Skoða frumkóða fyrir Uppreisnin í Ungverjalandi

{{stríðsátök
| conflict    = Uppreisnin í Ungverjalandi
| partof = [[Kalda stríðið|kalda stríðinu]]
|image=Hole in flag - Budapest 1956.jpg
|image_size=250px
|caption={{small|Hola var rifin í þennan fána þar sem kommúnískt skjaldarmerki hefði átt að vera. Fáninn varð táknmynd uppreisnarinnar.}}
|place=[[Ungverjaland]]
|date=23. júní – 11. nóvember 1956
|result=Sovéskur sigur. 
* Uppreisnin barin niður
|combatant1={{SOV1980}} [[Sovétríkin]]<br>[[File:Flag of Hungary (1949-1956; 1-2 aspect ratio).svg|20px]] [[Ungverjaland|Ungverska alþýðulýðveldið]]
|combatant2=[[File:Flag of the Hungarian Revolution (1956).svg|20px]] Ungverskir uppreisnarmenn
|commander1= {{small|
* {{SOV1980}} [[Níkíta Khrústsjov]]
* {{SOV1980}} [[Júríj Andropov]]
* [[File:Flag of Hungary (1949-1956; 1-2 aspect ratio).svg|20px]] [[János Kádár]]}}
|commander2= {{small|
* [[File:Flag of the Hungarian Revolution (1956).svg|20px]] [[Imre Nagy]] {{Executed}}
* [[File:Flag of the Hungarian Revolution (1956).svg|20px]] [[Pál Maléter]] {{Executed}}}}
|strength1=31.550 hermenn<br>1.130 skriðdrekar
|strength2=Óvíst
|casualties1=722 drepnir<br>1.540 særðir
|casualties2=2.500–3.000 drepnir<br>13.000 særðir
| casualties3='''Almennir borgarar drepnir: 3,.000'''
}}
'''Uppreisnin í Ungverjalandi''' átti sér stað á milli [[23. október]] og [[10. nóvember]] árið [[1956]]. Uppreisnin hófst meðal námsmanna sem gengu mótmælagöngu í höfuðborginni [[Búdapest]] að [[Ungverska þinghúsið|ungverska þinghúsinu]]. Hluti námsmannanna reyndi að koma kröfum sínum á framfæri í ungverska útvarpinu en sá hópur var tekinn höndum. Er mótmælendur fyrir utan kröfðust lausnar þeirra skaut ungverska leyniþjónustan að mótmælendunum. Við fréttirnar af þessum átökum brutust út [[óeirðir]] um allt land.

Ungversku ríkisstjórninni var bolað burt. Ríkisstarfsmenn hliðhollir [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] voru fangelsaðir eða teknir af lífi. Ný ríkisstjórn lýsti því yfir að Ungverjaland myndi segja sig frá [[Varsjárbandalagið|Varsjárbandalaginu]] og koma á [[lýðræði]]slegum kosningum. Upphaflega vildu yfirvöld í [[Kremlið í Moskvu|Kreml]] taka upp samningaviðræður við hina nýju ríkisstjórn. Þetta breyttist þó fljótt og [[Rauði herinn]] réðist inn þann [[4. nóvember]] og barði uppreisnina niður. Um 2500 ungverskir uppreisnarmenn og 720 sovéskir hermenn létust í átökunum og þúsundir annarra særðust. Um 200 þúsund Ungverjar flúðu land, þ.á.m. til [[Ísland]]s. Ein afleiðing uppreisnarinnar var dvínandi fylgi við [[marxismi|marxískar]] hugmyndir á [[Vesturlönd]]um.

== Yfirlit ==
Eftir [[Seinni heimsstyrjöldin|heimsstyrjöldina síðari]] lenti [[Ungverjaland]] undir stjórn [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] og árið [[1949]] var það gert að kommúnísku einræðisríki undir stjórn [[Mátyás Rákosi]] og Kommúnistaflokks Ungverjalands. Mátyás Rákosi var síðan neyddur til að leggja upp störf sín og tók þá [[Ernő Gerő]] við. Þann [[23. október]] [[1956]] söfnuðust nemendur Tækniháskólans í Ungverjalandi saman á Bem-torginu í [[Búdapest]] og settu á svið gjörning til stuðnings hugmyndum pólverjans [[Władysław Gomułka]] sem vöktu vonir meðal Austur-Evrópubúa um bætt kjör og meira sjálfstæði þjóðanna. Brátt bættust fleiri í hópinn og brátt snerist samkoman upp í mótmæli gegn Sovétstjórninni. Fleiri og fleiri Ungverjar flykktust að og brátt færðist hópurinn, sem þá taldi yfir 100.000 manns, yfir [[Dóná]] og nálgaðist nú þinghúsið. Mótmælin voru friðsamleg.

Mótmælin höfðu fram að þessu verið friðsamleg en snerust þó upp í algjöra ringulreið þegar Ungverska öryggislögreglan (ÁVH) skaut að mótmælendunum. Sovéska hernum, sem hafði staðsettur verið í Ungverjalandi síðan [[1945]], var skipað að ráða niðurlögum mótmælendanna en hermennirnir óhlýðnuðust. Stjórnvöld sáu ekki fyrir sér að Ernő Gerő gæti risið gegn mótmælunum og gerðu því hinn vinsæla [[Imre Nagy]] að forsætisráðherra.

Þann [[4. nóvember]] voru sovéskar [[herdeild]]ir, staðsettar í öðrum löndum, sendar til Ungverjalands. Ólíkt blóðsúthellingunni þann 23. október var þessi barátta ekki aðeins háð með byssum og örfáum skriðdrekum, heldur komu Sovétar með 6000 skriðdreka, sprengjur og flugskeyti. Ungverski herinn brást óskipulega við, en almenningurinn sjálfur veitti þó harða og skipulagða mótspyrnu. Þar af leiðandi urðu það ekki miðstéttarhverfin sem urðu verst úti, heldur fátækra- og iðnaðarhverfin.

Þann [[10. nóvember]] fóru verkamanna- og stúdentafélög fram á [[vopnahlé]]. Verkamannafélögin sömdu beint við Sovéska herinn dagana 10.-[[19. nóvember]] og fengu með því lausn nokkurra stríðsfanga, en ekki fram kröfu sinni að Sovétríkin slepptu taumnum lausum og færu frá Ungverjalandi. 

Ný ríkistjórn var skipuð með stjórnmálamanni að nafni [[János Kádár]], sem naut stuðnings Sovétríkjanna, í forystu og hann gegndi embætti forsætisráðherra allt til ársins [[1988]]. Verkamenn og stúdentar reyndu að mótmæla með verkföllum og vopnaðri mótspyrnu fram á mitt árið [[1957]]. Mótmælin skiluðu litlum árangri.

== Áhrif á Íslandi ==
Til Íslands komu 52 [[flóttamaður|flóttamenn]] frá Ungverjalandi.

== Tenglar ==
{{commonscat|Hungarian Revolution of 1956|Uppreisninni í Ungverjalandi}}
* [http://www2.hi.is/page/mms_vefsyningar_mikael Miðstöð munnlegrar sögu - Fyrsti flóttamaðurinn á Íslandi] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070228011114/http://www.hi.is/page/mms_vefsyningar_mikael |date=2007-02-28 }}

{{Kalda stríðið}}

[[Flokkur:1956]]
[[Flokkur:Saga Ungverjalands]]
[[Flokkur:Kalda stríðið]]
[[Flokkur:Uppreisnir]]