Skoða frumkóða fyrir Írska lýðveldið

{{land
| nafn = Írland
| nafn_á_frummáli = Éire {{mál|ga}}<br />Ireland {{mál|en}}
| nafn_í_eignarfalli = Írlands
| fáni = Flag of Ireland.svg
| skjaldarmerki = Coat_of_arms_of_Ireland.svg
| kjörorð = Éire go deo<br />(Írland að eilífu)''
| staðsetningarkort = EU-Ireland.svg
| tungumál = [[írska]], [[enska]]
| höfuðborg = [[Dublin]]
| stjórnarfar = [[Lýðveldi]]
| titill_leiðtoga1 = [[Forseti Írlands|Forseti]]
| titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Írlands|Forsætisráðherra]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Michael D. Higgins]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Simon Harris]]
| flatarmál = 70.273
| hlutfall_vatns = 2
| stærðarsæti = 118
| íbúar_á_ferkílómetra = 70
| fólksfjöldi = 4.921.500
| mannfjöldasæti = 122
| mannfjöldaár = 2019
| VLF = 412,797
| VLF_sæti = 46
| VLF_ár = 2019
| VLF_á_mann = 83.399
| VLF_á_mann_sæti = 5
| VÞL = {{hækkun}} 0.942
| VÞL_ár = 2018
| VÞL_sæti = 3
| staða = [[Sjálfstæði]]
| atburður1 = frá Bretlandi
| dagsetning1 = [[6. desember]] [[1921]]
| gjaldmiðill = [[Evra]]
| tímabelti = [[UTC]]+0 (UTC+1 [[Evrópskur sumartími|á sumrin]])
| umferð = vinstri
| þjóðsöngur = [[Amhrán na bhFiann]]
| tld = ie
| símakóði = 353
}}
'''Írland''' eða '''Írska lýðveldið''' ([[enska]]: ''Ireland''; [[írska]]: ''Éire'') er ríki sem nær yfir 5/6 hluta eyjunnar [[Írland]]s vestur af strönd [[Evrópa|Evrópu]]. Norðvesturhluti eyjarinnar tilheyrir [[Norður-Írland]]i sem er hluti af [[Bretland]]i. Írland á því aðeins landamæri að Bretlandi en [[Írlandshaf]] skilur á milli eyjarinnar og [[Stóra-Bretland]]s. Höfuðborg Írlands er [[Dublin]] við austurströnd eyjarinnar. 

Árið 1922, í kjölfar [[írska sjálfstæðisstríðið|írska sjálfstæðisstríðsins]] sem stóð frá 1919 til 1921, var [[Írska fríríkið]] stofnað. Þing [[Norður-Írland]]s, þar sem mótmælendur voru í meirihluta, nýtti sér þá möguleika til að segja sig úr hinu nýja ríki og varð sérstök eining innan breska konungsdæmisins. Írska fríríkið var í fyrstu hluti af [[Breska samveldið|Breska samveldinu]] en árið 1949 voru skyldur konungs afnumdar í írskum lögum og landið varð lýðveldi.

Írska lýðveldið var lengi vel eitt af fátækustu ríkjum Evrópu. Landið gekk í [[Evrópusambandið]] árið 1973. Seint á 9. áratug 20. aldar hófust efnahagslegar umbætur í anda [[frjálshyggja|frjálshyggju]] sem leiddu til ört vaxandi hagsældar. Írland var um tíma í upphafi 21. aldar þekkt sem „[[keltneski tígurinn]]“. Í upphafi ársins 2008 hófst [[alþjóðlega fjármálakreppan]] sem kom mjög harkalega niður á Írlandi. Þrátt fyrir kreppuna er Írland enn með best stæðu löndum heims.

Írland er [[þróað land]] og lífsgæði þar eru með þeim bestu í heimi. Landið situr líka hátt á listum yfir gæði [[heilbrigðisþjónusta|heilbrigðisþjónustu]], [[viðskiptafrelsi]] og [[fjölmiðlafrelsi]].<ref>{{cite web|title=Human Development Report 2020|url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|access-date=29 January 2022|publisher=[[Human Development Report|HDRO (Human Development Report Office)]] [[United Nations Development Programme]]|pages=343}}</ref><ref>{{Cite book|last=Henry|first=Mark|url=https://www.worldcat.org/oclc/1276861968|title=In Fact An Optimist's Guide to Ireland at 100.|date=2021|publisher=Gill Books|isbn=978-0-7171-9039-3|location=Dublin|oclc=1276861968}}</ref> Írland á aðild að [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] og er stofnaðili [[Evrópuráðið|Evrópuráðsins]] og [[OECD]]. Landið hefur haft [[hlutleysi]]sstefnu síðan fyrir síðari heimsstyrjöld og er því ekki aðili að [[NATO]],<ref>{{cite web|url=http://www.nato.int/cps/en/natolive/nato_countries.htm|title=NATO – Member countries|publisher=NATO|access-date=29 December 2014|archive-date=24 September 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110924014819/http://www.nato.int/cps/en/natolive/nato_countries.htm|url-status=live}}</ref> en tekur samt þátt í ýmsum samstarfsverkefnum þess eins og [[Partnership for Peace]].

==Heiti==
Ríkið sem stofnað var 1922 og myndað úr 26 af 32 [[sýslur Írlands|sýslum Írlands]] var þekkt sem „Írska fríríkið“.<ref>{{cite book|last1=Coleman|first1=Marie|title=The Irish Revolution, 1916–1923|date=2013|publisher=Routledge|isbn=978-1317801467|page=230|url=https://books.google.com/books?id=BeMkAgAAQBAJ&pg=PT230|access-date=12. febrúar 2015}}</ref> Í [[stjórnarskrá Írlands]] sem tekin var upp árið 1937 stendur að nafn ríkisins sé ''Éire'', eða ''Ireland'' á ensku. Í 2. kafla [[Lög um lýðveldið Írland|laga um lýðveldið Írland]] frá 1948 stendur að „lýðveldið Írland“ sé lýsing á ríkinu en ekki nafn þess. Annað hefði verið í andstöðu við stjórnarskrána.<ref>Gallagher, Michael, "The changing constitution", in {{cite book|editor1-last=Gallagher|editor1-first=Michael|editor2-last=Coakley|editor2-first=John|title=Politics in the Republic of Ireland|date=2010|publisher=0415476712|isbn=978-0415476713|url=https://books.google.com/books?id=g84ajJ-1Yi4C&pg=PA76|access-date=12. febrúar 2015}}</ref>

Ríkisstjórn Bretlands notaði upphaflega nafnið „Eire“ (án kommu) og frá 1949 „lýðveldið Írland“ þegar talað var um ríkið.<ref>Oliver, J.D.B., ''What's in a Name'', in {{cite book|editor1-last=Tiley|editor1-first=John|title=Studies in the History of Tax Law|date=2004|publisher=Hart Publishing|isbn=1841134732|pages=181–3|url=https://books.google.com/books?id=f9FGwkXiIS0C&pg=PA181|access-date=12. febrúar 2015}} Athugið að höfundur notar „Éire“ með kommunni.</ref> Það var ekki fyrr en með [[Föstudagssáttmálinn|Föstudagssáttmálanum]] 1998 að breska ríkisstjórnin notaði nafnið „Írland“.<ref>Oliver (2004), p. 178; Daly (2007), p. 80</ref>

Auk heitanna „Írland“, „Éire“ og „lýðveldið Írland“ (eða „Írska lýðveldið“) hefur ríkið líka verið kallað „Lýðveldið“, „Suður-Írland“ eða „Suðrið“.<ref>{{cite book|last1=Acciano|first1=Reuben|title=Western Europe|date=2005|publisher=Lonely Planet|isbn=1740599276|page=616|url=https://books.google.com/books?id=Enrkj9PsKGwC&pg=PA616|access-date=12. febrúar 2015}}</ref> [[Írskir lýðveldissinnar]] tala stundum um það sem „Fríríkið“ eða „sýslurnar 26“.<ref>{{cite book|last1=Smith|first1=M.L.R|title=Fighting for Ireland?: The Military Strategy of the Irish Republican Movement|date=2002|publisher=Routledge|isbn=1134713975|page=2|url=https://books.google.com/books?id=EH-FAgAAQBAJ&pg=PA2|access-date=12. febrúar 2015}}</ref>

== Saga ==
=== Barátta fyrir heimastjórn ===
Saga lýðveldisins Írlands er aðeins lítill hluti af [[saga Írlands|sögu Írlands]] í heild, sem nær aftur um 33.000 ár.<ref>{{Cite web|last=Roseingrave|first=Louise|date=2021-04-18|title=Reindeer bone found in north Cork to alter understanding of Irish human history|url=https://www.irishexaminer.com/news/arid-40269116.html|access-date=2021-04-23|website=Irish Examiner|language=en}}</ref> Frá gildistöku [[bresku sambandslögin 1800|bresku sambandslaganna]] 1. janúar 1801 varð Írland hluti af [[Sameinað konungsríki Bretlands og Írlands|Sameinuðu konungsríki Bretlands og Írlands]]. Þegar [[hallærið mikla (Írland)|hallærið mikla]] gekk yfir Írland 1845 til 1852 hrundi íbúafjöldi eyjunnar, sem var fyrir um 8 milljónir, um þriðjung. Um ein milljón lést úr hungri eða sjúkdómum og 1,5 milljón flutti úr landi, flestir til [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]].<ref>{{cite journal |last=Mokyr |first=Joel |author-link=Joel Mokyr |title=New Developments in Irish Population History 1700–1850 |journal=Irish Economic and Social History |volume=XI |pages=101–121 |year=1984 |hdl=10197/1406 |url=http://researchrepository.ucd.ie/bitstream/10197/1406/1/wp83_17.pdf |access-date=19 September 2019 |archive-date=24 September 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190924160733/https://researchrepository.ucd.ie/bitstream/10197/1406/1/wp83_17.pdf |url-status=live }}</ref> Brottflutningur hélt áfram næstu hundrað árin og leiddi til hnignandi fólksfjölda fram á 7. áratug 20. aldar.<ref>{{cite web | url = http://census.ie/in-history/population-of-ireland-1841-2006/ | publisher = [[Central Statistics Office (Ireland)|CSO]] | title = Population of Ireland 1841–2011 | access-date = 6 September 2018 | archive-date = 6 September 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20180906195419/http://census.ie/in-history/population-of-ireland-1841-2006/ | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web | url = http://www.wesleyjohnston.com/users/ireland/past/famine/demographics_pre.html | publisher = Wesleyjohnston.com | first1 = Wesley | last1 = Johnston | first2 = Patrick | last2 = Abbot | title = Prelude to the Irish Famine – Demographics | access-date = 6 September 2018 | archive-date = 7 July 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190707111107/http://wesleyjohnston.com/users/ireland/past/famine/demographics_pre.html | url-status = live }}</ref><ref>{{cite web |url = https://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespublications/documents/population/2017/Chapter_1_Population_change_and_historical_perspective.pdf |title = Population Change and Historical Perspective |access-date = 6 September 2018 |publisher = CSO |archive-date = 17 April 2019 |archive-url = https://web.archive.org/web/20190417022844/https://www.cso.ie/en/media/csoie/releasespublications/documents/population/2017/Chapter_1_Population_change_and_historical_perspective.pdf |url-status = live }}</ref>

