Tíðbeyging sagna

Eiginlegar tíðir sagna í íslensku eru tvær; nútíð (skammstafað sem N eða nt.) og þátíð (skammstafað sem Þ eða þt.). Íslenskan gerir formlegan greinarmun á nútíð og þátíð sagna; hann talar (nt.), hann talaði (þt.). Með „nútíð“ er þó ekki einungis átt við verknað sem stendur yfir nákvæmlega þá stundina sem sögnin er yrt heldur einnig ýmsum tímahorfum; nýliðnum tíma, óliðnum tíma, reglubundnum tíma o.s.frv. Af þessu ræðst tíðbeyging sagna. Með hjálparsögnunum hafa og munu má mynda sex samsettar tíðir sagna:

• Núliðin tíð: Ég hef talað
• Þáliðin tíð: Ég hafði talað
• Framtíð: Ég mun tala

  Framtíð var lengi vel talin sérstök tíð sagnbeygingar. Hugtakið var notað yfir orðasambönd sem voru samsett úr hjálparsögninni mun og nafnhætti aðalsagnarinnar. Dæmi: Ég mun koma. ^{[heimild vantar]}

• Þáframtíð: Ég mun hafa talað
• Skildagatíð: Ég mundi tala
• Þáskildagatíð: Ég mundi hafa talað

Þessar sex tíðir hafa allar sérstaka merkingu sem snertir stöðu atburðar eða verknaðar miðað við tímann í setningunni. Núliðin og þáliðin tíð gefa til kynna að verknaði sé lokið. Framtíð með munu lýsir óloknum verknaði en henni fylgir oft vafi. Hrein framtíð er oftast mynduð með nútíðarsniði; „Ég tala á morgun“. Þáframtíð segir að verknaði sé lokið en sýnir óvissu. Skildagatíðirnar tákna skilyrtan verknað.

Hjálparsagnir geta verið fleiri en hafa og munu, t.d. skulu, vilja, vera, verða, ætla.

Heimildir

• Bjarni Ólafsson (1995). Íslenskur málfræðilykill. Mál og menning. ISBN 9979-3-0874-5.
• Þórunn Blöndal (1985). Almenn málfræði. Mál og menning.

Tengt efni

• Beygingarlýsing íslensks nútímamáls