Skoða frumkóða fyrir Íslenska þjóðkirkjan

[[Mynd:Merki-þjóðkirkjunnar.png|200px|right|Merki Þjóðkirkjunnar.png]]

'''Íslenska þjóðkirkjan''' eða '''Þjóðkirkjan''' er [[Kristni|kristin]] [[kirkja]] sem tilheyrir [[evangelísk-lúthersk kirkja|evangelísk-lúthersku]] kirkjudeildinni. Hún er opinbert [[trúfélag]] á [[Ísland]]i og tilheyra 56 % landsmanna henni. <ref>[https://www.skra.is/um-okkur/frettir/frett/2024/03/07/Skraning-i-tru-og-lifsskodunarfelog-fram-til-1.-mars-2024/
Skráning í trú og lífsskoðunarfélög] Þjóðskrá, sótt 12/3 2024</ref> [[Biskup Íslands]] er æðsti maður Þjóðkirkjunnar.

== Saga Þjóðkirkjunnar ==
=== Kristnitaka og fyrstu aldir kristni í landinu ===
{{Aðalgrein|Kristnitakan}}
{{Aðalgrein|Saga kristni á Íslandi}}
Saga kristni á Íslandi er jafn gömul byggð í landinu. Íslendingar [[Kristnitakan|tóku kristni]] ([[Rómversk-kaþólska kirkjan|rómversk-kaþólska trú]]) á Alþingi árið [[999]] eða [[1000]]. [[Biskupsstóll]] var stofnaður í [[Skálholt]]i árið [[1056]] og á [[Hólar í Hjaltadal|Hólum í Hjaltadal]] árið [[1106]]. Árið [[1096]] var tekin upp [[Tíund|tíundargreiðsla]], sem er fyrsta form opinberrar skattheimtu á Íslandi. Næstu aldir óx vegur kaþólsku kirkjunnar jafnt og þétt, [[klaustur]] voru stofnuð víða um land og klaustrin, biskupsstólarnir og [[Kirkjustaður|kirkjustaðirnir]] söfnuðu miklum eignum.

=== Siðaskiptin ===
{{Aðalgrein|Siðaskiptin}}
Sumum guðfræðingum og öðrum þótti nóg um spillingu, íburð og veraldleg umsvif kaþólsku kirkjunnar. Árið [[1517]] negldi þýski guðfræðingurinn [[Marteinn Lúther]] gagnrýni á aflátssölu kirkjunnar, í [[95 greinar Lúthers|95 greinum]], á kirkjudyrnar í [[Wittenberg]]. Sá atburður markaði upphaf [[Siðaskiptin|siðaskiptanna]]: Margir evrópskir, einkum [[Þýskaland|þýskir]] og [[Norðurlönd|norrænir]], konungar brutu kaþólsku kirkjuna á bak aftur í ríkjum sínum, stofnuðu „þjóðkirkjur“ og eignuðu ríkinu það sem kirkjan átti áður.

Siðaskiptin urðu um miðja [[16. öld]] á Íslandi. [[Nýja testamentið]] kom út á íslensku árið [[1540]] í þýðingu [[Oddur Gottskálksson|Odds Gottskálkssonar]]. Síðastur kaþólskra biskupa í Skálholti var [[Ögmundur Pálsson]], sem lét af embætti árið [[1541]], en á Hólum í Hjaltadal sat [[Jón Arason]] sem biskup þangað til hann var tekinn höndum og hálshöggvinn árið [[1550]]. Lúthersk kirkjuskipun tók við á Íslandi. [[Guðbrandur Þorláksson|Guðbrandur biskup Þorláksson]] gaf alla [[Biblían|Biblíuna]] út á íslensku árið [[1589]].

=== Trúfrelsi ===
Árið [[1874]] setti [[Kristján IX|Kristján konungur IX]] Íslendingum stjórnarskrá. Meðal nýmæla sem þar komu fram var [[trúfrelsi]].
<ref>[https://www.visindavefur.is/svar.php?id=86204 Hvers vegna komst á þjóðkirkja á Íslandi]  Vísindavefurinn, sótt 21/2 2024</ref>
Það þýddi að leyfilegt varð að stofna önnur trúfélög. Reyndi á þetta fyrst, þegar [[Fríkirkjan í Reyðarfirði]] varð til úr kirkjuklofningi eystra og starfaði 1883 - 1930. Fyrsti prestur hennar var Lárus Halldórsson <ref>{{Vefheimild|url=http://www.althingi.is/cv.php4?nfaerslunr=401|titill=Alþingi - Æviágrip: Lárus Halldórsson|mánuður=15. ágúst|ár=2001|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>, sem seinna þjónaði fríkirkjunni í Reykjavík. Fleiri trúfélög og fríkirkjur fylgdu í kjölfarið, svo sem [[rómversk-kaþólska kirkjan]], [[Kirkja Jesú Krists hinna síðari daga heilögu|mormónar]] og aðrir. Ríkisvaldið og kirkjan þurftu á þeim árum að taka á rétti manna að velja sér sóknarprest, segja sig úr þjóðkirkjunni, til að stofna til trúfélaga og til að gjalda [[sóknargjöld]] til síns trúfélags frekar en til þjóðkirkjunnar.

