfirráðasvæði þeirra. Heitið var síðan látið ná yfir svæðið í kringum [[Luoyi]] (nú [[Luoyang]]) á tímum [[Austur-Zhou]], og síðan yfir [[Miðsléttan (Kína)|Miðsléttuna]]. Síðar var það stundum notað sem heiti yfir ríkið á tímum [[Tjingveldið|Tjingveldisins]].<ref name=wilx>{{citation |last=Wilkinson |first=Endymion |title=Chinese History: A Manual |url=https://books.google.com/books?id=ERnrQq0bsPYC&pg=PA132|date=2000 |location=[[Cambridge, Mass.|Cambridge]] |publisher=Harvard University Asia Center |series=Harvard-Yenching Institute Monograph No. 52 |page=132|isbn=978-0-674-00249-4}}</ref> Það var oft notað sem menningarlegt hugtak til að aðgreina þjóðina [[Huaxia]] frá öðrum sem álitnir voru „barbarar“.<ref name=wilx/> Nafnið ''Zhongguo'' hefur þannig líka verið þýtt sem „Miðríkið“ í Evrópumálum.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=4n8u0HG-iYEC&pg=PA52|title=Greater China in an Era of Globalization|last1=Tang|first1=Xiaoyang|last2=Guo|first2=Sujian|last3=Guo|first3=Baogang|publisher=Rowman & Littlefield Publishers|year=2010|isbn=978-0-7391-3534-1|location=Lanham, MD|pages=52–53}}</ref> Alþýðulýðveldið Kína er stundum kallað [[Meginlands-Kína]] til aðgreiningar frá [[Lýðveldið Kína|Lýðveldinu Kína]].<ref name=":6">{{cite news|title=Two "Chinese" flags in Chinatown 美國唐人街兩面「中國」國旗之爭|publisher=BBC|url=https://www.bbc.com/zhongwen/simp/world-49585512}}</ref><ref>{{cite news|title=Chou Hsi-wei on Conflict Zone|publisher=Deutsche Welle|url=https://www.dw.com/en/chou-hsi-wei-on-conflict-zone/av-49624866|quote=So-called 'China', we call it 'Mainland', we are 'Taiwan'. Together we are 'China'.}}</ref><ref name=":8">{{cite web|title=China-Taiwan Relations|url=https://www.cfr.org/backgrounder/china-taiwan-relations|publisher=Council on Foreign Relations}}</ref><ref name=":7">{{cite news|title=What's behind the China-Taiwan divide?|publisher=BBC|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-34729538}}</ref>

== Héruð ==
{{aðalgrein|Héruð Kína}}

Héruð alþýðulýðveldisins eru 33 talsins ([[Taívan]] ekki meðtalið). Þau eru:

{| class="wikitable"
|- 
|[[Anhui]]||[[Peking]]||[[Chongqing]]||[[Fujian]]||[[Gansu]]
|-
|[[Guangdong]]||[[Guangxi]]||[[Guizhou]]||[[Hainan]]||[[Hebei]]
|-
|[[Heilongjiang]]||[[Henan]]||[[Hong Kong]]||[[Hubei]]||[[Hunan]]
|-
|[[Innri Mongólía]]||[[Jiangsu]]||[[Jiangxi]]||[[Jilin]]||[[Liaoning]]
|-
|[[Makaó]]||[[Ningxia]]||[[Qinghai]]||[[Shaanxi]]||[[Shandong]]
|-
|[[Sjanghæ]]||[[Shansi]]||[[Shinjang]]||[[Sesúan]]||[[Tianjin]]
|-
|[[Tíbet]]||[[Yunnan]]||[[Zhejiang]]|| ||
|}

=== Stærstu borgir ===
{{aðalgrein|Borgir Kína eftir fólksfjölda}}
Borgarvæðing hefur aukist samhliða auknum íbúafjölda og efnahagsuppgangi. Erfitt getur verið að ákvarða íbúafjölda borga, bæði vegna ákvörðunar borgarmarka (sbr. Chongqing sem er bæði sveitarfélag og stórt hérað) og vegna stöðugs straums farandverkafólks til stærri borga. Eftirfarandi listi sýnir nokkrar stærstu borgirnar eftir áætluðum íbúafjölda innan borgarmarka og innan stjórnsýslueiningar til samanburðar.<ref>{{Citation|title=Liste des villes de Chine par nombre d'habitants|date=2021-09-19|url=https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Liste_des_villes_de_Chine_par_nombre_d%27habitants&oldid=186457296|work=Wikipédia|language=fr|access-date=2022-08-02}}</ref>

{|class="wikitable sortable"
!  <small>Borg</small>
!  <small>Stjórnsýslustig</small>
!  <small>Íbúafjöldi borgarkjarna (2020)</small>
!  <small>Heildaríbúafjöldi á</small> 
<small>stjórnsýslustigi borgar (2020)</small>
|-
| [[Sjanghæ]] || [[Héruð Kína#Borghérað|hérað]] || 18.542.200 || 26.808.537
|-
| [[Peking]] || [[Héruð Kína#Borghérað|hérað]] || 17.430.000 || 20.318.910  
|-
| [[Guangzhou]] || Sveitarfélag ||13.189.556 || 15.000.000
|-
| [[Shenzhen]] || Sýsla || 12.280.242 || 13.300.000
|-
| [[Hong Kong]] || [[Héruð Kína#Sérstjórnarhérað|Sérstjórnarhérað]] || 6.985.200 || 7.536.275
|-
| [[Dongguan]] || Sýsla || 7.397.900 || 7.650.000
|-
| [[Tianjin]] || [[Héruð Kína#Borghérað|hérað]] || 11.500.000 || 13.524.025 
|-
| [[Chongqing]] || [[Héruð Kína#Borghérað|hérað]] || 15.697.611 || 31.442.300 
|-
| [[Wuhan]] || Sveitarfélag || 8.331.671 || 9.400.000
|-
| [[Harbin]] || Sveitarfélag || 6.340.878 || 8.499.000 
|-
| [[Shenyang]] || Sveitarfélag || 7.169.165 || 7.500.000
|-
| [[Chengdu]] || Sveitarfélag || 9.080.788 || 11.300.000
|-
|}