[[File:Charles Stewart Parnell - Brady-Handy.jpg|thumb|upright|[[Írski þingræðisflokkurinn]] var stofnaður af [[Charles Stewart Parnell]] (1846–1891) árið 1882.]]
Frá 1874, og sérstaklega eftir að [[Charles Stewart Parnell]] tók við 1880, varð [[Írski þingræðisflokkurinn]] áberandi í írskum stjórnmálum. [[Írska jarðabandalagið]] barðist fyrir og náði fram jarðaumbótum fyrir leiguliða þegar [[Írsku jarðalögin]] voru samþykkt frá 1870. Flokkurinn beitti sér fyrir [[heimastjórn á Írlandi]] með tveimur lagafrumvörpum sem hefðu gefið Írlandi takmarkað fullveldi ef þau hefðu verið samþykkt. Baráttan leiddi samt til grasrótarstjórnmála á Írlandi gegnum sveitarstjórnir, en áður voru völdin í höndunum á dómstólum þar sem landeigendur höfðu tögl og hagldir.

[[Sambandssinnar á Írlandi]] óttuðust missi forréttinda ef [[kaþólskir Írar]] kæmust til valda í heimastjórn. Þegar [[bresku þingskaparlögin 1911]] afnámu neitunarvald [[breska lávarðadeildin|lávarðadeildarinnar]] og [[John Redmond]] hafði tryggt [[írsku heimastjórnarlögin 1914|heimastjórnarlögunum]] fylgi á breska þinginu, leit út fyrir að heimastjórn yrði að veruleika. Sambandssinnar í [[Ulster]] mynduðu þá [[Ulster-sjálfboðaliðarnir|Ulster-sjálfboðaliðana]] undir stjórn [[James Craig]] til að hindra „þvingun Ulster“.<ref>{{cite book | url = https://books.google.com/books?id=zWgfwHuOCHYC&q=%22the+Coercion+of+Ulster%22+craig&pg=PA128 | title = Ireland in the 20th Century | last = Coogan | first = Tim Pat | date = 2009 | publisher = Random House | pages = 127–128 | isbn = 9781407097213 | access-date = 19 November 2020 | archive-date = 5 July 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210705090337/https://books.google.com/books?id=zWgfwHuOCHYC&q=%22the+Coercion+of+Ulster%22+craig&pg=PA128 | url-status = live }}</ref> Þegar heimastjórnarlögin voru samþykkt 1914 lagði forsætisráðherra Bretlands, [[H. H. Asquith]], því fram breytingalög sem frestuðu gildistöku laganna í Ulster í sex ár. Þingmenn Írlands féllust treglega á þessa niðurstöðu.

=== Sjálfstæðisbarátta ===
[[File:Easter Proclamation of 1916.png|thumb|upright|[[Páskadagsyfirlýsingin]], 1916.]]
Heimastjórnarlögin 1914 hlutu samþykki konungs og voru færð til bókar, en gildistöku þeirra var frestað vegna [[fyrri heimsstyrjöld|fyrri heimsstyrjaldar]] sem dró úr hættu á borgarastyrjöld á Írlandi. Redmond og [[Þjóðarsjálfboðaliðarnir]] studdu Bretland í átökunum í von um að lögin tækju gildi eftir að styrjöldinni lyki. Um 175.000 Írar gengu í 10. og 16. herdeild [[Her Kitcheners|hers Kitcheners]], meðan sambandssinnar í Ulster gengu í 36. herdeild.<ref>{{cite web|title=Irish Soldiers in the First World War |url=http://www.taoiseach.gov.ie/eng/Taoiseach_and_Government/History_of_Government/1916_Commemorations/Irish_Soldiers_in_the_First_World_War.html |work=1916 Commemorations |publisher=Department of the Taoiseach |access-date=29 August 2011 |year=2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110810192700/http://www.taoiseach.gov.ie/eng/Taoiseach_and_Government/History_of_Government/1916_Commemorations/Irish_Soldiers_in_the_First_World_War.html |archive-date=10 August 2011}}</ref>

[[Írsku sjálfboðaliðarnir]] voru á móti Redmond og höfnuðu öllum stuðningi við Breta. Þeir hófu vopnaða uppreisn gegn breskum yfirráðum með [[Páskauppreisnin]]ni árið 1916. Uppreisnin hófst með [[Páskadagsyfirlýsingin|yfirlýsingu um stofnun lýðveldis á Írlandi]] þann 24. apríl. Eftir vikulanga bardaga, aðallega í Dublin, gáfust uppreisnarmenn upp. Flestir þeirra voru fangelsaðir og 15 þeirra, þar á meðal leiðtogarnir, voru teknir af lífi fyrir landráð gegn Bretlandi. Meðal þeirra voru [[Patrick Pearse]], talsmaður uppreisnarmanna, og sósíalistinn og verkalýðsleiðtoginn [[James Connolly]]. Ásamt [[herkvaðningarkreppan 1918|herkvaðningarkreppunni 1918]] áttu þessir atburðir mikinn þátt í að snúa almenningsálitinu á Írlandi gegn breskum stjórnvöldum.<ref>{{cite web |url=http://www.waterfordmuseum.ie/exhibit/web/Display/article/283/1/The_Hay_Plan__Conscription_In_Ireland_During_WW1_Introduction.html |title=The Hay Plan & Conscription in Ireland During WW1 |last1=Hennessy |first1=Dave |publisher=Waterford County Museum |access-date=6 September 2018 |archive-date=25 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225080831/http://www.waterfordmuseum.ie/exhibit/web/Display/article/283/1/The_Hay_Plan__Conscription_In_Ireland_During_WW1_Introduction.html |url-status=live }}</ref>

Í írsku þingkosningunum 1918 voru 73 af 105 þingmönnum Íra á breska þinginu, kosnir úr röðum [[Sinn Féin]]. Þeir sátu hjá í öllum málum á [[fulltrúadeild breska þingsins|breska þinginu]]. Í janúar 1919 stofnuðu þeir írskt þing, [[Dáil Éireann (Írska lýðveldið)|Dáil Éireann]]. Þetta þing samþykkti sjálfstæðisyfirlýsingu þar sem lýst var yfir stofnun Írska lýðveldisins líkt og í Páskadagsyfirlýsingunni, en með þeirri viðbót að Írland væri ekki lengur hluti af Bretlandi. Ráðuneyti írska þingsins sendi sendinefnd undir forystu [[Seán T. O'Kelly]] á [[Friðarráðstefnan í París 1919|Friðarráðstefnuna í París 1919]], en var neitað um aðgang.

[[File:Dáil Chamber.jpg|thumb|left|Árið 1922 var stofnað nýtt þing, [[Oireachtas Írska fríríkisins]], en Dáil Éireann varð neðri deild þess.]]
[[Sjálfstæðisstríð Írlands]] hófst í janúar 1919 og átök milli [[írski lýðveldisherinn (1919-1922)|írska lýðveldishersins]] og breska hersins, lögreglu og stuðningsmanna þeirra. Í júlí 1921 var samið um vopnahlé og fulltrúar hvors aðila um sig gerðu [[samningur Írlands og Englands|samning Írlands og Englands]] í London milli 11. október og 6. desember. Írsku fulltrúarnir komu sér fyrir í [[Hans Place]] í [[Knightsbridge]] þar sem ákveðið var að mæla með samningnum við Dáil Éireann. Þingið samþykkti samninginn 7. janúar 1922 með 64 atkvæðum gegn 57.<ref>{{cite web|url = https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/1922-01-07/2/|website = [[Oireachtas]]|title = Dáil Éireann debates, 7 January 1922: Debate on Treaty|access-date = 28 September 2019|archive-date = 28 September 2019|archive-url = https://web.archive.org/web/20190928094536/https://www.oireachtas.ie/en/debates/debate/dail/1922-01-07/2/|url-status = live}}</ref>

Samkvæmt samningnum varð allt Írland að sjálfsstjórnarsvæði sem nefndist [[Írska fríríkið]] (''Saorstát Éireann''). Samkvæmt [[stjórnarskrá Írska fríríkisins]] fékk [[þing Norður-Írlands]] þann kost að segja sig frá fríríkinu og verða aftur hluti af Bretlandi einum mánuði seinna. Í millitíðinni náðu yfirráð fríríkisins ekki til Norður-Írlands. [[Norður-Írland]] nýtti sér þennan rétt og varð aftur hluti af Bretlandi 8. desember 1922 með áskorun til konungs um að yfirráð þings Írska fríríkisins næðu ekki til Norður-Írlands.<ref name=ahds1922>{{cite web |url=http://stormontpapers.ahds.ac.uk/stormontpapers/pageview.html?volumeno=2&pageno=1145#bak-2-1149 |title=Northern Ireland Parliamentary Report, 7&nbsp;December 1922 |publisher=Stormontpapers.ahds.ac.uk |date=7 December 1922 |access-date=9 July 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160415143605/http://stormontpapers.ahds.ac.uk/stormontpapers/pageview.html?volumeno=2&pageno=1145#bak-2-1149 |archive-date=15 April 2016 |url-status=dead }}</ref> Írska fríríkið var í [[konungssamband]]i við Bretland og önnur sjálfstjórnarríki innan [[Breska samveldið|breska samveldisins]]. Fulltrúi konungs var [[landstjóri Írska fríríkisins]].