=== Frjálslynda guðfræðin ===
Fram yfir aldamótin [[1900]] aðhylltust íslenskir [[guðfræði]]ngar bókstafstrúaða guðfræðistefnu. Í byrjun tuttugustu aldar fóru íslenskir menntamenn, sem komu heim frá námi erlendis, að bera með sér hugmyndir sem einkenndust af [[frjálslyndi]], [[vísindahyggja|vísindahyggju]] og efasemdum um æðri máttarvöld. Bókstafstrúin reyndist illa undir það búin að bregðast við þessum gagnrýnu röddum, þar til [[Frjálslynd guðfræði|frjálslynda guðfræðin]] kom kirkjunni til bjargar. Þar ber helst að minnast [[Jón Helgason (biskup)|Jóns Helgasonar]] ([[1866]]-[[1942]]), [[Haraldur Níelsson|Haraldar Níelssonar]] ([[1868]]-[[1926]]), [[Friðrik Friðriksson (prestur)|Friðriks Friðrikssonar]] ([[1868]]-[[1961]]) og [[Sigurður Sívertsen|Sigurðar Sívertsen]] ([[1868]]-[[1938]]) sem forgöngumanna hennar. Saga kirkjunnar á tuttugustu öld einkennist meðal annars af þeim áherslumuni sem er milli frjálslyndra og íhaldssamra guðfræðinga. <ref>{{Vefheimild|url=http://www.gudfraedi.is/annall/petur/2006-12-15/17.59.58|titill=„Frelsi landanna“ – Nýja guðfræðin og þjóðfrelsisbarátta Íslendinga í upphafi 20. aldar|höfundur=Pétur Pétursson|mánuður=15. desember|ár=2006|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>. Fáeinir kvenkyns guðfræðingar innan sk. [[kvennakirkja|kvennakirkju]] kenna og boða [[kvennaguðfræði]], sem nýtur lítillar hylli innan þjóðkirkjunnar enn sem komið er.

== Lagaleg staða ==
=== Stjórnarskráin ===
Í 6. hluta [[stjórnarskrá lýðveldisins Íslands|stjórnarskrárinnar]] kemur fram að kirkjan sé ''þjóðkirkja'', og skuli studd af [[Íslenska ríkið|ríkisvaldinu]]: „''62. gr. Hin evangelíska lúterska kirkja skal vera þjóðkirkja á Íslandi, og skal ríkisvaldið að því leyti styðja hana og vernda.''

''Breyta má þessu með lögum.''“

Frá árinu [[1995]] hefur 63. grein stjórnarskrárinnar verið á þá leið að „''Allir eiga rétt á að stofna trúfélög og iðka trú sína í samræmi við sannfæringu hvers og eins. Þó má ekki kenna eða fremja neitt sem er gagnstætt góðu siðferði eða allsherjarreglu.''“<ref>{{Vefheimild|url=http://www.althingi.is/lagas/132b/1944033.html|titill=1944 nr. 33 17. júní/ Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>

=== Sóknargjöld og aðrar tekjur ===
{{uppfæra|ástæða=úreltar tölur}}
Þjóðkirkjan fær [[sóknargjöld]] fyrir hvern skráðan safnaðarmeðlim skv. lögum nr. 91/1987 og vísað er til í lögum um skráð trúfélög nr. 108/1999. Fjársýslu ríkisins var falið að reikna á hverju ári samkvæmt verðlagsþróun frá fyrra ári hvert sóknargjaldið skyldi vera hverju sinni. Fyrsta sóknargjaldið samkvæmt lögunum var því framreiknað sóknargjald það sem þjóðkirkjan hafði sjálf innheimt meðal safnaðarmeðlima sinna í hverri sókn fyrir sig árið á undan. Þau nema nú um 8500 krónum árlega fyrir hvern einstakling sem orðinn er 16 ára og miðast við skráningu þann [[1. desember]]. Auk þess fær kirkjan framlag úr [[Jöfnunarsjóður sókna|Jöfnunarsjóði sókna]] og [[Kirkjumálasjóður|Kirkjumálasjóði]]<ref>{{Vefheimild|url=http://www.althingi.is/lagas/132b/1993138.html|titill=1993 nr. 138 31. desember /Lög um kirkjumálsjóð|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>, svo að tekjur hennar af hverjum einstaklingi nema um 11.300 krónum árlega<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/biskupsstofa/?fjarmal|titill=Fjármál Þjóðkirkjunnar|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>. Fyrir utan þessi framlög greiðir ríkissjóður prestum, biskupi og starfsfólki biskupsstofu laun<ref name="78/1996">{{Vefheimild|url=http://www.althingi.is/lagas/132b/1997078.html|titill=1997 nr. 78 26. maí/  Lög um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>, samkvæmt samningi frá 1997 um formleg kaup ríkisins á jarðnæði í eigu þjóðkirkjunnar. Kirkjur eru undanþegnar fasteignagjöldum.

