Skoða frumkóða fyrir Ungverjaland

{{hnit|47|30|00|N|19|03|00|E|display=title|region:HU}}
{{Land
| nafn = Ungverjaland
| nafn_á_frummáli = Magyarország
| nafn_í_eignarfalli = Ungverjalands
| fáni = Flag of Hungary.svg
| skjaldarmerki = Coat of arms of Hungary.png
| staðsetningarkort = EU-Hungary.svg
| tungumál = [[ungverska]]
| höfuðborg =  [[Búdapest]]
| stjórnarfar = þingbundið [[Lýðveldi]]
| titill_leiðtoga1 = [[Forseti Ungverjalands|Forseti]]
| titill_leiðtoga2 = [[Forsætisráðherra Ungverjalands|Forsætisráðherra]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Tamás Sulyok]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Viktor Orbán]] 
| ESBaðild=[[1. maí]] [[2004]]
| stærðarsæti = 108
| flatarmál = 93.030
| hlutfall_vatns = 0,74
| mannfjöldaár = 2021
| mannfjöldasæti = 91
| fólksfjöldi = 9.730.000<ref>{{cite web|url=http://www.ksh.hu/pls/ksh/docs/eng/xstadat/xstadat_annual/i_wdsd003c.html|title=STADAT – 1.1. Népesség, népmozgalom (1941–)|website=www.ksh.hu|access-date=12. júní 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20190620140533/http://www.ksh.hu/docs/hun/xstadat/xstadat_eves/i_wnt001c.html|archive-date=20. júní 2019|url-status=live}}</ref>
| VLF_ár = 2020
| VLF = 316,342 <ref name="IMFWEOHU">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2020/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=107&pr.y=18&sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=944&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=World Economic Outlook Database, October 2020|publisher=[[International Monetary Fund]] |website=IMF.org |access-date=20. október 2020}}</ref>
| VLF_sæti = 53
| VLF_á_mann = 32.434
| VLF_á_mann_sæti = 41
| VÞL = {{hækkun}} 0.854
| VÞL_ár = 2019
| VÞL_sæti = 40
| íbúar_á_ferkílómetra = 105
| staða = [[Stofnun]]
| atburður1 = [[Ungverska konungdæmið]]
| dagsetning1 = Desember [[1000]]
| gjaldmiðill = [[Ungversk fórinta|Ungversk fórinta (Ft)]] (HUF)
| tímabelti = [[UTC]]+1 (UTC+2 [[Evrópskur sumartími|á sumrin]])
| þjóðsöngur = [[Himnusz]]
| tld = hu
| símakóði = 36
}}
'''Ungverjaland''' ([[ungverska]]: ''Magyarország'') er [[landlukt land]] í [[Mið-Evrópa|Mið-Evrópu]], rétt austan [[Alpafjöll|Alpafjalla]]. Það er rúmlega 93 þús km<sup>2</sup> að stærð og á landamæri að [[Slóvakía|Slóvakíu]] í norðri, [[Úkraína|Úkraínu]] í norðaustri, [[Rúmenía|Rúmeníu]] í austri og suðaustri, [[Serbía|Serbíu]] í suðri, [[Króatía|Króatíu]] og [[Slóvenía|Slóveníu]] í suðvestri og [[Austurríki]] í vestri.  Íbúar eru 10 milljónir og teljast flestir til [[Ungverjar|Ungverja]], en þar býr líka stór minnihlutahópur [[Rómafólk]]s. [[Ungverska]] er opinbert tungumál í landinu. Það er stærsta [[úrölsk mál|úralska málið]] og eitt af fáum Evrópumálum sem ekki tilheyrir [[indóevrópsk mál|indóevrópsku málaættinni]].<ref>{{cite web |url=http://www.helsinki.fi/~tasalmin/fu.html |title=Uralic (Finno-Ugrian) languages, Classification of the Uralic (Finno-Ugrian) languages, with present numbers of speakers and areas of distribution (last updated 24 September 201)|date=6 June 2017 |publisher=helsinki.fi|access-date=6 June 2017}}</ref> Höfuðborg landsins og stærsta borgin er [[Búdapest]], en aðrar stórar borgir eru meðal annars [[Debrecen]], [[Szeged]], [[Miskolc]], [[Pécs]] og [[Győr]].

