Skoða frumkóða fyrir Kíribatí

{{Land
| nafn_á_frummáli = Republic of Kiribati
| nafn_í_eignarfalli = Kíribatí
| fáni = Flag of Kiribati.svg
| skjaldarmerki =Coat_of_arms_of_Kiribati.svg
| staðsetningarkort = Kiribati_on_the_globe_(Polynesia_centered).svg
| kjörorð = Te Mauri, Te Raoi ao Te Tabomoa
| þjóðsöngur = [[Teirake Kaini Kiribati]]
| höfuðborg = [[Suður-Tarawa]]
| tungumál = [[gilbertíska]] og [[enska]]
| stjórnarfar = [[Lýðveldi]]
| titill_leiðtoga = [[Forseti Kíribatí|Forseti]]
| nöfn_leiðtoga = [[Taneti Maamau]]
| staða = [[Sjálfstæði]]
| atburður1 = frá [[Bretland]]i
| dagsetning1 = [[12. júlí]] [[1979]]
| stærðarsæti = 170
| flatarmál = 811
| hlutfall_vatns = 0
| mannfjöldasæti = 179
| mannfjöldaár = 2015
| fólksfjöldi = 110.136
| íbúar_á_ferkílómetra = 152
| VLF_ár = 2011
| VLF = 0,599
| VLF_sæti = 180
| VLF_á_mann = 5.721
| VLF_á_mann_sæti = 112
| VÞL_ár = 2014
| VÞL = {{hækkun}} 0.590
| VÞL_sæti = 137
| gjaldmiðill = [[ástralskur dalur]] (AUD)
| símakóði = 686
| tímabelti = [[UTC]]+12 +13 +14
| tld = ki
}}
'''Kíribatí''' er [[eyríki]] í Suður-[[Kyrrahaf]]i. Því tilheyra um 32 [[baugeyja]]r og ein [[kóraleyja]] sem eru dreifðar um 3.500.000 [[ferkílómetri|ferkílómetra]] svæði nálægt [[miðbaugur|miðbaug]], rétt við [[Daglínan|daglínu]]. Kíribatí (borið fram /kiribas/) er [[gilbertíska|gilbertísk]] umritun á „Gilberts“, en eyjarnar voru áður hluti [[Gilbertseyjar|Gilbertseyja]]. Höfuðborg Kíribatí, [[Suður-Tarawa]], stendur á nokkrum hólmum í [[Tarawa-eyjar|Tarawa-eyjaklasanum]] sem eru tengdar með vegbrúm. Kíribatí er eitt af fátækustu ríkjum heims. Helstu útflutningsvörur eyjanna eru þurrkaður kókoshnetukjarni og fiskur.

Kíribatí var byggð [[míkrónesía|Míkrónesum]] á bilinu frá 3000 f.Kr. til 1300 e.Kr. Eyjarnar voru ekki einangraðar og urðu fyrir menningaráhrifum frá [[Pólýnesía|Pólýnesíu]] og [[Melanesía|Melanesíu]]. Fyrstu [[Evrópa|Evrópumennirnir]] komu til eyjanna á [[16. öldin|16. öld]] og þær voru undir yfirráðum [[Spánn|Spánverja]] frá [[1525]] til [[1885]]. Í byrjun [[19. öldin|19. aldar]] komu [[hvalveiði|hvalveiðimenn]] til eyjanna og fyrstu [[Bretanía|bresku]] landnemarnir settust þar að [[1837]]. Árið [[1892]] samþykktu íbúar eyjanna að gera þær að bresku verndarsvæði. Árið [[1916]] urðu þær hluti af nýlendunni [[Gilberts- og Elliseyjar]]. [[Japan|Japanir]] lögðu eyjarnar undir sig í [[síðari heimsstyrjöld]] og [[orrustan um Tarawa]] var ein blóðugasta orrusta [[Kyrrahafsstríðið|Kyrrahafsstríðsins]] milli [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] og Japan. Kíribatí fékk sérstaka heimastjórn árið [[1975]]. Árið [[1978]] urðu Elliseyjar sjálfstæðar sem [[Túvalú]] og árið eftir fengu Gilbertseyjar sjálfstæði sem Kíribatí. Það nafn var valið fremur en Gilbertseyjar þar sem ríkið náði yfir [[Banaba]], [[Línueyjar]] og [[Fönixeyjar]] sem aldrei voru hluti Gilbertseyja. Stjórn eyjanna ákvað [[1995]] að flytja daglínuna langt austur svo Línueyjar væru sömu megin við hana og hinar eyjarnar. Kíribatí varð þannig fyrst landa til að heilsa [[20. öldin|nýju árþúsundi]], sem dró marga ferðamenn til eyjanna. 

Kíribatí er eitt af þeim ríkjum heims sem eru í mestri hættu vegna hækkandi sjávarstöðu af völdum [[Hnattræn hlýnun|hnattrænnar hlýnunar]]. Forseti eyjanna hefur talað um að íbúar eyjanna muni neyðast til að flytja annað þegar fram líða stundir.

==Heiti==
Heitið ''Kíribatí'' var tekið upp þegar eyjarnar fengu sjálfstæði 1979. Það byggist á framburði eyjarskeggja á orðinu ''Gilberts''. Þær draga þannig nafn af [[Gilbertseyjar|Gilbertseyjum]] sem eru meginhluti eyjaklasans og voru nefndar eftir breska landkönnuðinum [[Thomas Gilbert]]. Hann kom auga á margar eyjanna árið 1788 þegar hann kortlagði sjóleiðina frá [[Port Jackson]] í Ástralíu til [[Kanton]] í Kína.