=== Borgarastyrjöldin ===
{{aðalgrein|Írska borgarastyrjöldin}}
[[File:De Valera LCCN2016822004 (crop).jpg|thumb|upright|[[Éamon de Valera]] (1882–1975).]]
Írska borgarastyrjöldin sem stóð frá 1922 til 1923 var bein afleiðing af samningnum um stofnun Írska fríríkisins.<ref>{{cite web | url = https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199846719/obo-9780199846719-0149.xml | publisher = Oxford University Press | website = oxfordbibliographies | title = Literature of the Irish Civil War | date = 25 October 2018 | accessdate = 27 April 2021 | doi = 10.1093/OBO/9780199846719-0149 | last1 = Ward | first1 = Brian | archive-date = 27 April 2021 | archive-url = https://web.archive.org/web/20210427164828/https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199846719/obo-9780199846719-0149.xml | url-status = live }}</ref> Andstæðingar samningsins, með [[Éamon de Valera]] í fararbroddi, mótmæltu því að með samningnum var Írska lýðveldið frá 1919 lagt niður, en þeir höfðu svarið því hollustueiða. Almenningur studdi samninginn, en þeir svöruðu með því að fólk hefði engan rétt til að breyta rangt.<ref>{{cite book |title=De Valera: Long Fellow, Long Shadow |chapter-url=https://books.google.com/books?id=5CFlCwAAQBAJ&q=de+valera+%22people+have+no+right+to+do+wrong%22&pg=PT499 |chapter=21 de Valera Stands Tall |first=Tim Pat |author-link=Tim Pat Coogan |year=1993 |last=Coogan |isbn=9781784975371 |access-date=19 November 2020 |archive-date=20 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210320174331/https://books.google.com/books?id=5CFlCwAAQBAJ&q=de+valera+%22people+have+no+right+to+do+wrong%22&pg=PT499 |url-status=live }}</ref> Helsti ásteytingarsteinninn var að Írska fríríkið var áfram hluti af [[breska heimsveldið|breska heimsveldinu]] og eiðurinn sem þingmenn á írska þinginu áttu að sverja jafngilti hollustueið við konung Bretlands. Samningssinnar, undir forystu [[Michael Collins (byltingarleiðtogi)|Michael Collins]], færðu rök fyrir því að samningurinn gæfi Írum færi á að öðlast fullt sjálfstæði.<ref>{{cite web |url-status=dead |archive-date=21 July 2011 |publisher=[[Dáil Éireann]] |archive-url=https://web.archive.org/web/20110721130127/http://historical-debates.oireachtas.ie/D/DT/D.T.192112190002.html |url=http://historical-debates.oireachtas.ie/D/DT/D.T.192112190002.html  |title=Dáil Éireann – Volume T – 19 December, 1921 (Debate on Treaty)}}</ref>

Í upphafi borgarastyrjaldarinnar klofnaði írski lýðveldisherinn í samningssinna og [[írski lýðveldisherinn (1922-1969)|andstæðinga samningsins]]. Samningssinnar voru leystir upp og urðu hluti af [[írski herinn|írska hernum]]. Andstæðinga samningsins skorti yfirstjórn, svo Michael Collins náði að byggja upp her með tugum þúsunda uppgjafarhermanna úr fyrri heimsstyrjöld sem áttu auðvelt með að yfirbuga andstæðinginn. Samningssinnar fengu líka hergögn og skotfæri frá breska hernum. Almenningsálitið var auk þess fylgjandi samningssinnum. Um vorið 1923 var geta lýðveldissinna til að berjast nánast engin, og hófsamari leiðtogar þeirra, eins og [[Frank Aiken]], skoruðu á menn sína að leggja niður vopn.

=== Stjórnarskráin 1937 ===
Eftir þjóðaratkvæðagreiðslu í júlí 1937 tók ný [[stjórnarskrá Írlands]] gildi 29. desember sama ár.<ref>{{cite web | url = http://www.irishstatutebook.ie/eli/cons/en/html | publisher = Irish Statute Book | title = Constitution of Ireland, 1 July, 1937 | access-date = 6 September 2018 | archive-date = 3 May 2019 | archive-url = https://web.archive.org/web/20190503055502/http://www.irishstatutebook.ie/eli/cons/en/html | url-status = live }}</ref> Með nýju stjórnarskránni varð nafn ríkisins Éire eða „Ireland“ á ensku.<ref name="1937rename">T. Garvin, ''1922: the birth of Irish democracy'', Gill & Macmillan: Dublin, 2005.</ref><ref>{{cite book |title=The Irish Civil War 1922–23 |url=https://archive.org/details/irishcivilwar1920000cott |first=Peter |last=Cottrell |page=[https://archive.org/details/irishcivilwar1920000cott/page/85 85] |isbn=978-1-84603-270-7 |publisher=Osprey Publishing |year=2008 |quote=Irish voters approved a new constitution, ''Bunreacht na hÉireann'', in 1937 renaming the country Éire or simply Ireland.}}</ref><ref>{{cite web |title=Guide to Irish Law |first=Darius |last=Whelan |date=June 2005 |url=http://www.nyulawglobal.org/globalex/Ireland.htm |access-date=11 September 2009 |quote=This Constitution, which remains in force today, renamed the state ''Ireland'' (Article 4) and established four main institutions&nbsp;– the President, the Oireachtas (Parliament), the Government and the Courts. |archive-date=5 September 2009 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090905133724/http://www.nyulawglobal.org/globalex/Ireland.htm |url-status=live }}</ref><ref>John T. Koch, Celtic culture: a historical encyclopedia, ABC-CLIO: Santa Barbara, 2006.</ref> Greinar 2 og 3 miðuðu land ríkisins auk þess við við alla eyjuna, en takmörkuðu lögsögu þess við það land sem hafði tilheyrt Írska fríríkinu. Áður hafði stjórn fríríkisins afnumið embætti landstjóra Írlands í desember 1936. Með stjórnarskránni var búið til embætti [[forseti Írlands|forseta Írlands]], en spurningunni um það hvort Írland væri lýðveldi var ekki svarað beint. Sendiherrar voru skipaðir af konungi en forsetinn fór annars með hlutverk þjóðhöfðingja.<ref>{{cite journal |last=Daly |first=Mary E. |author-link=Mary E. Daly |date=January 2007|title=The Irish Free State/Éire/Republic of Ireland/Ireland: "A Country by Any Other Name"?|url=https://archive.org/details/sim_journal-of-british-studies_2007-01_46_1/page/72 |journal=Journal of British Studies|volume=46|issue=1|pages=72–90|doi=10.1086/508399|jstor=10.1086/508399|quote=After the enactment of the 1936 External Relations Act and the 1937 Constitution, Ireland's only remaining link with the crown had been the accreditation of diplomats. The president of Ireland was the head of state. When opposition deputies asked de Valera whether Ireland was a republic—a favorite pastime in the mid-1940s—he tended to resort to dictionary definitions showing that Ireland had all the attributes of a republic.|doi-access=free}}</ref> Forsetinn veitti til dæmis nýjum lögum samþykki sitt án þess að vísa til [[Georg 6.|Georgs 6.]]

Í [[síðari heimsstyrjöld]] var Írland hlutlaust, á tímabili sem er kallað [[Neyðartímabilið]] af því þá giltu neyðarlög í landinu.<ref>{{cite book | title = The Emergency: Neutral Ireland 1939–45 |last=Girvin |first= Brian |publisher = Pan | date = 2007 | isbn = 9780330493291}}</ref> Með [[lög um Írska lýðveldið|lögum um Írska lýðveldið]] sem tóku gildi 18. apríl 1949 var staða landsins sem sjálfstjórnarríkis felld niður og landið lýst sjálfstætt lýðveldi.<ref>{{cite book |last1=Whyte |first1=J. H. |author-link1=John Henry Whyte |editor1-last=Hill |editor1-first=J. R. |title=A New History of Ireland |volume=VII: Ireland, 1921–84 |date=2010 |publisher=Oxford University Press |isbn=978-0191615597 |page=277 (footnote 20) |chapter-url=https://books.google.com/books?id=PfFXarIhGqEC&pg=PA277 |access-date=6 August 2019 |chapter=Economic crisis and political cold war, 1949-57 |quote=The Republic of Ireland Act, 1948...repealed the external relations act, and provided for the declaration of a republic, which came into force on 18 Apr. 1949, when Ireland left the commonwealth.|archive-date=15 November 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20191115091428/https://books.google.com/books?id=PfFXarIhGqEC&pg=PA277 |url-status=live }}</ref> Á þeim tíma jafngilti stofnun lýðveldis úrsögn úr [[breska samveldið|breska samveldinu]], en þeirri reglu var breytt 10 dögum eftir gildistöku laganna með [[Lundúnayfirlýsingin|Lundúnayfirlýsingunni]] 28. apríl 1949. Írland sótti hins vegar ekki um aðild að samveldinu á ný. Nokkrum árum síðar voru [[lög um konungsríkið Írland 1542]] felld úr gildi.<ref>{{cite web | url = http://www.irishstatutebook.ie/eli/1962/act/29/enacted/en/html | publisher = Irish Statute Book | title = Statute Law Revision (Pre-Union Irish Statutes) Act, 1962 | access-date = 6 September 2018 | archive-date = 5 September 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20180905111820/http://www.irishstatutebook.ie/eli/1962/act/29/enacted/en/html | url-status = live }}</ref>