Ýmsar þjóðir hafa byggt landið sem í dag er Ungverjaland, þar á meðal [[Keltar]], [[Rómaveldi|Rómverjar]], [[Germanar]], [[Húnar]], [[Vestur-Slavar]] og [[Avarar]]. Fyrsta ungverska ríkið var stofnað seint á 9. öld þegar [[Ungverjar]] lögðu karpatísku sléttuna undir sig undir stjórn [[Árpád]]s.<ref>{{cite web |url=http://mek.oszk.hu/09100/09132/09132.pdf |title=Hungary in the Carpathian Basin|date=6 June 2017 |publisher=Lajos Gubcsi, PhD|access-date=6 June 2017}}</ref><ref name='Acta orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae'>{{cite book|title=Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae|url=https://books.google.com/books?id=kNkTAQAAMAAJ|volume=36|year=1982|publisher=Magyar Tudományos Akadémia (Hungarian Academy of Sciences)|page=419}}</ref> Barnabarn hans, [[Stefán 1. Ungverjalandskonungur|Stefán 1.]], gerði landið að [[konungsríkið Ungverjaland|kristnu konungsríki]]. Á 12. öld var Ungverjaland orðið að öflugu ríki sem náði hátindi sínum á 15. öld.<ref>Kristó Gyula – Barta János – Gergely Jenő: Magyarország története előidőktől 2000-ig, Pannonica Kiadó, Budapest, 2002, {{ISBN|963-9252-56-5}}, p. 687, pp. 37, pp. 113.</ref> Eftir [[orrustan við Mohács|orrustuna við Mohács]] árið 1526 var landið að hluta hernumið af [[Tyrkjaveldi]] (1541-1699). Í upphafi 18. aldar varð Ungverjaland hluti af ríki [[Habsborgarar|Habsborgara]] og seinna hluti af [[Austurrísk-ungverska keisaradæmið|Austurrísk-ungverska keisaradæminu]] sem var stórveldi í Evrópu fram á 20. öld.<ref>{{cite encyclopedia |url=https://www.britannica.com/place/Austria-Hungary |title=Austria-Hungary, HISTORICAL EMPIRE, EUROPE|date=6 June 2017 |work=[[Encyclopædia Britannica]]|access-date=6 June 2017}}</ref>

Austurríki-Ungverjaland leystist upp eftir [[fyrri heimsstyrjöld]] og núverandi landamæri Ungverjalands voru staðfest með [[Trianon-samningurinn|Trianon-samningnum]], sem leiddi til missis 71% af landsvæðinu og 58% af íbúunum.<ref>{{cite book| author = Richard C. Frucht| title = Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture| url = https://books.google.com/books?id=lVBB1a0rC70C| date = 31 December 2004| publisher = ABC-CLIO| isbn = 978-1-57607-800-6| page = 360 }}</ref><ref>{{cite encyclopedia|title=Trianon, Treaty of|url=http://www.encyclopedia.com/doc/1E1-TrianonTr.html|work=[[The Columbia Encyclopedia]]|year=2009}}</ref><ref>{{cite web | title= Text of the Treaty, Treaty of Peace Between The Allied and Associated Powers and Hungary And Protocol and Declaration, Signed at Trianon June 4, 1920| url= http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Trianon|access-date=10 June 2009}}</ref> Eftir róstusöm [[millistríðsárin|millistríðsár]] gerðist Ungverjaland bandamaður [[Öxulveldin|Öxulveldanna]] í [[síðari heimsstyrjöld]] þar sem mannfall og eyðilegging varð mikil.<ref name="Montgomery">[http://historicaltextarchive.com/books.php?op=viewbook&bookid=7&pre=1 ''Hungary: The Unwilling Satellite''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070216070442/http://historicaltextarchive.com/books.php?op=viewbook&bookid=7&pre=1 |date=16 February 2007 }} [http://kapos.hu/hirek/kis_szines/2018-06-16/megerkezett_az_idei_balaton_sound_himnusza.html John F. Montgomery, ''Hungary: The Unwilling Satellite''.] Devin-Adair Company, New York, 1947. Reprint: Simon Publications, 2002.</ref><ref name="Thomas, pg. 11">Thomas, ''The Royal Hungarian Army in World War II'', pg. 11</ref> Eftir stríð var Ungverjaland á áhrifasvæði [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] sem leiddi til stofnunar [[Alþýðulýðveldið Ungverjaland|Alþýðulýðveldisins Ungverjalands]]. Eftir [[Uppreisnin í Ungverjalandi|uppreisnina í Ungverjalandi]] árið 1956 réðust Sovétríkin inn í landið og komið var á [[gúllaskommúnismi|kommúnistastjórn]] sem var eilítið frjálslegri en í öðrum ríkjum [[Austurblokkin|Austurblokkarinnar]]. Niðurrif landamæragirðinga í Ungverjalandi 1989 flýtti fyrir hruni Austurblokkarinnar og upplausn Sovétríkjanna.<ref>{{cite news