==Íbúar==
=== Trúarbrögð ===
Meðlimir kínverska kommúnistaflokksins eru trúleysingjar, en kínversk stjórnvöld leyfa venjulegu fólki að iðka trúarbrögð. 

Í Kína má segja að þar sé að finna ekki eina [[þjóð]] heldur margar. Því er einungis hægt að tala um hefðbundna eða ríkjandi [[Menning|menningu]] og lífsstíl sem einkennir kínversku þjóðina. Kínversk menning og siðfræði er undir áhrifum [[Konfúsíusarhyggja|konfúsíusarhyggju]], [[Daoismi|daoisma]], [[Búddismi|búddisma]], [[Qi Gong]] og [[Þjóðtrú|þjóðtrúar]]. 

Fyrir um 2500 árum, á tímum [[Zhou]] ættarinnar þegar þar ríkti ófriður á milli smákónga lifðu þar tveir spekingar í Kína, [[Konfúsíus]] og [[Laó Tse]]. Þeir höfðu mikil áhrif og kenningar þeirra urðu nánast sem [[trúarbrögð]]. Konfúsíus trúði því að menn væru góðir að eðli en þeir þyrftu fræðslu. Hann trúði því að ef fólk fengu kennslu um rétta hegðun þá yrði friður en ekki lengur stríð. Fólk átti að hlusta á kennara eða höfðingja sem myndi sinna sínu fólki. Hinsvegar kenndi Laó Tse mönnum að þeir ættu að lifa einföldu lífi í líkingu við lögmál náttúrunnar. Hann hélt því fram að menn ættu að stunda íhugun og innlifun til að öðlast þroska. ''[[Bókin um veginn]]'' er talinn vera bók sem Laó Tse skrifað sem er enn mikið lesin.

Trúin er margvísleg og í hverjum héraði í Kína eru ólíkar tegundir af [[dýrkun]] iðkuð. Kínversk þjóðtrú byggist á dýrkun dreka, náttúruanda, goða og forfeðra. 

Margir kínverjar trúa á [[Qi Gong]], sem hefur verið löng hefð fyrir íhugun, líkamsæfinga og lífsorku. Markmiðið með því að stunda Qi er að fá hugarró og góða heilsu.

[[Daoismi]] er hluti af kínversku þjóðtrúnni og eru kínversk [[heimspeki]] og [[trúarbrögð]] (sem byggja á kenningum Laó Tse frá 4. öld f.kr.). en hann gengur út á það að lifa í sátt við Dao (veginn sem er undirliggjandi kraftur alheimsins). 

Einnig líta margir á speki Konfúsíusar sem þýðingamikinn þátt í Kínverskri þjóðtrú. Konfúsíus var kínverskur heimspekingur sem hafði gífurleg áhrif á menningu í Kína og nágrannalanda.

== Mongólsk yfirráð ==
Í byrjun 13. aldar hófu Mongólar undir forystu [[Djengis Khan|Genghis Khan]] að leggja undir sig Kína. Genghis Khan lagði undir sig stóran hluta norður Kína en sonur hans og barnabarn lögðu síðar undir sig suðurhluta Kína. [[Mongólaveldið]] varð mjög stórt og náði frá Víetnam og Kóreuskaganum í austri til Ungverjalands í vestri. Mongólaveldið klofnaði eftir dauða [[Kúblaí Khan]] en afkomendur hans ríktu yfir Kína allt til ársins 1368 og þá lauk yfirráðum mongóla yfir Kína<ref>{{Cite web|url=https://www.visindavefur.is/svar.php?id=81746|title=Hverjar voru helstu ástæður þess að Mongólar urðu að heimsveldi á miðöldum en ekki Kínverjar?|website=Vísindavefurinn|language=is|access-date=2024-10-15}}</ref>. 

== Tengt efni ==
* [[Kína (menningarsvæði)]]
* [[Valdakynslóðir Alþýðulýðveldisins Kína]] 

== Tilvísanir ==
{{reflist}}

== Tenglar ==
* {{Vísindavefurinn|6165|Getið þið sagt mér allt um Kína, helst sem fyrst?}}
* {{Vísindavefurinn|6153|Hvað getið þið sagt mér um kínverskt samfélag?}}
* {{Vísindavefurinn|29009|Hvernig er stjórnarfarið í Kína?}}
* {{Vísindavefurinn|5342|Hvað fólst í menningarbyltingunni í Kína?}}
* {{Vísindavefurinn|6137|Hvernig var líf kvenna í Kína á árunum 1000 f.Kr. til 200 f.Kr.?}}
* {{Vísindavefurinn|21886|Hvað bendir til þess að Kína verði eitt af stórveldum 21. aldarinnar?}}

{{APEC}}
{{Samvinnustofnun Sjanghæ}}
{{G-20}}
{{asía}}

[[Flokkur:Alþýðulýðveldið Kína]]