=== Samtími ===
[[File:Tratado de Lisboa 13 12 2007 (081).jpg|thumb|left|Írland gekk í [[Evrópubandalagið]] árið 1973, ásamt Bretlandi og Danmörku. Landið samþykkti [[Lissabonsáttmálinn|Lissabonsáttmálann]] árið 2007.]]
Írland gerðist aðili að [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]] árið 1955, eftir að hafa áður verið neitað um aðild vegna hlutleysisstefnunnar í stríðinu.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.ie/entertainment/books/review-ireland-at-the-un-memories-of-the-early-years-by-noel-dorr-26673946.html |title=Ireland at the UN |work=The Irish Independent |date=22 August 2010 |access-date=12 November 2010 |archive-date=16 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716113300/http://www.independent.ie/entertainment/books/review-ireland-at-the-un-memories-of-the-early-years-by-noel-dorr-26673946.html |url-status=live }}</ref> Á þeim tíma fól aðildin í sér að taka til vopna gegn öðru ríki ef Sameinuðu þjóðirnar töldu það nauðsynlegt.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.ie/entertainment/books/a-frank-account-of-irelands-un-affairs-26663319.html |title=Ireland's UN affairs |work=The Irish Independent |date=26 June 2010 |access-date=12 November 2010 |archive-date=16 July 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140716123540/http://www.independent.ie/entertainment/books/a-frank-account-of-irelands-un-affairs-26663319.html |url-status=live }}</ref>

Á 6. áratugnum jókst áhugi á aðild að [[Evrópusamvinnan|Evrópusamvinnunni]] og stjórnin íhugaði aðild að [[Fríverslunarsamningur Evrópu|Fríverslunarsamningi Evrópu]]. Þar sem Bretland hugðist gerast aðili, sótti Írland um aðild í júlí 1961 vegna hinna miklu viðskiptatengsla landsins við Bretland. Önnur aðildarríki voru hins vegar efins um aðild Írlands vegna takmarkaðs efnahagslegs styrks, hlutleysisstefnunnar og verndarstefnu í efnahagsmálum.<ref>{{cite web |url=http://www.nationalarchives.ie/topics/EU/eu.htm |title=National Archives – Ireland and European Unity |publisher=Nationalarchives.ie |access-date=12 November 2010 |archive-date=1 January 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110101084325/http://nationalarchives.ie/topics/EU/eu.htm |url-status=live }}</ref> Margir írskir hagfræðingar og stjórnmálamenn hófu því baráttu fyrir efnahagsumbótum. Árið 1963 lýsti Frakklandsforseti, [[Charles de Gaulle]], því yfir að Frakkland myndi ekki styðja aðild Bretlands að bandalaginu, sem olli því að samningaviðræður féllu niður. Eftirmaður hans, [[Georges Pompidou]], var á öðru máli, svo viðræðurnar hófust á ný árið 1969 og aðildarsamningur var undirritaður árið 1972. Seinna sama ár var stjórnarskrá Írlands breytt með þjóðaratkvæðagreiðslu, sem staðfesti inngöngu landsins í Evrópusamstarfið 1. janúar 1973.<ref>{{cite web |url=http://ec.europa.eu/ireland/ireland_in_the_eu/index1_en.htm |title=Joining the European Community |publisher=European Commission |date=31 July 1961 |access-date=12 November 2010 |archive-date=6 June 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160606010430/http://ec.europa.eu/ireland/ireland_in_the_eu/index1_en.htm |url-status=live }}</ref>

Seint á 8. áratugnum gekk landið í gegnum efnahagskreppu vegna fjárlaga ríkisstjórnar [[Fianna Fáil]], afnámi bílaskatta, óhóflegrar skuldasöfnunar og óstöðugleika á heimsmörkuðum, þar á meðal [[olíukreppan 1979|olíukreppunnar 1979]].<ref name="tcdtax">{{cite web|url=http://www.tcd.ie/Economics/TEP/1998/985.pdf|title=Taxations And savings in Ireland|last=O'Toole|first=Francis|author2=Warrington|work=Trinity Economic Papers Series|publisher=Trinity College, Dublin|page=19|access-date=17 June 2008|archive-date=24 June 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080624202457/http://www.tcd.ie/Economics/TEP/1998/985.pdf|url-status=live}}</ref> Frá 1989 var lagt í umtalsverða stefnubreytingu með efnahagsumbótum, skattalækkunum, umbótum í velferðarkerfinu, aukningu samkeppni og banni við lánum til að fjármagna útgjöld ríkisins. Stefnubreytingin hófst í tíð ríkisstjórna Fianna Fáil og [[Írski verkamannaflokkurinn|Verkamannaflokksins]], og Fianna Fáil og [[Framsæknir demókratar|Framsækinna demókrata]]. Írland varð eitt af mestu hagvaxtarríkjum heims undir lok 10. áratugarins og var kallað „[[keltneski tígurinn]]“. Þetta mikla vaxtarskeið stóð fram að [[alþjóðlega fjármálakreppan|alþjóðlegu fjármálakreppunni]] 2007 til 2009. Frá 2014 hefur efnahagur landsins endurheimt mikið af fyrri styrk.<ref>{{cite web | url=https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-nie/nie2017/summary/ | publisher = CSO | title = National Income and Expenditure 2017 (Figure 1.1 Growth Rates) | access-date = 6 September 2018 | archive-date = 6 September 2018 | archive-url = https://web.archive.org/web/20180906195352/https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-nie/nie2017/summary/ | url-status = live }}</ref>

[[File:Wild Atlatic Way Cliffs Of Moher (124466337).jpeg|thumb|[[Moher-klettar]] á Atlantshafsströnd Írlands.]]
Ríkisstjórnir Bretlands og Írlands hafa leitast við að finna friðsamlega lausn á deilum um stöðu Norður-Írlands og [[Átökin á Norður-Írlandi|átökunum þar]]. Árið 1998 var [[Föstudagssamkomulagið]] samþykkt í þjóðaratkvæðagreiðslum báðum megin við landamærin. Í framhaldinu var landakrafa Írska lýðveldisins í 2. og 3. grein stjórnarskrárinnar felld niður. Í hvítbók sem gerð var um [[Brexit|útgöngu Breta úr Evrópusambandinu]] var lögð áhersla á að friðarsamkomulagið stæði af hálfu Breta. Þar stóð að breska ríkisstjórnin styddi núverandi stöðu Norður-Írlands, að það væri hluti af Bretlandi en með sterk tengsl við Írland.<ref>{{cite report| work = Cm 9417 | publisher = HM Government | title = The United Kingdom's exit from and new partnership with the European Union | date = February 2017}}</ref>

== Landfræði ==
Írska lýðveldið nær yfir um 5/6 hluta eyjunnar [[Írland]]s, en [[Norður-Írland]] (hluti [[Bretland]]s) nær yfir afganginn. Í norðri og vestri á eyjan strönd að [[Norður-Atlantshaf]]i, í norðaustri að [[Úlfreksfjörður|Úlfreksfirði]], í austri að [[Írlandshaf]]i, í suðaustri að [[Norðursund]]i og í suðri að [[Keltahaf]]i.

Vesturhéruð landsins eru fjalllend, klettótt og hæðótt. Miðláglöndin eru þakin jökulseti úr leir og sandi. Þar eru líka stór [[mýri|mýrlendi]] og [[stöðuvatn|stöðuvötn]]. Hæsti tindur Írlands er [[Carrauntoohil]] í fjallgarðinum [[MacGillycuddy's Reeks]] í suðvestri. Fljótið [[Shannon (fljót)|Shannon]] rennur um láglöndin og er lengsta á Írlands, 386 km að lengd. 

Skógþekja á Írlandi hefur minnkað mikið vegna landbúnaðar. Innlendar trjátegundir eru [[eik]], [[askur]], [[hesliviður]], [[birki]], [[elri]], [[víðir]], [[ösp]], [[álmur]], [[reyniviður]], [[ýviður]] og [[skógarfura]]. Vöxtur [[þekjumýri|þekjumýra]] og ruðning skóga vegna landbúnaðar hafa valdið [[skógeyðing]]u. Nú eru aðeins um 10% landsins þakin skógi, mest nytjaskógi með [[barrtré|barrtrjám]]. Talið er að innlendur skógur sé aðeins um 2%. 

Um 64% landsins er landbúnaðarland. Vegna þess er lítið eftir af víðerni fyrir villt dýralíf, sérstaklega stærri spendýr. Löng saga landbúnaðar og nútímaræktunaraðferðir eins og notkun [[skordýraeitur]]s og tilbúins [[áburður|áburðar]] hefur dregið úr [[líffjölbreytni]].

=== Veðurfar ===
[[Atlantshaf]]ið og [[Golfstraumurinn]] hafa mikil áhrif á veðurfar á Írlandi þar sem ríkir [[temprað úthafsloftslag]]. Hiti fer sjaldan niður fyrir -5°C eða upp fyrir 26°C. Lægsti hiti sem mælst hefur var -19,1° í [[Markree-kastali|Markree-kastala]] í Sligo, og hæsti hitinn var 33,3° í [[Kilkenny-kastali|Kilkenny-kastala]] árið 1887.

Úrkoma er meiri yfir vetrarmánuðina. Mest úrkoma er í suðvesturhéruðunum vegna ríkjandi suðvestanvinda, en minnst í Dublin. Suðausturhéruðin eru sólríkust. Norðvesturhéruðin eru með vindasömustu svæðum Evrópu og hafa mikla möguleika til [[vindorka|vindorkuframleiðslu]]. Sólarstundir á Írlandi eru venjulega milli 1100 og 1600 á ári, eða milli 3,25 og 3,75 á dag á flestum stöðum. Maí og júní eru sólríkustu mánuðirnir með milli 5 og 6,5 sólarstundir á dag.