 | last         = Hanrahan
 | first        = Brian
 | author-link  = Brian Hanrahan
 | title        = Hungary's Role in the 1989 Revolutions
 | url          = http://news.bbc.co.uk/2/hi/8036685.stm
 | work         = [[BBC News]]
 | date         = 9 May 2009
}}</ref> Þann 23. október 1989 var [[lýðræði]] endurreist í landinu.<ref>{{Cite journal | title = 1989. évi XXXI. törvény az Alkotmány módosításáról | trans-title = Act XXXI of 1989 on the Amendment of the Constitution | journal = Magyar Közlöny | publisher = Pallas Lap- és Könyvkiadó Vállalat | location = Budapest | volume = 44 | issue = 74 | page = 1219 | language = hu | date = 23 October 1989}}</ref> Ungverjaland gerðist aðili að [[Evrópusambandið|Evrópusambandinu]] árið 2004 og hefur verið hluti af [[Schengen-svæðið|Schengen-svæðinu]] frá 2007.<ref>{{cite web|date=6 June 2017|title=Benefits of EU Membership|url=http://www.mkik.hu/en/magyar-kereskedelmi-es-iparkamara/benefits-of-eu-membership-2630|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20170608120246/http://www.mkik.hu/en/magyar-kereskedelmi-es-iparkamara/benefits-of-eu-membership-2630|archive-date=8 June 2017|access-date=6 June 2017|publisher=Hungarian Chamber of Commerce and Industry}}</ref> 

Á alþjóðavettvangi telst Ungverjaland til [[miðveldi|miðvelda]], aðallega vegna menningarlegra og efnahagslegra áhrifa landsins í sínum heimshluta.<ref>{{Cite journal|last1=Higgott|first1=Richard A.|last2=Cooper|first2=Andrew Fenton|date=1990|title=Middle Power Leadership and Coalition Building: Australia, the Cairns Group, and the Uruguay Round of Trade Negotiations|url=https://www.jstor.org/stable/2706854|journal=International Organization|volume=44|issue=4|pages=589–632|doi=10.1017/S0020818300035414|jstor=2706854|s2cid=153563278 |issn=0020-8183}}</ref> Landið er [[hátekjuland]] sem situr hátt á [[vísitala um þróun lífsgæða|vísitölu um þróun lífsgæða]], með [[ókeypis heilbrigðisþjónusta|ókeypis heilbrigðisþjónustu]] og [[framhaldsmenntun]].<ref name="auto">{{cite journal|author=OECD|date=27 June 2013|title=OECD Health Data: Social protection|journal=OECD Health Statistics (Database)|doi=10.1787/data-00544-en|url= http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/data/oecd-health-statistics/oecd-health-data-social-protection_data-00544-en|access-date=14 July 2013}}</ref><ref name="europa">{{cite web | url=http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/compulsory_education_EN.pdf | archive-url=http://arquivo.pt/wayback/20131106181321/http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/facts_and_figures/compulsory_education_EN.pdf | url-status=dead | archive-date=6 November 2013 | title=Compulsory Education in Europe 2013/2014 | publisher=European commission | access-date=19 May 2014 | author=Eurydice }}</ref> Ungverjaland á sér langa afrekasögu í myndlist, tónlist, bókmenntum, íþróttum, vísindum og tækni.<ref>{{cite news
 | url          = http://mta.hu/english/hungarys-nobel-prize-winners-106018
 | work         = [[Hungarian Academy of Sciences]]
 | title        = Hungary's Nobel Prize Winners, 13 Hungarian win Nobel Prize yet
 | access-date  = 2 April 2022
}}</ref><ref>{{cite news
 | title        = Population per Gold Medal. Hungary has the second highest gold medal per capita in the world. All together it has 175 gold medal until 2016.