=== Eignir ===
Eignir þjóðkirkjunnar eru miklar, og ber þar helst að geta fjölda [[Listi yfir kirkjur á Íslandi|kirkna]] um allt land, ásamt tilheyrandi [[kirkjumunir|kirkjumunum]], [[safnaðarheimili|safnaðarheimilum]] og stundum [[prestssetur|prestssetrum]]. Eignir kirkjunnar voru þó mun meiri áður fyrr. Við siðaskiptin yfirtók krúnan miklar eignir sem kaþólska kirkjan hafði átt, en lútherska kirkjan tók samt líka mikið í arf. Árið 1907 tók ríkissjóður mest af þáverandi eignum kirkjunnar á leigu samkvæmt samningi, ríflega 16% af öllu jarðnæði á Íslandi. Sá leigusamningur tók breytingum með ígildi kaupsamnings í það skiptið með lögum árið 1997. Ríkissjóður yfirtók þannig eignir kirkjunnar að miklu leyti, en undirgekkst það á móti, að greiða laun presta<ref name="78/1996" /> sem kaupsamningsgreiðslur. Prestur hefur öll lögmæt og eðlileg afnot prestsseturs, meðan hann gegnir prestsembætti. Prestur hefur umsjón með og nýtur arðs af prestssetri samkvæmt samkomulagi við Prestssetrasjóð<ref>{{Vefheimild|url=http://www.althingi.is/lagasofn/126a/1993137.html|titill=1993 nr. 137 31. desember  Lög um prestssetur|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref><ref>{{Vefheimild|url=http://kirkjan.is/kirkjuthing/?gerdir/2006/mal13|titill=Starfsreglur um Kirkjumálasjóð vegna rekstrar og umsýslu prestsbústaða og prestssetursjarða|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>

== Innra skipulag ==
Árið 1997 var lögum um stöðu kirkjunnar breytt, og varð hún mun sjálfstæðari í sínum eigin málum en áður var. Fer hún síðan sjálf með vald um sín innri málefni, meira og minna<ref name="78/1996" />.

=== Kirkjuþing ===
[[Mynd:Kirkjuthing2006.jpg|right|thumb|Aðal- og varamenn í Kirkjuráði ásamt forseta Kirkjuþings, [[2006]]. Frá vinstri: Katrín Ásgrímsdóttir, Halldór Gunnarsson, Hulda Guðmundsdóttir, [[Pétur Kr. Hafstein]], Jóhann Björnsson, [[Karl Sigurbjörnsson]], Kristján Björnsson, Sigríður M. Jóhannsdóttir, Jón Helgi Þórarinsson.]]
Kirkjuþing er æðsta vald í innri stjórn kirkjunnar. Það er haldið árlega og sitja það 29 kjörnir fulltrúar. Af þeim eru 12 prestar og 17 [[leikmenn]], sem oftast eru guðfræðingar. Biskup, [[vígslubiskup]]ar og fulltrúi guðfræðideildar [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]] eiga auk þess sæti á þinginu<ref name="78/1996" />.

=== Sóknir ===
Starfsemi kirkjunnar á landinu er skipt eftir [[kirkjusókn|sóknum]], sem eru tæplega 250 talsins. Í hverri sókn er ein kirkja, og vanalega einn prestur. Sumum sóknum, einkum þeim stærri, þjóna fleiri prestar, og fámennari sóknum er stundum þjónað tveim eða fleiri saman af sama prestinum. Sóknum landsins er skipt eftir 9 [[prófastsdæmi|prófastsdæmum]] og í hverju situr einn [[prófastur]]. Í Skálholti og á Hólum í Hjaltadal sitja vígslubiskupar og æðstur trónir biskup Íslands<ref name="78/1996" />.

=== Biskupsstofa ===
{{Aðalgrein|Biskup Íslands}}
Æðsti embættismaður þjóðkirkjunnar er [[biskup]] [[Ísland|Íslands]]. [[Guðrún Karls Helgudóttir]] hefur gegnt því embætti frá 2024. 

== Fjöldi meðlima ==
{|class="sortable wikitable" style="float: right; margin: 0px 0px 15px 15px; text-align: right;"
|+colspan="4" | Meðlimir Þjóðkirkjunnar<br />(1. janúar)<!-- 1.janúar hvert ár --><ref name="StatisticsIceland">{{cite web|url=https://px.hagstofa.is/pxen/pxweb/en/Samfelag/Samfelag__menning__5_trufelog__trufelog/MAN10001.px|title=Populations by religious and life stance organizations|publisher=[[Statistics Iceland]]}}</ref>
|-
!Ár
!Meðlimafjöldi
!Hlutfall af mannfjölda, %
|-
|1998
|244.893
|89,91
|-
|1999
|246.263
|89,32
|-
|2000
|247.420
|88,67
|-
|2001
|248.614
|87,74
|-
|2002
|249.386
|87,02
|-
|2003
|249.645
|86,54
|-
|2004
|250.176
|86,10
|-
|2005
|250.759
|85,42
|-
|2006
|251.909
|84,00
|-
|2007
|252.411
|82,04
|-
|2008
|252.708
|80,11
|-
|2009
|253.069
|79,24
|-
|2010
|251.487
|79,18
|-
|2011
|247.245
|77,64
|-
|2012
|245.456
|76,81
|-
|2013
|245.184
|76,20
|-
|2014
|244.440
|75,06
|-
|2015
|242.743
|73,80
|-
|2016
|237.938
|71,55
|-
|2017
|236.481
|69,87
|-
|2018
|234.215
|67,19
|-
|2019
|232.646 
|65,15
|-
|2020
|231.112 
|63,47
|-
|2021
|229.669
|62,28
|-
|2022
|229.146
|60,90
|-
|2023
|227.266
|58,6
|-
|2024
|225.854
|56,6
|}
Um 225.428 meðlimir voru í Þjóðkirkjunni 1. júlí 2024 eða 55,9 % landsmanna. <ref>[https://www.skra.is/um-okkur/frettir/frett/2024/05/07/Skraning-i-tru-og-lifsskodunarfelog-fram-til-1.-juli-2024/
Skráning í trú- og lífsskoðunarfélög] Þjóðskrá, 9/7 2024</ref>

Frá því trúfrelsi komst á, hefur mikill meirihluti Íslendinga verið skráður í Þjóðkirkjuna. Á undanförnum áratugum hefur þeim samt fækkað allnokkuð. Árið [[1991]] voru 92,2% landsmanna í Þjóðkirkjunni.