== Stjórnmál ==
Írland er lýðveldi með [[þingræði]]sstjórn. [[Írska þingið]] (''Oireachtas'') skiptist í fulltrúadeild (''Dáil Éireann'') og öldungadeild (''Seanad Éireann''). Opinber bústaður [[forseti Írlands|forseta Írlands]] er [[Áras an Uachtaráin]], en þingið kemur saman í [[Leinster House]] í Dublin.

Forseti Írlands er [[þjóðhöfðingi]] landsins. Hann er kjörinn til sjö ára í senn og má bjóða sig fram tvisvar. Völd forseta eru aðallega táknræn, en hann fer með tiltekin völd samkvæmt stjórnarskránni, að ráði ríkisstjórnarinnar. Forsetaembættið fer þó með sjálfstætt ákvörðunarvald í tilteknum málum, eins og að skjóta lögum til hæstaréttar til að dæma um hvort þau samræmist stjórnarskránni.<ref>{{cite web |url=http://www.president.ie/en/the-president/constitutional-role |title=Office of the President – Powers and Functions |access-date=4 January 2011 |archive-date=7 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150407175921/http://www.president.ie/en/the-president/constitutional-role |url-status=live }}</ref> [[Michael D. Higgins]] varð níundi forseti Írlands 11. nóvember 2011.<ref>{{cite news |url=http://www.independent.ie/irish-news/president-michael-d-promises-seven-years-of-new-ideas-26791169.html |title=President Michael D promises seven years of new ideas |access-date=11. nóvember 2011 |work=Irish Independent |date=11. nóvember 2011 |archive-date=9 March 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130309070500/http://www.independent.ie/irish-news/president-michael-d-promises-seven-years-of-new-ideas-26791169.html |url-status=live }}</ref>

[[Taoiseach]] (forsætisráðherra) er [[stjórnarleiðtogi]] og er skipaður af forseta samkvæmt tilnefningu fulltrúadeildarinnar. Flestir Taoiseach hafa verið leiðtogar þess stjórnmálaflokks sem fær flest þingsæti í kosningum. Á Írlandi er hefð fyrir [[samsteypustjórn]]um þar sem enginn einn flokkur hefur hlotið meirihluta frá 1989.<ref>{{cite book|last1=McGrath|first1=Conor|first2=Eoin|last2=O'Malley|title=Irish political studies reader: key contributions|editor=Conor McGrath, Eoin O'Malley|publisher=Routledge|year=2007|page=54|isbn=978-0-415-44648-8|url=https://books.google.com/books?id=H_fcNWfZ7hIC&q=%22in+1989+Haughey+called+a+snap+general+election+in+the+hope+of+gaining+an+overall+majority%22&pg=PA54|access-date=15 March 2011|archive-date=5 July 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210705090440/https://books.google.com/books?id=H_fcNWfZ7hIC&q=%22in+1989+Haughey+called+a+snap+general+election+in+the+hope+of+gaining+an+overall+majority%22&pg=PA54|url-status=live}}</ref>
{{multiple image
 | align = left
 | caption_align = center
 | image1 = Sergio Mattarella Michael D. Higgins sideline of 2021 Arraiolos meeting (3) (cropped).jpg
 | width1 = 130
 | alt1 = Michael D. Higgins
 | caption1 = [[Michael D. Higgins]]<br /><small>[[Forseti Írlands|forseti]]</small>
 | image2 = Simon Harris, 2017 (cropped).jpg
 | width2 = 132
 | alt2 = Simon Harris
 | caption2 = [[Simon Harris]]<br /><small>[[Taoiseach]]</small>
}}
Í fulltrúadeildinni, Dáil, sitja 160 þingmenn (''Teachta Dála'') kjörnir fyrir [[kjördæmi]] samkvæmt [[hlutfallskosning]]u með [[forgangsröðunaraðferðin]]ni. Í öldungadeildinni, Seanad, sitja 60 þingmenn. Þar af eru 11 skipaðir af [[Taoiseach]], sex kjörnir af tveimur háskólakjördæmum og 43 kosnir af fulltrúum almennings.

[[Ríkisstjórn Írlands]] getur ekki haft fleiri en 15 ráðherra samkvæmt stjórnarskrá. Í mesta lagi tveir þeirra geta komið frá öldungadeildinni, og Taoiseach, [[Tánaiste]] (aðstoðarforsætisráðherra) og [[fjármálaráðherra Írlands]] verða að koma frá fulltrúadeildinni. Dáil verður að leysa upp innan fimm ára frá fyrsta fundi þess í kjölfar kosninga og almenn kosning til fulltrúaþings verður að eiga sér stað innan 30 daga frá upplausn þess. Samkvæmt [[stjórnarskrá Írlands]] verður að halda þingkosningar á minnst sjö ára fresti og hægt er að lækka þau mörk með lögum. Núverandi ríkisstjórn er samsteypustjórn flokkanna [[Fianna Fáil]], [[Fine Gael]] og [[Græningjar (Írlandi)|Græningja]]. [[Simon Harris]] úr Fine Gael er Taoiseach og [[Micheál Martin]] úr Fianna Fáil er Tánaiste. Stjórnarandstöðuflokkar sem nú sitja á þingi eru [[Sinn Féin]], [[Írski verkamannaflokkurinn]], [[People Before Profit–Solidarity]], [[Sósíaldemókratar (Írlandi)|Sósíaldemókratar]], [[Aontú]], auk nokkurra óháðra þingmanna.

Írland hefur verið aðili að [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] frá 1973. Breskir ríkisborgarar mega ferðast til landsins án vegabréfs vegna samninga um [[sameiginlega ferðasvæðið]] (CTA) sem nær yfir Bretlandseyjar, en persónuskilríkja er þó krafist á flugvöllum og í ferjuhöfnum.

=== Stjórnsýslueiningar ===
Írska lýðveldið skiptist frá alda öðli í 26 [[sýsla|sýslur]] sem fólk notar almennt til að vísa til landshluta. [[Tipperary-sýsla|Tipperary-sýslu]] var skipt í Suður-Tipperary og Norður-Tipperary árið 1898 og [[Dublin-sýsla|Dublin-sýslu]] var skipt í [[Dún Laoghaire–Rathdown]], [[Fingal]] og [[Suður-Dublin]] árið 1994. Frá 2014 skiptist landið í 26 sveitasýslur, tvær borgar-sveitasýslur og þrjár borgarsýslur.
[[Mynd:Ireland Administrative Counties.svg|300px|right]]
{{div col|colwidth=13em}}
# [[Fingal]]
# [[Dublin]]
# [[Dún Laoghaire–Rathdown]]
# [[Suður-Dublin]]
# [[Wicklow-sýsla]]
# [[Wexford-sýsla]]
# [[Carlow-sýsla]]
# [[Kildare-sýsla]]
# [[Meath-sýsla]]
# [[Louth-sýsla]]
# [[Monaghan-sýsla]]
# [[Cavan-sýsla]]
# [[Longford-sýsla]]
# [[Westmeath-sýsla]]
# [[Offaly-sýsla]]
# [[Laois-sýsla]]
# [[Kilkenny-sýsla]]
# [[Waterford-sýsla]]
# [[Cork]]
# [[Cork-sýsla]]
# [[Kerry-sýsla]]
# [[Limerick-sýsla]]
# [[Tipperary]]
# [[Clare-sýsla]]
# [[Galway-sýsla]]
# [[Galway]]
# [[Mayo-sýsla]]
# [[Roscommon-sýsla]]
# [[Sligo-sýsla]]
# [[Leitrim-sýsla]]
# [[Donegal-sýsla]]
{{div col end}}

Í Írska lýðveldinu er neðra stjórnsýslustigið fimm hverfaráð og 75 bæjarráð.