 | url        = http://www.medalspercapita.com/#golds-per-capita:all-time
 | work        = medalspercapita.com
 | access-date        = 2022-08-19
 | archive-date        = 2017-07-30
 | archive-url        = https://web.archive.org/web/20170730144712/http://www.medalspercapita.com/#golds-per-capita:all-time
 | url-status        = dead
 }}</ref><ref name="Britannic .=">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/276684/Hungarian-literature ''Encyclopædia Britannica'', 2012 edition</ref> Landið er vinsæll áfangastaður ferðamanna með tæplega 25 ferðamenn árið 2019.<ref>{{Cite web |title=STADAT – 4.5.3. The number of inbound trips to Hungary and the related expenditures by motivation (2009–) |url=https://www.ksh.hu/docs/eng/xstadat/xstadat_annual/i_ogt004c.html |access-date=2022-06-02 |website=Hungarian Central Statistical Office}}</ref> Landið var fyrsta austurevrópska ríkið sem gekk í [[NATO]] í mars 1999. Þann 1. maí 2004 fékk það inngöngu í [[Evrópusambandið]]. Landið á aðild að fjölda alþjóðastofnana eins og [[Evrópuráðið|Evrópuráðinu]], [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]], [[Alþjóðaheilbrigðisstofnunin]]ni, [[Alþjóðaviðskiptastofnunin]]ni, [[Heimsbankinn|Heimsbankanum]], [[Alþjóðafjárfestingabankinn|Alþjóðafjárfestingabankanum]], [[Innviðafjárfestingabanki Asíu|Innviðafjárfestingabanka Asíu]] og [[Visegrád-hópurinn|Visegrád-hópnum]].<ref>{{cite web|url=http://www.mfa.gov.hu/kum2005/Templates/alapsablon.aspx?NRMODE=Published&NRORIGINALURL=%2Fkum%2Fen%2Fbal%2Fforeign_policy%2Fun_sc%2Finternational_organisations.htm&NRNODEGUID=%7B45550E06-66FE-4183-A899-EDF5BD040EB5%7D&NRCACHEHINT=NoModifyGuest&printable=true |title=International organizations in Hungary |publisher=Ministry of Foreign Affairs |access-date=20 November 2016 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160313115736/http://www.mfa.gov.hu/kum2005/Templates/alapsablon.aspx?NRMODE=Published&NRORIGINALURL=%2Fkum%2Fen%2Fbal%2Fforeign_policy%2Fun_sc%2Finternational_organisations.htm&NRNODEGUID=%7B45550E06-66FE-4183-A899-EDF5BD040EB5%7D&NRCACHEHINT=NoModifyGuest&printable=true |archive-date=13 March 2016 }}</ref>

== Heiti ==
Ungverjaland heitir ''Magyarország'' á ungversku. Heitið er dregið af einum af sjö ættbálkum úgríta, ''magyara'', sem komu upphaflega frá [[Mið-Asía|Mið-Asíu]]. Magyarar sameinuðu ættbálkana á 10. öld og upp frá þeim tíma var heitið notað yfir landið. Á öðrum tungumálum er heitið hins vegar komið úr slavnesku. [[Slavar]] kölluðu íbúana onogur, sem merkir tíu ættir. Úr því myndaðist orðið Ungverjar. [[Ítalía|Ítalir]] segja Ungheria, en [[Danmörk|Danir]] og [[Þýskaland|Þjóðverjar]] Ungarn. Á [[Latína|latínu]] bættist auka –h–  við orðið, svo úr varð Hungarus. Þannig heitir landið enn Hungary á ensku og Hongrie á frönsku.

== Saga ==
=== Landnám ===
Ungverjar eiga uppruna sinn vestast á [[Síbería|síberísku]] sléttunum, rétt austan [[Úralfjöll|Úralfjalla]]. Þeir kölluðust þá Úgríar. Á síðustu öldum f.Kr. flutti hluti þessa fólks sig til vesturs, þegar hann komst í snertingu við aðra þjóðflokka, s.s. Skýþa. Á þessum tíma voru ættbálkar Ungverja enn sjö eða átta. Þeir sameinuðust við norðanvert [[Svartahaf]] á fyrstu öldunum e.Kr. Seint á 9. öld, nánar tiltekið 895-896, fluttu Ungverjar sig enn vestar og settust að á sléttunni miklu sem í dag kallast Ungverska sléttan. Áður hafði sléttan sú tilheyrt [[Rómaveldi]], síðan [[Germanir|Germönum]] og loks [[Húnar|Húnum]]. Eftir að Húnar höfðu verið sigraðir myndaðist nokkurt tómarými á sléttunni, þrátt fyrir að ýmsir Slavar settust þar að. Það var því ekki mikið tiltökumál fyrir Ungverja að setjast að á sléttunni og svæðunum þar í kring. Landnámið gekk hratt fyrir sig, en Ungverjar settust að á landsvæði sem í dag nær langt inn í Rúmeníu, Slóvakíu, Slóveníu og Króatíu. Ekki var um frekara landnám til vesturs að ræða, því í Austurríki var germanskt landnám í fullum gangi. Þar bjuggu Bæjarar og Frankar.