Að nokkru leyti skrifast þessi hlutfallslega fækkun á fjölgun innflytjenda frá öðrum heimshlutum en Norður-Evrópu, en einnig hafa beinar úrskráningar úr Þjóðkirkjunni færst í vöxt. Þegar hneykslismál hafa komið upp, tengd Þjóðkirkjunni, þá hefur úrskráningum að jafnaði fjölgað. Einnig skrást börn ekki sjálfkrafa í trúfélag nú eins og áður.

Nýfædd börn voru, samkvæmt íslenskum lögum, sjálfkrafa skráð í trúfélag móður sinnar<ref>{{Vefheimild|url=http://www.althingi.is/lagas/132b/1999108.html|titill=1999 nr. 108 28. desember /Lög um skráð trúfélög|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>. Þar sem flestir Íslendingar eru skráðir í Þjóðkirkjuna var skráningu meirihlutans þannig haldið við með lögum.

Frá og með 13. febrúar 2013 tóku við nýjar reglur um fyrstu skráningu barna í trúfélag, lífskoðunarfélag eða utan trúfélags.
Foreldrar í hjúskap eða skráðri sambúð við fæðingu barns:
''•Ef foreldrar tilheyra sama trúfélagi, lífskoðunarfélagi eða eru bæði utan trúfélaga verður barn þeirra skráð sama hátt og foreldrar þess.''
''•Ef foreldrar tilheyra ekki sama trúfélagi, lífskoðunarfélagi eða eru bæði utan trúfélaga verður barn þeirra ekki skráð í trúfélag, lífskoðunarfélag eða utan trúfélaga heldur verður staða þess skráð ótilgreind.'' <ref>http://www.skra.is/?PageId=e7e33747-ed95-43dc-ac2c-3e6a51ad444d&newsid=dded5d9b-e111-401b-aea4-20a187428377{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}</ref>

== Boðskapur þjóðkirkjunnar ==
Þar sem Þjóðkirkjan er kristið trúfélag, þá byggir hún boðskap sinn, eðli málsins samkvæmt, á kristnum grunni. Ber þar helst að nefna [[Biblían|Biblíuna]], einkum [[Nýja testamentið]], fimm [[Kritnar játningar|játningar]] og ýmis rit kristinnar hefðar.

=== Biblían ===
{{Aðalgrein|Biblían}}
Biblían er safn 66 rita og skiptist í [[Gamla testamentið]] og [[Nýja testamentið]]. Hún er grundvallarrit kristinna manna og er ein útbreiddasta bók veraldar. Nýja testamentið er heimild um [[Jesús frá Nasaret|Jesú]], sem kristnir menn trúa að sé sonur guðs og frelsari mannanna, og það sem hann á að hafa sagt og gert. [[Píslarvottur|Píslardauði]] Jesú á krossi og upprisa hans í kjölfarið eru meginstef kristinnar kenningar, þar sem álitið er að með dauða sínum hafi Jesús frelsað þá sem trúa á hann undan syndum sínum.

[[Hið íslenska biblíufélag]] (stofnað [[1815]]) er sjálfstætt félag en starfar í nánum tengslum við Þjóðkirkjuna og er m.a. með skrifstofu í Hallgrímskirkju. Það sér um að gefa Biblíuna út á íslensku. Hún kom út í nýrri þýðingu í október 2007. Þrátt fyrir margra ára starf þýðingarnefndar við að breyta bókinni í samræmi við ný viðhorf, vakti þýðingin miklar deilur í fjölmiðlum og á netinu, og meðal annars sögðust nokkrir af prestum Þjóðkirkjunnar ekki mundu styðjast við hana í starfi sínu, heldur gömlu þýðinguna. {{heimild vantar}}

=== Lúther ===
{{Aðalgrein|Marteinn Lúther}}
[[Mynd:Lutherrose.svg|thumb|[[Innsigli Marteins Lúthers]]]]
Dr. [[Marteinn Lúther]] var þýskur guðfræðingur sem leiddi lúthersku siðaskiptahreyfinguna á 16. öld, eftir að hann gagnrýndi [[Rómversk-kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjuna]] með [[95 greinar Lúthers|greinunum 95]] sem hann negldi á kirkjuhurðina í [[Wittenberg]] árið 1518. Í lútherskri hefð á kirkjan að vera þjóðkirkja, sem þýðir að þjóðhöfðinginn er höfuð kirkjunnar. Lúther hafnaði kaþólskri dýrkun á [[dýrlingar|dýrlingum]] og að menn gætu orðið sáluhólpnir fyrir rétta breytni. Að hans dómi gat [[Sola fide|trúin ein]] veitt mönnum lausn frá syndum sínum og vist í himnaríki, en rétt breytni væri afleiðing réttrar trúar. Eftir hann liggja mörg og viðamikil rit, sem þykja eiga misjafnlega við nútímann.