== Efnahagslíf ==
Írland býr við opið hagkerfi (3. sæti [[vísitala um viðskiptafrelsi|vísitölu um viðskiptafrelsi]]) og er í efsta sæti yfir lönd eftir verðmætri beinni erlendri fjárfestingu.<ref>{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/business/economy/ireland-named-best-country-for-high-value-fdi-for-sixth-year-in-a-row-1.3204594|title=Ireland named best country for high-value FDI for sixth year in a row|newspaper=The Irish Times|date=31 August 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=1 April 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190401134403/https://www.irishtimes.com/business/economy/ireland-named-best-country-for-high-value-fdi-for-sixth-year-in-a-row-1.3204594|url-status=live}}</ref> Írland er í 5. sæti af 187 (AGS) og 6. af 175 ([[Heimsbankinn]]) á [[Lönd eftir landsframleiðslu á mann (nafnvirði)|lista yfir lönd eftir vergri landsframleiðslu á mann]] og er á topp 10 listanum yfir lönd eftir vergum þjóðartekjum. [[Hagstofa Írlands]] hefur búið til hliðarmælingu á þjóðartekjum þar sem starfsemi erlendra stórfyrirtækja er dregin frá til að gefa betri mynd af innanlandshagkerfinu.<ref>{{Cite web|url=https://www.cso.ie/en/csolatestnews/pressreleases/2017pressreleases/pressstatementmacroeconomicreleasesyear2016andquarter12017/|title=Press Statement Macroeconomic Releases Year 2016 and Quarter 1 2017 – CSO – Central Statistics Office|website=cso.ie|language=en|access-date=21 August 2018|archive-date=21 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180821160454/https://www.cso.ie/en/csolatestnews/pressreleases/2017pressreleases/pressstatementmacroeconomicreleasesyear2016andquarter12017/|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-nie/nie2017/mgni/|title=Modified Gross National Income – CSO – Central Statistics Office|language=en|access-date=21 August 2018|archive-date=21 August 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180821160504/https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-nie/nie2017/mgni/|url-status=live}}</ref> Bandarísk fjölþjóðafyrirtæki hafa verið helsti drifkrafturinn í efnahagslífi Írlands síðasta áratug. Þau standa undir fjórðungi starfa í einkageiranum,<ref name="oecdx">{{cite web|url=http://www.oecd.org/investment/IRELAND-trade-investment-statistical-country-note.pdf|title=IRELAND Trade and Statistical Note 2017|publisher=OECD|year=2017|access-date=11 April 2018|archive-date=10 April 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180410201752/http://www.oecd.org/investment/IRELAND-trade-investment-statistical-country-note.pdf|url-status=live}}</ref> og greiða 80% af viðskiptasköttum landsins.<ref name="RTE">{{cite news|url=https://www.rte.ie/news/business/2017/0621/884543-corporation/|title=20 multinationals paid half of all Corporation tax paid in 2016|publisher=RTÉ News|date=21 June 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=21 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170621192623/https://www.rte.ie/news/business/2017/0621/884543-corporation/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://fora.ie/multinational-tax-ireland-2767900-May2016/|title=Most of Ireland's huge corporate tax haul last year came from foreign firms|publisher=sunday Business Post FORA|date=14 May 2016|access-date=11 April 2018|archive-date=17 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170517014005/https://fora.ie/multinational-tax-ireland-2767900-May2016/|url-status=live}}</ref><ref name="ctx1">{{cite web|url=https://www.revenue.ie/en/corporate/documents/research/corporation-tax-returns-2016.pdf|title=An Analysis of 2015 Corporation Tax Returns and 2016 Payments|publisher=Revenue Commissioners|date=April 2017|access-date=14 April 2018|archive-date=28 November 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171128143457/https://revenue.ie/en/corporate/documents/research/corporation-tax-returns-2016.pdf|url-status=live}}</ref> 14 af 20 stærstu fyrirtækjum Írlands (miðað við veltu árið 2017) eru bandarísk fjölþjóðafyrirtæki<ref name="itimes">{{cite news|url=http://www.top1000.ie/companies|title=Ireland's Top 1000 Companies|newspaper=The Irish Times|year=2018|access-date=11 April 2018|archive-date=17 September 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190917165911/https://www.top1000.ie/companies|url-status=live}}</ref> og 80% af erlendum fjölþjóðafyrirtækjum á Írlandi eru bandarísk.<ref name="idax">{{cite web|url=https://www.idaireland.com/docs/publications/ida_strategy_final|title=Winning FDI 2015–2019 Strategy|publisher=IDA Ireland|date=March 2015|access-date=11 April 2018|archive-date=15 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170915015432/https://www.idaireland.com/docs/publications/ida_strategy_final|url-status=live}}</ref><ref name="iday">{{cite web|url=https://www.idaireland.com/newsroom/publications/ireland-s-economic-and-competitiveness-update-q1|title=IDA Ireland Competitiveness|publisher=IDA Ireland|date=March 2018|access-date=11 April 2018|archive-date=5 April 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180405153100/https://www.idaireland.com/newsroom/publications/ireland-s-economic-and-competitiveness-update-q1|url-status=live}}</ref> <ref name="itimes"/>

[[File:Ireland Product Exports (2019).svg|upright=1.35|thumb|right|Hlutfallsleg skipting útflutnings frá Írlandi árið 2019.]]
Írland tók upp evruna árið 2002 ásamt ellefu öðrum Evrópusambandsríkjum.<ref name="CIA">{{cite web |url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ireland/ |work=The World Factbook |title=Ireland |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=28 August 2011 |archive-date=9 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210109164445/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ireland/ |url-status=live }}</ref> Í janúar árið 2023 náði evrusvæðið til 20 landa eftir að Króatía tók gjaldmiðilinn upp 1. janúar 2023.<ref>{{Cite web |title=Croatia set to join the euro area on 1 January 2023: Council adopts final required legal acts |url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/07/12/croatia-set-to-join-the-euro-area-on-1-january-2023-council-adopts-final-required-legal-acts/ |access-date=2022-12-31 |website=www.consilium.europa.eu |language=en |archive-date=25 July 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220725212627/https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/07/12/croatia-set-to-join-the-euro-area-on-1-january-2023-council-adopts-final-required-legal-acts/ |url-status=live }}</ref>

Eftir [[fjármálakreppan mikla|fjármálakreppuna miklu]] og hrun [[írska eignabólan|írsku eignabólunnar]] náði landið að komast út úr niðursveiflu árið 2010 eftir vöxt í útflutningi bandarískra stórfyrirtækja frá Írlandi.<ref>{{cite news |last=Fottrell |first=Quentin |url=https://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052748703426004575338433422665358?mg=reno64-wsj&url=http%3A%2F%2Fonline.wsj.com%2Farticle%2FSB10001424052748703426004575338433422665358.html |work=The Wall Street Journal |title=Ireland Officially Exits Recession |date=30 June 2010 |access-date=30 June 2011 |archive-date=5 April 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150405045115/http://www.wsj.com/news/articles/SB10001424052748703426004575338433422665358?mg=reno64-wsj&url=http%3A%2F%2Fonline.wsj.com%2Farticle%2FSB10001424052748703426004575338433422665358.html |url-status=live }}</ref> Vegna aukins kostnaðar við opinbera lántöku vegna ábyrgða írska ríkisins á skuldum einkarekinna banka, samþykkti stjórn Írlands 85 milljarða evra björgunarpakka frá Evrópusambandinu og [[Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn|Alþjóðagjaldeyrissjóðnum]], og tvíhliða lánasamninga við Bretland, Svíþjóð og Danmörku.<ref>{{cite news |url=http://www.irishtimes.com/news/ireland-to-receive-85-billion-bailout-at-5-8-interest-rate-1.868001 |title=Ireland to receive €85&nbsp;billion bailout at 5.8% interest rate |newspaper=The Irish Times |date=28 November 2010 |access-date=30 June 2011 |archive-date=18 May 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130518062057/http://www.irishtimes.com/news/ireland-to-receive-85-billion-bailout-at-5-8-interest-rate-1.868001 |url-status=live }}</ref> Eftir þriggja ára samdrátt varð hagvöxtur upp á 0,7% árið 2011 og 0,9% árið 2012.<ref>{{cite news |url=http://www.rte.ie/news/business/2013/0321/377718-gdp-growth-cso/ |title=Irish economy grew by 0.9% in 2012 – CSO |publisher=Raidió Teilifís Éireann |date=21 March 2013 |access-date=30 May 2013 |archive-date=3 December 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131203042221/http://www.rte.ie/news/business/2013/0321/377718-gdp-growth-cso/ |url-status=live }}</ref> Atvinnuleysi var 14,7% árið 2012, en 18,5% hjá nýlega aðfluttum.<ref>{{cite news |url=http://www.irishtimes.com/news/social-affairs/irish-anti-immigrant-attitudes-growing-report-shows-1.1442460 |title=Irish anti-immigrant attitudes growing, report shows |first=Judith |last=Crosbie |newspaper=[[The Irish Times]] |date=26 June 2013 |access-date=6 December 2013 |archive-date=12 December 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131212112759/http://www.irishtimes.com/news/social-affairs/irish-anti-immigrant-attitudes-growing-report-shows-1.1442460 |url-status=live }}</ref> Í mars 2016 gaf [[Hagstofa Írlands]] út að atvinnuleysið væri 8,6%, en hafði náð hápunktinum 15,1% í febrúar 2012.<ref>{{cite web|url=http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/er/mue/monthlyunemploymentmarch2016//#.UOIU2GeKBLM,|title=Monthly Unemployment March 2016 – CSO – Central Statistics Office|website=cso.ie|access-date=30 July 2017|archive-date=31 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170731064048/http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/er/mue/monthlyunemploymentmarch2016//#.UOIU2GeKBLM,|url-status=live}}</ref> Auk atvinnuleysis varð nettóbrottflutningur fólks frá Írlandi 120.100 milli 2008 og 2013,<ref name="Financial Times">{{cite news |url=http://www.ft.com/cms/s/0/d27e950a-10bf-11e3-b291-00144feabdc0.html |title=One Irish person emigrates every six minutes |newspaper=Financial Times |date=29 August 2010 |access-date=2 May 2015 |archive-date=14 April 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140414141357/http://www.ft.com/cms/s/0/d27e950a-10bf-11e3-b291-00144feabdc0.html |url-status=live }}</ref> eða 2,6% af heildarmannfjölda samkvæmt manntalinu 2011. Þriðjungur þeirra sem fluttu burt voru á aldrinum milli 15 og 24 ára.<ref name="Financial Times"/> Í nóvember 2022 hafði atvinnuleysið aftur minnkað niður í 4,4%.<ref>{{Cite web |title=Monthly Unemployment November 2022 - CSO - Central Statistics Office |url=https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-mue/monthlyunemploymentnovember2022/ |access-date=2022-12-31 |website=www.cso.ie |language=en |archive-date=8 December 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221208155846/https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-mue/monthlyunemploymentnovember2022/ |url-status=live }}</ref>