=== Ránsferðir ===
[[mynd:Aftnn King Stephen, who we reckon was responsible for Christianity in eastern Europe.jpg|thumb|Stytta af Stefáni, fyrsta konungi Ungverjalands]]
Strax og Ungverjar voru búnir að koma sér vel fyrir á sléttunni, hófu þeir að herja á nágrannahéruð með ránsferðum. Riddaraflokkar þeirra voru mjög léttir og hreyfanlegir, og þannig gátu þeir sigrað vel skipulagða og þróaða heri. Á fyrstu þremur áratugum 10. aldar fóru Ungverjar í árangursríkar langferðir, stundum alla leið til [[Heilaga rómverska ríkið|hins heilaga rómverska ríkis]], Mið-Ítalíu, [[Frakkland]]s og jafnvel [[Balkanskagi|Balkanskaga]]. Þannig var mikið af vestrænum vörum flutt til ungversku sléttunnar. Engum tókst að hrinda árásum Ungverja, enda voru þeir fljótir í förum. Mikill ótti við þá greip um sig víða í [[Evrópu]]. Árið 933 gerðust Ungverjar svo djarfir að heimta skatt af hinum þýska keisara hins heilaga rómverska ríkis, [[Hinrik I (HRR)|Hinriki I]]. Í maí á því ári barðist keisari við Ungverja í orrustunni við Riade, sunnarlega í Saxlandi. Þar sigraði Hinrik og hrakti Ungverja út úr hinu heilaga rómverska ríki. Þrátt fyrir ósigurinn héldu Ungverjar áfram ránsferðum sínum. Árið 955 fór fram stórorrustan á Lechvöllum (Lechfeld) í [[Bæjaraland]]i milli Ungverja og [[Ottó I (HRR)|Ottó I.]] keisara. Þar vann Ottó keisari fullnaðarsigur á Ungverjum. Eftir þetta drógu Ungverjar sig með öllu til baka til sléttunnar og fóru aðeins eina ránsferð enn. Hún var farin gegn [[Austrómverska keisaradæmið|Austrómverska ríkinu]] (Býsans), en þar biðu Ungverjar enn ósigur.

=== Konungsríkið ===
Stórfurstinn Géza og sonur hans Vajk (Stefán) umbyltu landinu og buðu trúboðum að kristna landið. Árið 1001 varð Ungverjaland að konungsríki, er Stefán I. konungur hlaut formlega viðurkenningu af páfa. Hann gerði [[kristni]] að ríkistrú og lét reisa kirkjur. Fyrir vikið var hann gerður að dýrlingi kaþólsku kirkjunnar þegar árið [[1089]]. Með völdum hjónaböndum var friðurinn haldinn við nágrannaþjóðir. Þannig sameinaðist Króatía Ungverjalandi [[1102]]. Á miðri [[13. öldin|13. öld]] ruddust Mongólar vestur til Evrópu. [[1241]] tóku Ungverjar á móti þeim í orrustunni við Muhi, en biðu mikinn ósigur. Í kjölfarið nánast eyddu Mongólar ríkinu. Um helmingur landsmanna var drepinn. Mongólar hurfu hins vegar fljótt aftur til síns heima. Béla IV. konungur tók þá til bragðs að bjóða þýskumælandi fólki að setjast að í Ungverjalandi, aðallega á þeim svæðum sem nú eru í Rúmeníu og Slóvakíu. 