== Játningar þjóðkirkjunnar ==
Kennilega séð byggir Þjóðkirkjan á fimm játningum: [[Postullega trúarjátningin|Postullegu trúarjátningunni]], [[Níkeujátningin|Níkeujátningunni]], [[Aþanasíusarjátningin|Aþanasíusarjátningunni]], [[Ágsborgarjátningin|Ágsborgarjátningu]] lúthersku kirkjunnar og [[Fræði Lúthers minni|Fræðum Lúthers minni]]. Játningarnar eru umgjörð og útfærsla kristindóms og gegna þannig því hlutverki að skýra hvað felst í því að vera kristinn, í skilningi kirkjunnar, og eru þannig fræðilegar forsendur trúarinnar; þær tvær síðastnefndu aðgreina lútherstrú frá öðrum kvíslum kristninnar<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning/um_jatningar|titill=Um játningar kirkjunnar|höfundur=Einar Sigurbjörnsson|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>.

=== Postullega trúarjátningin ===
Postullega trúarjátningin („symbolum apostolicum“ á latínu) er byggð á skírnarjátningu kirkjunnar frá árdögum hennar í Róm. Sögu hennar má rekja allt aftur til annarrar aldar. Nafn sitt dregur hún af því þegar [[Lærisveinar Jesú|postularnir]] stofnuðu kristna kirkju á hvítasunnu eftir krossfestingu Jesú, svo sem um er getið í Nýja testamentinu. Pétur postuli á að hafa byrjað á henni og postularnir síðan hver og einn bætt við setningu þangað til hún var tilbúin í heild sinni.

Sá sem fer með játninguna játar trú á að guð sé til, að hann sé almáttugur og skapari himins og jarðar, að Jesús sé kristur („smurður“, þ.e. frelsari), einkasonur guðs og sjálfur guð, að [[heilagur andi]] hafi getið hann, [[María mey]] fætt hann, hann hafi verið „píndur á dögum Pontíusar Pílatusar, krossfestur, dáinn og grafinn“ og síðan farið til heljar, risið upp og stigið til himna. Þar sitji hann í öndvegi með föður sínum og muni á efsta degi koma þaðan „að dæma lifendur og dauða.“ Þá er játuð trú á „heilagan anda, heilaga almenna kirkju, samfélag heilagra, fyrirgefningu syndanna, upprisu mannsins og eilíft líf.“<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning/postullega_truarjatningin|titill=Postullega trúarjátningin|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>

=== Níkeujátningin ===
Níkeujátningin („symbolum nicaenum“ á latínu) dregur nafn sitt af Kirkjuþinginu í [[Níkea|Níkeu]] árið 325. Tilefnið var einkum að útkljá [[Aríusarvilla|deilur um samband Jesú og guðs föðurins]], þar sem prest að nafni [[Aríus (guðfræðingur)|Aríus]], og fylgismenn hans, greindi á við aðra kristna menn. Kenningar hans þóttu stangast á við Nýja testamentið og almenna kenningu kirkjunnar, og niðurstaða Níkeuþingsins var Níkeujátningin, sem gengur í aðalatriðum út á að eðli Jesú og guðs föðurins væri hið sama. Játningin, í því formi sem hún er nú, var endanlega frágengin í Konstantínópel árið 381<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning/nikeujatningin|titill=Níkeujátningin|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>.

=== Aþanasíusarjátningin ===
Aþanasíusarjátningin („symbolum athanasii“ á latínu) var, rétt eins og Níkeujátningin, samin gegn Aríusarsinnum. Hún er kennd við [[Aþanasíus biskup]] í Alexandríu ([[295]]-[[373]]), þótt hún geti ekki verið eldri en frá fimmtu eða sjöttu öld.

Í Aþanasíusarjátningunni er játað að menn verði hólpnir fyrir „almenna trú“ og að sá sem ekki varðveiti hana „hreina og ómengaða“ muni „glatast að eilífu.“ Síðan er útlistað hvað felst í „almennri trú“: [[Heilög þrenning]], sem er „ósköpuð“, „ómælanleg“, „eilíf“ og „almáttug“ og faðir, sonur og heilagur andi eru þrír en samt einn. Þá er „og nauðsynlegt til eilífs hjálpræðis að trúa í einlægni holdgun“ Jesú<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning/athanasiusarjatningin|titill=Aþanasíusarjátningin|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>.

=== Ágsborgarjátningin ===
Ágsborgarjátningin er frá árinu [[1530]] og er höfuðjátning lútherstrúarmanna. Hún er margfalt viðameiri en Postullega trúarjátningin, Níkeujátningin eða Aþanasíusarjátningin, og er kaflaskipt. Fyrri hluti hennar er um „Höfuðtrúargreinarnar“: Um guð, upprunasyndina, guðs son, réttlætinguna, embætti kirkjunnar, hina nýju hlýðni, kirkjuna, hvað kirkjan sé, skírnina, máltíð drottins, skriftirnar, yfirbótina, neyslu sakramentanna, hina kirkjulegu stétt, kirkjusiði, borgaraleg málefni, endurkomu Krists til dóms, frjálsræðið, orsök syndarinnar, trúna og góðu verkin og um dýrlingadýrkun. Síðari hluti er um „Greinar sem telja upp ósiði sem hefur verið breytt“: Um báðar tegundir, hjónaband presta, messuna, skriftirnar, greinarmun fæðu, klausturheit og kirkjuvaldið<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning/agsborgarjatning|titill=Ágsborgarjátningin|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>.

=== Fræði Lúthers minni ===
Fræði Lúthers minni skiptast í níu hluta. Það eru: Boðorðin tíu, trúin, faðir vor, sakramenti heilagrar skírnar, hvernig kenna ber fáfróðu fólki að skrifta, altarissakramentið, morgun- og kvöldbæn, bænir á undan og eftir máltíð og hússpjaldið<ref>{{Vefheimild|url=http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning/fraedin_minni|titill=Fræðin minni|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>.