Írland losnaði við björgunarpakka Evrópusambandsins og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins þann 15. desember 2013.<ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/business/2013/dec/13/ireland-first-country-exit-eurozone-bailout|title=Ireland becomes first country to exit eurozone bailout programme|first=Henry|last=McDonald|date=13 December 2013|access-date=30 July 2017|work=The Guardian|archive-date=20 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170720150945/https://www.theguardian.com/business/2013/dec/13/ireland-first-country-exit-eurozone-bailout|url-status=live}}</ref> Eftir niðurskurð, fjármálaumbætur og eignasölu fékk landið aftur aðgang að lánamörkuðum. Síðan þá hefur Írland getað selt langtímaskuldabréf á hagstæðu gengi.<ref>{{Cite web|url=http://cbonds.com/news/item/696585|title=Republic of Ireland raises €3.75&nbsp;billion from sale of new 10-year benchmark bond|website=cbonds.com|access-date=2 February 2017|archive-date=25 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525195931/http://cbonds.com/news/item/696585|url-status=live}}</ref> Til að vinda ofan af írsku lánakreppunni þurfti að flytja stórar skuldir af efnahagsreikningi einkageirans til opinbera geirans (sem var nær skuldlaus) með björgun írskra banka og opinberum útgjöldum umfram tekjur.<ref>{{cite news|url=https://www.ft.com/content/51a2e9bf-f654-333c-8ae8-b5155eea9ea0|title=Irish government debt four times pre-crisis level, NTMA says|newspaper=Financial Times|date=10 July 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=11 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171011023003/https://www.ft.com/content/51a2e9bf-f654-333c-8ae8-b5155eea9ea0|url-status=live|last1=Boland|first1=Vincent}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.irishexaminer.com/ireland/42-of-europes-banking-crisis-paid-by-ireland-219703.html|title=42% of Europe's banking crisis paid by Ireland|date=16 January 2013|access-date=11 April 2018|archive-date=18 January 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130118025227/https://www.irishexaminer.com/ireland/42-of-europes-banking-crisis-paid-by-ireland-219703.html|url-status=live}}</ref> Við þessa yfirfærslu skulda varð Írland árið 2017 eitt af þeim löndum innan Evrópusambandsins og OECD sem var skuldsettast bæði hjá opinbera geiranum og einkageiranum.<ref name="grek">{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/business/economy/who-owes-more-money-the-irish-or-the-greeks-1.2236034|title=Who owes more money – the Irish or the Greeks?|newspaper=The Irish Times|date=4 June 2015|access-date=11 April 2018|archive-date=31 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190731231102/https://www.irishtimes.com/business/economy/who-owes-more-money-the-irish-or-the-greeks-1.2236034|url-status=live}}</ref><ref name="grek2">{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/business/economy/why-do-the-irish-still-owe-more-than-the-greeks-1.3001026|title=Why do the Irish still owe more than the Greeks?|newspaper=The Irish Times|date=7 March 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=7 July 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190707161122/https://www.irishtimes.com/business/economy/why-do-the-irish-still-owe-more-than-the-greeks-1.3001026|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.independent.ie/business/personal-finance/latest-news/irelands-colossal-level-of-indebtedness-leaves-any-new-government-with-precious-little-room-for-manoeuvre-34633087.html|title=Ireland's colossal level of indebtedness leaves any new government with precious little room for manoeuvre|newspaper=Irish Independent|date=16 April 2016|access-date=11 April 2018|archive-date=16 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181116085125/https://www.independent.ie/business/personal-finance/latest-news/irelands-colossal-level-of-indebtedness-leaves-any-new-government-with-precious-little-room-for-manoeuvre-34633087.html|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.fiscalcouncil.ie/wp-content/uploads/2017/07/Fiscal-Assessment-Report-June-2017-Presentation.pdf|title=Irish public debt levels 4th highest in EU28 June 2017 FAR Slide 7|publisher=Irish Fiscal Advisory Council|date=June 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=23 October 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171023214019/http://www.fiscalcouncil.ie/wp-content/uploads/2017/07/Fiscal-Assessment-Report-June-2017-Presentation.pdf|url-status=live}}</ref><ref name="debt0">{{cite news|url=https://www.irishtimes.com/business/economy/irish-household-debt-falls-but-still-among-highest-in-europe-1.3216828?mode=sample&auth-failed=1&pw-origin=https%3A%2F%2Fwww.irishtimes.com%2Fbusiness%2Feconomy%2Firish-household-debt-falls-but-still-among-highest-in-europe-1.3216828|title=Irish household debt still amongst the highest in Europe|newspaper=The Irish Times|date=11 September 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=16 November 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181116024148/https://www.irishtimes.com/business/economy/irish-household-debt-falls-but-still-among-highest-in-europe-1.3216828?mode=sample&auth-failed=1&pw-origin=https%3A%2F%2Fwww.irishtimes.com%2Fbusiness%2Feconomy%2Firish-household-debt-falls-but-still-among-highest-in-europe-1.3216828|url-status=live}}</ref><ref name="debt1">{{cite news|url=https://www.independent.ie/irish-news/politics/national-debt-now-44000-per-head-35904197.html|title=Net National debt now €44000 per head, 2nd highest in the World|newspaper=Irish Independent|date=7 July 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=14 November 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191114065147/https://www.independent.ie/irish-news/politics/national-debt-now-44000-per-head-35904197.html|url-status=live}}</ref>

Írland varð eitt af helstu löndum sem bandarísk lyfjafyrirtæki notuðu fyrir [[skattavíxlun]] frá 2009 til 2016<ref name="inver">{{cite news|url=https://www.bloomberg.com/graphics/tax-inversion-tracker/|title=Tracking Tax Runaways|publisher=Bloomberg News|date=1 March 2017|access-date=11 April 2018|archive-date=17 June 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200617014206/https://www.bloomberg.com/graphics/tax-inversion-tracker/|url-status=live}}</ref><ref name="pfizer2">{{cite news|url=https://www.independent.ie/business/irish/pfizer-pulls-out-of-140bn-irish-allergan-merger-34603518.html|title=Pfizer pulls out of €140bn Irish Allergan merger|newspaper=Irish Independent|date=6 April 2016|access-date=11 April 2018|archive-date=8 July 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180708104847/https://www.independent.ie/business/irish/pfizer-pulls-out-of-140bn-irish-allergan-merger-34603518.html|url-status=live}}</ref> og hefur líka orðið eitt helsta gistiríki bandarískra tæknirisa eins og Apple, Google, Microsoft og Facebook.

== Íbúar ==
[[File:Population of Ireland 1951-2011.png|thumb|Íbúaþróun á Írlandi frá 1951.]]
Erfðafræðilegar rannsóknir benda til þess að fyrstu íbúar Írlands hafi flust þangað frá [[Íberíuskagi|Íberíuskaga]] eftir síðustu [[ísöld]].<ref>[http://www.prospectmagazine.co.uk/magazine/mythsofbritishancestry/ "Myths of British ancestry"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191030165740/https://www.prospectmagazine.co.uk/magazine/mythsofbritishancestry |date=30 October 2019 }} ''Prospect'' magazine</ref> Eftir [[bronsöld]] barst [[keltar|keltnesk]] menning og mál til Írlands.<ref>''Origins of the British'', Stephen Oppenheimer, 2006</ref><ref>{{cite journal | pmc = 1182057 | pmid=15309688 | doi=10.1086/424697 | volume=75 | issue=4 | title=The Longue Durée of genetic ancestry: multiple genetic marker systems and Celtic origins on the Atlantic facade of Europe | url = https://archive.org/details/sim_american-journal-of-human-genetics_2004-10_75_4/page/693 | date=October 2004 | journal=Am. J. Hum. Genet. | pages=693–702 | last1 = McEvoy | first1 = B | last2 = Richards | first2 = M | last3 = Forster | first3 = P | last4 = Bradley | first4 = DG}}</ref> [[Gelar|Gelísk]] menning varð ríkjandi með tímanum. Uppruni Íra er blanda af gelískum, [[Norður-Germanar|norðurgermönskum]], [[Normannar|normönnskum]], [[Frakkar|frönskum]] og [[Bretar|breskum]] uppruna.

Íbúafjöldi Írlands var tæplega 4,8 milljónir árið 2016, sem var 12,3% aukning frá 2006.<ref>{{cite web|date=April 2017|title=Census 2016 Summary Results - Part 1|url=https://www.cso.ie/en/media/csoie/newsevents/documents/census2016summaryresultspart1/Census2016SummaryPart1.pdf|access-date=30 January 2022|publisher=Central Statistics Office Ireland}}</ref> Árið 2011 var fæðingartíðni á Írlandi sú hæsta í Evrópusambandinu, með 16 fæðingar á 1000 íbúa.<ref>[https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20797166 Ireland continues to have highest birth rate in the European Union] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190213064356/https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-20797166 |date=13. febrúar 2019 }}. ''BBC News''. (20. desember 2012). Sótt 16. júlí 2013.</ref> Árið 2014 fæddust 36,3% barna utan hjónabands.<ref>{{cite web|url=http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-vsys/vitalstatisticsyearlysummary2014/|title=Vital Statistics Yearly Summary 2014 – CSO – Central Statistics Office|website=cso.ie|access-date=30 July 2017|archive-date=11 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170711172822/http://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-vsys/vitalstatisticsyearlysummary2014/|url-status=live}}</ref> Árleg fjölgun íbúa var 2% milli manntalanna 2002 og 2006, sem var rakið til bæði mikillar náttúrulegrar fjölgunar og aðflutnings.<ref>{{cite news |url=http://www.breakingnews.ie/ireland/mheykfauqlmh/ |title=Ireland's population still fastest-growing in EU |publisher=Thomas Crosbie Media |date=18 December 2007 |access-date=9 July 2009 |archive-date=11 December 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20081211090803/http://www.breakingnews.ie/ireland/mheykfauqlmh/ |url-status=dead }}</ref> Þessi fjölgun minnkaði aðeins milli manntalanna 2006 og 2011 og fór niður í 1,6%. [[Heildarfrjósemishlutfall]] árið 2017 var áætlað 1,8 börn á konu, undir jafnvægishlutfallinu 2,1 og töluvert undir methlutfallinu 4,2 frá árinu 1850.<ref>{{citation|url=https://ourworldindata.org/grapher/children-born-per-woman?tab=chart&year=1849&country=IRL|title=Total Fertility Rate around the world over the last centuries|first=Max|last=Roser|year=2014|work=[[Our World in Data]], [[Gapminder Foundation]]|access-date=7 May 2019|archive-date=17 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200717171707/https://ourworldindata.org/grapher/children-born-per-woman?tab=chart&year=1849&country=IRL|url-status=live}}</ref> Árið 2018 var [[miðaldur]] Íra 37,1 ár.<ref>{{citation|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ireland/|title=World Factbook EUROPE : IRELAND|work=[[The World Factbook]]|date=12 July 2018|access-date=23 January 2021|archive-date=18 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210118202615/https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/ireland/|url-status=live}}</ref>