Nafnið Gilbertseyjar kemur fyrst fram á kortum sem rússneski aðmírállinn [[Adam Johann von Krusenstern]] og franski skipstjórinn [[Louis Duperrey]] gerðu 1820. Eyjarnar voru oft kallaðar Kingsmills á 19. öld en smám saman varð heitið Gilbertseyjar ofaná. [[Gilberts- og Elliseyjar]] voru bresk nýlenda frá 1916, sem varð að sjálfstæðu ríkjunum Kíribatí og [[Túvalú]] á 8. áratug 20. aldar. 

Í [[gilbertíska|gilbertísku]] er heitið borið fram ''[[Kiribas]]''.

==Stjórnmál==
[[Mynd:KiribatiParliamentHouse.jpg|thumb|right|Þinghúsið á Kíribatí.]]
[[Stjórnarskrá Kíribatí]] tók gildi 12. júlí 1979. Framkvæmdavaldið er í höndum [[forseti Kíribatí|forseta Kíribatí]], [[varaforseti Kíribatí|varaforseta]] og [[ríkisstjórn Kíribatí|ríkisstjórnar]]. [[Þing Kíribatí|Þingið]] kýs forsetann, en hann getur ekki setið lengur en í þrjú kjörtímabil. Hann er áfram þingmaður samhliða því að hann gegnir forsetaembættinu. Í ríkisstjórn sitja forseti, varaforseti og 10 ráðherrar sem forsetinn skipar og sem einnig eiga sæti á þinginu. 

Þingið fer með löggjafarvaldið. Það situr í einni deild. Þingmenn eru kjörnir til fjögurra ára í senn. Þar af verður að vera einn fulltrúi [[Banaba]] samkvæmt stjórnarskránni. [[Ríkissaksóknari]] situr einnig þingfundi ''ex officio''. 

Dómsvaldið er óháð framkvæmdavaldinu eins og í öðrum fyrrum yfirráðasvæðum Breta. Æðstu dómstólar eru [[hæstiréttur Kíribatí|hæstiréttur]] og áfrýjunarréttur. Forsetinn skipar dómara.

Sveitarstjórnarvaldið er í höndum [[eyjaráð Kíribatí|eyjaráða]] með kjörnum fulltrúum. Eyjaráðin afgreiða mál á svipaðan hátt og bæjarráð í nýlendum Breta í Ameríku. Eyjaráðin gera eigin fjárhagsáætlanir og eru almennt laus við afskipti ríkisstjórnarinnar. Allar byggðu eyjarnar 21 hafa sitt eigið ráð. Eftir að landið fékk sjálfstæði skiptist það ekki lengur í umdæmi. 

Á Kíribatí eru stjórnmálaflokkar, en skipulag þeirra er mjög óformlegt. Þingmenn mynda tímabundna hópa um tiltekin málefni. Íbúar fá kosningarétt við 18 ára aldur.

===Stjórnsýslueiningar===
Í Kíribatí er 21 eyja í byggð. Þær skiptast landfræðilega í þrjá eyjaklasa, [[Gilbertseyjar]], [[Línueyjar]] og [[Fönixeyjar]]. Þessi skipting er þó ekki stjórnsýsluleg skipting. Fyrir sjálfstæði voru skilgreind átta stjórnsýsluumdæmi á eyjunum: [[Banaba]], [[Tarawa]], [[Norður-Gilbertseyjar]], [[Mið-Gilbertseyjar]], [[Suður-Gilbertseyjar]] og [[Línueyjar]]. Eftir sjálfstæði eru einu stjórnsýslueiningarnar eyjaráð á hverri byggðri eyju. Tvær af eyjunum eru með fleiri en eitt ráð; Tarawa er með þrjú og Tabiteuea tvö. Ráðin eru því 24 alls:

{{col-begin|width=auto}}
{{col-2}}
'''Banaba'''
#[[Banaba]]

'''Tarawa'''
#[[Betio]] ([[Tarawa]])
#[[Suður-Tarawa]] ([[Tarawa]])
#[[Norður-Tarawa]] ([[Tarawa]])

'''Norður-Gilbertseyjar'''
#[[Makin (eyjar)|Makin]]
#[[Butaritari]]
#[[Marakei]]
#[[Abaiang]]

'''Mið-Gilbertseyjar'''
#[[Maiana]]
#[[Abemama]]
#[[Kuria (eyjar)|Kuria]]
#[[Aranuka]]
{{col-2}}
'''Suður-Gilbertseyjar'''
#[[Nonouti]]
#[[Norður-Tabiteuea]] ([[Tabiteuea]])
#[[Suður-Tabiteuea]] ([[Tabiteuea]])
#[[Beru-eyja|Beru]]
#[[Nikunau]]
#[[Onotoa]]
#[[Tamana (Gilbertseyjum)|Tamana]]
#[[Arorae]]

'''Fönixeyjar''' 
#[[Kanton-eyja|Kanton]]

'''Línueyjar'''
#[[Kiritimati]]
#[[Tabuaeran]]
#[[Teraina]]
{{col-end}}


{{Stubbur|landafræði}}
{{Breska samveldið}}
{{Eyjaálfa}}

[[Flokkur:Kíribatí]]