== Kirkjuathafnir ==
Prestar Þjóðkirkjunnar annast ýmsar helgiathafnir. Venja er að [[Guðsþjónusta|messa]] á sunnudögum. Nýir safnaðarmeðlimir, yfirleitt kornabörn, eru [[Skírn|skírðir]]. Börn eru [[Ferming|fermd]], vanalega á 14. aldursári. Flest fólk gengur í [[Gifting|hjónaband]] með kirkjulegri hjónavígslu, og loks fara [[Jarðarför|jarðarfarir]] einatt fram í kirkjum. Stundum eru prestar fengnir til að [[Blessun|blessa]] byggingar. Greiða þarf sérstaklega fyrir sumar þessara athafna, þótt fólk sé skráð í kirkjuna.

Um þriðjungur para giftir sig hjá Þjóðkirkjunni (2018) <ref>[http://www.ruv.is/frett/rumur-helmingur-giftir-sig-hja-syslumanni Rúmur helmingur giftir sig hjá sýslumanni]Vísir. Skoðað 19. desember, 2018.</ref> og 60% barna eru skírð hjá kirkjunni (2014) en hefur þeim farið fækkandi. <ref>[http://www.visir.is/g/2015151029869 Skírnum barna fækkað mjög frá árinu 2005] Vísir, skoðað 19. desember, 2018</ref> Fermingum hefur einnig fækkað þó meirihluti láti ferma sig hjá kirkjunni <ref>[http://www.visir.is/g/2016160329345 Fermingum hefur fækkað um rúma tíund] Vísir, skoðað 19. desember, 2018.</ref>.

== Kirkjan og stjórnmál ==
Tengsl Þjóðkirkjunnar við ríkið koma fram með ýmsum hætti. Þegar [[Alþingi]] er sett, þá hefst athöfnin á guðsþjónustu biskups Íslands í [[Dómkirkjan í Reykjavík|Dómkirkjunni]], áður en gengið er til Alþingishússins. [[Dóms- og kirkjumálaráðuneytið]] fer með málefni kirkjunnar af hálfu ríkisvaldsins.

Kirkjan fer yfirleitt varlega þegar pólitísk deilumál eru annars vegar. Undanfarin ár hefur hún tekið afstöðu gegn slysum og náttúruhamförum, og gegn siðleysi og trúleysi. Einstakir prestar hafa tjáð skoðanir sínar á ýmsum málum opinberlega, en þær jafngilda ekki afstöðu kirkjunnar sem slíkrar. Biskup hefur tjáð andúð sína á dauðarefsingum og stríðsrekstri<ref>{{Vefheimild|url=http://tru.is/postilla/2007/01/nyarsdagur|titill=Nýársdagur|ár=2007|mánuður=1. janúar|höfundur=Karl Sigurbjörnsson|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>. Stöðu sinnar vegna hefur kirkjan síður en svo farið varhluta af deilumálum.

Í innbyrðis málum kirkjunnar hefur borið á tveim óformlegum fylkingum sem margir prestar skipast í eftir skoðunum. Önnur þeirra er frjálslynd, m.a. þegar kemur að málefnum samkynhneigðra. Meðal presta sem taldir eru til hennar eru Bjarni Karlsson, sóknarprestur í [[Laugarneskirkja|Laugarneskirkju]] og Toshiki Toma, prestur innflytjenda. Hin fylkingin er íhaldssöm og er í daglegu tali kölluð „svartstakkar“ og til hennar teljast m.a. Geir Waage, sóknarprestur í [[Reykholt]]i.

=== Samband eða aðskilnaður ríkis og kirkju ===
Í seinni tíð hafa æ háværari raddir verið uppi um að aðskilja beri ríki og kirkju að fullu. Meginröksemdir fyrir því hafa verið að samband ríkis og kirkju og stjórnarskrárbundin forréttindi hennar séu ósamrýmanleg trúfrelsi og að ríkisvaldið eigi ekki að láta sig lífsskoðanir fólks varða. Meginröksemdirnar gegn aðskilnaði hafa verið þær, að þar sem langstærstur hluti þjóðarinnar sé skráður í Þjóðkirkjuna, og að menning þjóðarinnar byggi að verulegu leyti á kristinni arfleifð, þá sé eðlilegt að ríkisvaldið hlúi að Þjóðkirkjunni og hún njóti nokkurra forréttinda.

=== Þjóðkirkjan og málefni samkynhneigðra ===
Eftir því sem samkynhneigð hefur orðið viðurkenndari í samfélaginu, hefur þrýstingurinn vaxið á Þjóðkirkjuna, að hún taki undir almenna viðurkenningu á samkynhneigðum, meðal annars með því að gefa samkynhneigða saman í fullgilt kristilegt hjónaband eins og annað fólk. Í aldanna rás hefur kirkjan, eins og flestar aðrar stofnanir samfélagsins, haft ímugust á samkynhneigð, og er meðal annars farið hörðum orðum um hana í Biblíunni. Þjóðkirkjan hefur reynt að verða við gagnrýninni sem hún hefur orðið fyrir af þessum sökum, en vera samt trú ritningunni. Í nýárspredikun<ref>{{Vefheimild|url=http://tru.is/postilla/2006/01/kenn-oss-ad-telja-daga-vora|titill=Kenn oss að telja daga vora|höfundur=Karl Sigurbjörnsson|ár=2006|mánuður=1. janúar|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref> í ársbyrjun [[2006]] komst Karl Sigurbjörnsson biskup svo að orði að í þessu máli yrði að „að fara hér með gát, og leyfa hjónabandinu að njóta vafans.“