Þegar manntalið 2016 var tekið var fjöldi erlendra íbúa 535.475, sem var 2% fækkun frá manntalinu 2011. Fimm helstu upprunalönd aðfluttra íbúa eru Pólland, Bretland, Litháen, Rúmenía og Lettland. Árið 2016 bættust Brasilía, Spánn, Ítalía og Frakkland á topp 10-listann yfir upprunalönd.<ref>{{Cite web|url=https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cpnin/cpnin/introduction/|title=Census 2016. Non-Irish Nationalities Living in Ireland|website=Central Statistics Office|access-date=13 October 2018|archive-date=13 October 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181013172325/https://www.cso.ie/en/releasesandpublications/ep/p-cpnin/cpnin/introduction/|url-status=live}}</ref>

{{3 töfludálkar
|dálkur1= [[File:Dublin city Luftbild (21951181938).jpg|150px]]<br /><small>[[Dublin]]</small><br />[[File:View over Cork from St. Anne's Church, Cork - panoramio (5).jpg|150px]]<br /><small>[[Cork]]
|dálkur3= [[File:Limerick - Shannon River.JPG|150px]]<br /><small>[[Limerick]]</small><br />[[File:Galway (6254037166).jpg|150px]]<br /><small>[[Galway]]</small>
|dálkur2=
! class="navbox-title" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"{{!}} <small>#</small>
! class="navbox-title" style="text-align:left; background:#f5f5f5;"{{!}} Heiti
! class="navbox-title" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"{{!}} Fjöldi
! class="navbox-title" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"{{!}} <small>#</small>
! class="navbox-title" style="text-align:left; background:#f5f5f5;"{{!}} Heiti
! class="navbox-title" style="text-align:center; background:#f5f5f5;"{{!}} Fjöldi
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 1 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Dublin]]''' {{!}}{{!}} 1.173.179<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=EED4C2E4-43BA-428E-96FC-1C65CC0A4340 |title=Settlement Dublin City And Suburbs |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=21 July 2017 |archive-date=13 November 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181113075445/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=EED4C2E4-43BA-428E-96FC-1C65CC0A4340 |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 11 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Kilkenny]]''' {{!}}{{!}} 26.512
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 2 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Cork]]''' {{!}}{{!}} 208.669<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=2640ADAE-4EBB-460C-BBD4-D666DEBB3C8A |title=Settlement Cork City And Suburbs |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=21 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730014501/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=2640ADAE-4EBB-460C-BBD4-D666DEBB3C8A |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 12 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Ennis]]''' {{!}}{{!}} 25.276
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 3 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Limerick]]''' {{!}}{{!}} 94.192<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=EFED8136-729D-43F0-BF74-FEFE83B62328 |title=Settlement Limerick City And Suburbs |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=21 July 2017 |archive-date=11 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181211111739/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=EFED8136-729D-43F0-BF74-FEFE83B62328 |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 13 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Carlow]]''' {{!}}{{!}} 24.272
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 4 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Galway]]''' {{!}}{{!}} 79.934<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=4DB393A8-D39C-4EB9-9320-4B85F38C2A0E |title=Settlement Galway City And Suburbs |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=21 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730015334/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=4DB393A8-D39C-4EB9-9320-4B85F38C2A0E |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 14 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Tralee]]''' {{!}}{{!}} 23.691
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 5 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Waterford]]''' {{!}}{{!}} 53.504<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=C133497F-81D6-44BA-9A82-1499D92E5428 |title=Settlement Waterford City And Suburbs |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=21 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730015440/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=C133497F-81D6-44BA-9A82-1499D92E5428 |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 15 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Newbridge (Kildare)|Newbridge]]''' {{!}}{{!}} 22.742
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 6 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Drogheda]]''' {{!}}{{!}} 40.956<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=3322F7F8-96A1-450C-9703-23C4EDADFD3A |title=Settlement Drogheda |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=29 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730014620/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=3322F7F8-96A1-450C-9703-23C4EDADFD3A |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 16 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Portlaoise]]''' {{!}}{{!}} 22.050
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 7 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Swords (Dublin)|Swords]]''' {{!}}{{!}} 39.248<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=2B32F09A-1EA9-40C7-8EB5-9709E33C2983 |title=Settlement Swords |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=29 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730015429/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=2B32F09A-1EA9-40C7-8EB5-9709E33C2983 |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 17 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Balbriggan]]''' {{!}}{{!}} 21.722
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 8 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Dundalk]]''' {{!}}{{!}} 39.004<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=91DBC922-801B-421B-9D74-C2381BC684EC |title=Settlement Dundalk |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=29 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730014936/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=91DBC922-801B-421B-9D74-C2381BC684EC |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 18 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Naas]]''' {{!}}{{!}} 21.393
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 9 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Bray (Wicklow)|Bray]]''' {{!}}{{!}} 32.600<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=3AFC3DCF-1161-44B7-BDAE-C56872CF18A9 |title=Settlement Bray |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=29 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730015528/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=3AFC3DCF-1161-44B7-BDAE-C56872CF18A9 |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 19 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Athlone]]''' {{!}}{{!}} 21.349
{{!}}-
{{!}} style="background:#f0f0f0"{{!}} 10 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Navan]]''' {{!}}{{!}} 30.173<ref>{{cite web |url=http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=B92C48CA-4722-499A-9F93-29015C461C3F |title=Settlement Navan (An Uaimh) |publisher=[[Central Statistics Office (Ireland)|Central Statistics Office]] |year=2016 |access-date=29 July 2017 |archive-date=30 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170730014721/http://census.cso.ie/sapmap2016/Results.aspx?Geog_Type=ST2016&Geog_Code=B92C48CA-4722-499A-9F93-29015C461C3F |url-status=live }}</ref> {{!}}{{!}} 20 {{!}}{{!}}align=left {{!}} '''[[Mullingar]]''' {{!}}{{!}} 20.928
}}
{{Clear}}

== Menning ==
[[Mynd:St._Patricks_Festival,_Dublin_(6844456560).jpg|thumb|right|Götuleikhús á degi heilags Patreks í Dublin 2012.]]
Írsk menning snýst meðal annars um [[írska]] tungumálið, [[írskar bókmenntir]], [[írsk tónlist|írska tónlist]], [[írsk myndlist|írska myndlist]], [[írsk goðafræði|írska goðafræði]] og [[alþýðumenning]]u, [[írsk matargerð|írska matargerð]] og [[íþróttir á Írlandi|íþróttir]] sem tengjast [[Írland]]i og [[Írar|Írum]]. Megnið af sögu Írlands hefur írsk menning byggst á [[Gelar|gelískum]] hefðum, undir áhrifum frá [[normannar|normönnskum]], [[England|enskum]] og [[Skotland|skoskum]] landnemum. [[Innrás Normanna í Írland]] á 12. öld og [[hernám Írlands]] á 16. og 17. öld með [[írsku plantekrurnar|írsku plantekrunum]], höfðu mikil áhrif á þróun írskrar menningar. [[Ulster-plantekran]] varð til þess að skosk áhrif urðu áberandi á Norður-Írlandi. Síðan þá hefur írsk menning átt margt sameiginlegt með menningu annarra [[enskumælandi lönd|enskumælandi landa]], [[kaþólska kirkjan í Evrópu|kaþólskra Evrópulanda]] og [[keltnesku þjóðirnar|keltnesku þjóðanna]].

Í dag er oft mikill menningarmunur á milli samfélaga [[írskir kaþólikkar|kaþólikka]] og [[írskir mótmælendur|mótmælenda]], og milli [[írskt förufólk|förufólks]] og landseta. Vegna mikilla fólksflutninga frá Írlandi á 19. og 20. öld hefur írsk menning breiðst út um heiminn, og írskar hátíðir, eins og [[dagur heilags Patreks]] og [[hrekkjavaka]], orðið að alþjóðlegum hátíðum.<ref>[http://www.irish-genealogy-toolkit.com/origin-of-Halloween.html "The origin of Halloween lies in Celtic Ireland"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170608051236/http://www.irish-genealogy-toolkit.com/origin-of-Halloween.html |date=8. júní 2017 }}</ref> Dagur heilags Patreks er þjóðhátíðardagur Írlands, haldinn hátíðlegur á messudegi verndardýrlings Írlands, [[heilagur Patrekur|heilags Patreks]], 17. mars. [[Músasmári]] er oft borinn á degi heilags Patreks sem er sagður hafa notað hann til að útskýra [[heilög þrenning|heilaga þrenningu]].

Írland er þekkt fyrir litríkar alþýðuhefðir, eins og [[írsk þjóðlagatónlist|írska þjóðlagatónlist]], [[írskur dans|írska dansa]]. [[Írskar þjóðsögur]] snúast oft um þjóðtrúarverur á borð við [[búálfur|búálfa]], [[vofa|vofur]] og [[álagablettur|álagabletti]]. Írski leikstjórinn [[lafði Gregory]] og skáldið [[W. B. Yeats]] áttu þátt í að gera írskar þjóðtrúarverur og [[írskar goðsögur]] þekktar um allan heim.

==Tilvísanir==
{{reflist}}

== Tenglar ==
* [http://www.gov.ie/ Irish State]: Vefur ríkisstjórnar Írlands.
* [http://www.president.ie/ Áras an Uachtaráin]: Vefur forseta Írlands.

{{Evrópa}}
{{Evrópusambandið}}
{{Evrópuráðið}}
{{Efnahags- og framfarastofnunin}}

[[Flokkur:Írland]]