Á haustdögum [[2006]] var fjallað mikið um málið á kirkjuþingi, ekki síst um það hvers eðlis spurningin væri. Var rökrætt hvort málefnið væri [[guðfræði]]legs eða [[siðfræði]]legs eðlis — ef það væri guðfræðilegs eðlis, þá væri vafasamt fyrir kirkjuna að breyta um stefnu, en ef það væri siðferðislegs eðlis, þá gæti hún það. 
Þann 27. júní árið 2010 voru gildandi hjúskaparlög samræmd lögum um staðfesta samvist sem gilt höfðu frá árinu 1996 og náðu til samkynhneigðra para, og sett voru ein hjúskaparlög sem heimila hjónabönd samkynja para. {{heimild vantar}}

Árið 2015 fór fram umræða um svokallað samviskufrelsi presta, þ.e. hvort þeir gætu neitað að gefa saman samkynja pör vegna skoðunar þeirra á hjónabandinu. {{heimild vantar}}

== Þjóðkirkjan og önnur trúarbrögð ==
Þjóðkirkjan er vön að sýna umburðarlyndi gagnvart öðrum trúarbrögðum og [[hjátrú]] ýmiss konar svo sem [[andatrú]] og [[álfatrú]]. Hún forðast jafnan [[trúarbragðadeilur]] enda ríkir trúfrelsi í landinu. Sumir talsmenn hennar, meðal annars biskupar, hafa þó látið hafa eftir sér andúð á [[trúleysi]]. Þjóðkirkjan vill halda áfram að njóta sérstöðu meðal trúfélaga meðal annars vegna sögulegra forsendna og lúthersk-kristinnar menningararfleifðar þjóðarinnar.

== Boðun og hjálparstarf ==
[[Mynd:Merki SÍK.png|thumb|Merki [[Samband íslenskra kristniboðsfélaga|Sambands íslenskra kristniboðsfélaga]]]]
Slagorð þjóðkirkjunnar er „biðjandi, boðandi, þjónandi“. Boðun hefur verið snar þáttur í starfi hennar áratugum saman, bæði innanlands og utan, en eiginlegt kristniboð hefur einkum verið erlendis. [[Samband íslenskra kristniboðsfélaga]] (SÍK) var stofnað árið 1929, og hefur boðað kristni í Kína, í [[Eþíópía|Eþíópíu]] frá [[1953]], í [[Kenýa]] frá [[1978]] og Japan frá 2010. Sambandið starfar sem frjáls félagasamtök, en þó innan vébanda kirkjunnar. Auk boðunarstarfs sinnir SÍK þróunaraðstoð. [[Hjálparstarf kirkjunnar]] starfar m.a. í [[Mósambík]], [[Úganda]] og á [[Indland]]i.

Innlent kristniboð Þjóðkirkjunnar hefur verið takmarkað, í eiginlegum skilningi orðsins, en mikið í víðri merkingu þess. Messur eru fluttar í [[útvarpi]], kirkjustarf hefur tengst starfi skóla og leikskóla, og kirkjan hefur hjálpað bágstöddu fólki og fólki í hjónabandserfiðleikum, tekið þátt í [[áfallahjálp]] og fleiri líknandi störfum, í þeim anda að sýna beri trú sína með verkum sínum. Þá ber að nefna fermingarfræðslu, sem flest íslensk börn hljóta áður en þau fermast, sem yfirleitt gerist á fjórtánda ári.

== Ýmis starfsemi ==
Þjóðkirkjan stendur í margvíslegri starfsemi annarri en eiginlegu helgihaldi. [[Safnaðarheimili]]n hýsa til dæmis oft sk. „mömmumorgna“, þar sem mæður geta komið, hist og rætt saman um barnauppeldi eða annað sem þær langar. Einnig fá [[AA-samtökin]] inni í mörgum safnaðarheimilum til þess að halda fundi.

=== Útgáfumál ===
Þjóðkirkjan hefur frá upphafi staðið fyrir umfangsmikilli útgáfustarfsemi. Strax á sextándu öld kom Biblían út í íslenskri þýðingu, en auk hennar hefur kirkjan gefið út [[sálmabók|sálmabækur]], [[saltari|saltara]], [[postilla|postillur]], ýmsar textabækur, nótnabækur, guðfræðirit og margt annað sem kemur starfi hennar við. [http://www.skalholtsutgafan.is/ Skálholtsútgáfan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212003534/http://skalholtsutgafan.is/ |date=2007-02-12 }} er helsti vettvangur þessa útgáfustarfs, en hún er útgáfufélag Þjóðkirkjunnar. [[Hið íslenskra biblíufélag]] annast útgáfu Biblíunnar<ref>{{Vefheimild|url=http://www.biblian.is/About/default.htm|titill=Hið íslenska Biblíufélag|mánuðurskoðað=27. mars|árskoðað=2007}}</ref>.

=== Tónlist ===
Við helgihald Þjóðkirkjunnar er tónlist áberandi. Í flestum kirkjum eru orgel, og stundum önnur hljóðfæri, sem leikið er á við guðsþjónustur. Kirkjukórar starfa með mjög mörgum kirkjum og syngja í messum. Hægt er að lesa sálmana og heyra lag þeirra á Kirkjunetinu [http://www.kirkjan.net] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060627134127/http://www.kirkjan.net/ |date=2006-06-27 }} Fyrir utan helgihald, þá eru oft haldnir tónleikar ýmiss konar í kirkjum, bæði kristilegir og ótengdir kristni, enda henta kirkjubyggingar yfirleitt vel undir tónlistarflutning. Þá má geta þess að hluti af lútherskri messu er tónaður, en tónið er [[söngles]] sem er mitt á milli talaðs máls og söngs. Það á uppruna að rekja til þess tíma að mannsröddin þurfti að berast án [[mögnun]]ar.

== Hneykslismál ==
Hneykslismál og deilur hafa stundum tengst Þjóðkirkjunni, og hafa færst í vöxt hin síðari ár. Á tíunda áratugnum komu fram ásakanir á hendur [[Ólafur Skúlason|Ólafi biskupi Skúlasyni]] (f. [[29. desember]] [[1929]]), þess efnis að hann hefði áreitt konur kynferðislega í tíð sinni sem prestur í Bústaðarkirkju. {{heimild vantar}}

Haustið [[2006]] hófust deilur um verkefnið [[Vinaleið]], sálgæsluverkefni sem Þjóðkirkjan hefur staðið fyrir í skólum í Mosfellsbæ, Garðabæ og á Álftanesi. {{heimild vantar}}

== Neðanmálsgreinar ==
<div class="references-small"><references/></div>

=== Heimildir ===
* Pétur Pétursson prófessor: [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20070502134756/www.gudfraedi.is/annall/petur/2006-12-15/17.59.58 „Frelsi landanna“ – Nýja guðfræðin og þjóðfrelsisbarátta Íslendinga í upphafi 20. aldar]
* [http://www.kirkjan.is/biskupsstofa/?fjarmal Fjármál kirkjunnar]{{Óvirkur hlekkur|bot=InternetArchiveBot }}
* [http://www.aa.is/ Vefur AA-samtakanna]

== Tenglar ==
=== Vefir tengdir kirkjunni ===
* [http://www.kirkjan.is/ Vefur þjóðkirkjunnar]
* [http://biskup.is/ Vefur biskups]
* [http://www.kirkjan.is/biskupsstofa/?skrifstofa Biskupsstofa] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070214063111/http://www.kirkjan.is/biskupsstofa/?skrifstofa |date=2007-02-14 }}
* Trúmálavefurinn [http://www.tru.is/ Trú.is] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191217223232/http://tru.is/ |date=2019-12-17 }}
* [http://www.kirkjan.is/?trumal/kenning Kenning og játningar kirkjunnar]
* Viðhorfsrannsóknin [http://kirkjan.is/skjol/truarlif_islendinga_2004.pdf Trúarlíf Íslendinga] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120723072819/http://www2.kirkjan.is/skjol/truarlif_islendinga_2004.pdf |date=2012-07-23 }} frá febrúar-mars 2004
* [http://kirkjan.is/um Prófastsdæmi, prestaköll, sóknir og kirkjur] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212133325/http://kirkjan.is/um |date=2007-02-12 }}
* [http://www.kirkjan.is/?vefir Hlekkir á vefi íslenskra sókna]
* [http://www.kirkjan.is/samkynhneigdogkirkja/ Samkynhneigð og kirkja] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212151146/http://www.kirkjan.is/samkynhneigdogkirkja/ |date=2007-02-12 }}
* [http://www.skalholtsutgafan.is/ Skálholtsútgáfan] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070212003534/http://skalholtsutgafan.is/ |date=2007-02-12 }}
* [http://www.help.is/ Hjálparstarf kirkjunnar]
* [http://www.sik.is/ Samband íslenskra kristniboðsfélaga]
* [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041004125121/www.biblian.is/About/default.htm Hið íslenskra biblíufélag]

=== Vefir tengdir hinu opinbera ===
* [http://www.althingi.is/lagas/132b/1944033.html Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands]
* [http://www.althingi.is/altext/stjt/1997.078.html Lög um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar]
* [http://www.althingi.is/lagas/132b/1993138.html Lög um kirkjumálasjóð]
* [http://www.althingi.is/lagas/132b/1907046.html Lög um laun sóknarpresta]
* [http://www.althingi.is/lagas/132b/1999108.html Lög um skráð trúfélög]
* [http://www.althingi.is/lagas/132b/1759255.html Tilskipun um ferminguna]
* [http://www.althingi.is/lagas/132b/1827233.html Tilskipun um vald biskupa til að veita undanþágur frá fermingartilskipunum]
* Hagstofa Íslands: [http://hagstofa.is/Pages/95?NewsID=4003 Mannfjöldi 1. desember 2008 eftir trúfélögum og sóknum] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121025211323/http://hagstofa.is/Pages/95?NewsID=4003 |date=2012-10-25 }}

=== Annað === 
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3178562 ''Hve dýrt er drottins orð?''; grein í Frjálsri verslun 1997]


{{Prófastsdæmi Þjóðkirkju Íslands}}
{{Trúfélög á Íslandi}}

[[Flokkur:Trúfélög á Íslandi]]
[[Flokkur:Kirkjan á Íslandi| ]]
[[Flokkur:Íslenskar ríkisstofnanir]]
[[Flokkur:Trúarlíf á Íslandi]]
[[Flokkur:Lútherstrú]]
[[Flokkur:Ríkiskirkjur]]