=== Ósmanir ===
[[mynd:Reprise Buda 1686.jpg|thumb|Umsátur kristinna manna um Búda 1686, síðasta stóra vígi ósmana í Ungverjalandi. Málverk eftir Frans Geffels]]
Á [[14. öldin|14. öld]] höfðu [[Ósmanaríkið|Ósmanir]] (Tyrkir) náð fótfestu í [[Suðaustur-Evrópa|Suðaustur-Evrópu]] og sóttu vestur. Árið [[1396]] héldu Ungverjar, ásamt frönskum riddaraher, í fyrsta sinn til orrustu við þá við Nikopol ([[Búlgaría|Búlgaríu]]), en biðu mikinn ósigur. Ósmanir náðu þó ekki að nýta sér sigurinn að ráði. Aftur var barist við Warna í Búlgaríu [[1444]]. Á þessum tíma var Wladislaw III. í senn konungur Ungverjalands og [[Pólland]]s. Orrustunni lauk með algerum sigri Ósmana og þar féll Wladislaw.  Í kjölfarið hertóku Ósmanir hvert landsvæðið á fætur öðru ([[Mikligarður]] féll [[1453]]). Ungverjar hættu afskiptum af stríðinu gegn þeim og áttu jafnvel stutt blómaskeið þegar [[Matthías Corvinus]] var konungur [[1458]]-[[1490]]. Á [[16. öldin|16. öld]] náðu Ósmanir til Ungverjalands. Árið [[1526]] dró til stórorrustu við Mohács í suðurhluta landsins. Þar gjörsigraði [[Súleiman mikli]] Ungverja og féll þar Lúðvík II. konungur ([[sonur]] [[Anna af Foix|Önnu af Foix]]). Ósigurinn var svo mikill að í ungversku máli varð Mohács að tákngervingi hins versta. Í kjölfarið fóru Ósmanir ránshendi um rúmlega helming Ungverjalands áður en þeir héldu gegn [[Vínarborg]] ([[1529]]). Eftir fall Lúðvíks konungs var barist um konungdóminn, en erkihertoginn af Austurríki, Ferdinand, gerði tilkall til hans. Þegar Ósmanir réðust aftur inn í Ungverjaland [[1541]], var meginhluti landsins svo gott sem á valdi Austurríkis. Aðeins Transylvanía (Rúmenía) var á valdi Ungverja. Ósmanir lögðu Búda í eyði og hertóku aðrar helstu borgir landsins. Við það varð meginhluti Ungverjalands að héraði í Ósmanaríkinu og áfram næstu 140 árin. Ungverjum fækkaði mikið á þessum tíma, en talið er að þeim hafi fækkað úr 3,5-4 milljónum niður í 2,5. Ósmanir réðust ekki gegn Vín á nýjan leik fyrr en árið [[1683]]. Eftir sigur sinn þar gerðu Habsborgarar harða hríð að Ósmönum í Ungverjalandi og hröktu þá úr landi á fjórum árum. Ósmanir áttu aldrei afturkvæmt til Ungverjalands.

=== Habsborg ===
[[mynd:Austria Hungary ethnic.svg|thumb|Kort af Ungverjalandi 1910. Einstakar þjóðir eru afmarkaðar með litum. Kortið er á ensku.]]
Eftir að Habsborgarar hröktu Ósmani burt, var hinn níu ára gamli erkihertogi Austurríkis, Jósef, kjörinn til konungs í Ungverjalandi og var krúnan erfðafest. Krýningin fór fram [[9. desember]] [[1687]] í [[Bratislava]] (sem þá var í Ungverjalandi). Löndin voru þó ekki sameinuð, heldur var hér ávallt um tvö ríki undir sama einvaldi að ræða. Ungverjar voru ekki sáttir við þetta ráðslag, en fengu ekki að gert. Uppreisnin mikla [[1703]]-[[1711]] gegn yfirráðum Habsborgara breytti þar engu um. Þegar [[María Teresa af Austurríki|María Teresa]] sat við völd í Vín hófst mikið landnám þýskumælandi manna í Ungverjalandi. Nær alla [[18. öldin|18. öldina]] naut landið friðar, einnig á tímum [[Napoleon Bonaparte|Napóleonsstríðanna]]. En eftir [[Vínarfundurinn|Vínarfundinn]] hófst mikil þjóðarvakning meðal Ungverja. Árið [[1825]] varð ungverska að ríkismáli á ný, en Habsborgarar höfðu áður notað latínu. Uppreisn gegn Habsborgurum hófst á ný árið [[1848]] undir forystu Lajos Kossuth. Hún fékk mikinn hljómgrunn víða um land. Þann [[14. apríl]] [[1849]] safnaðist ungverskt þing í fyrsta sinn saman í mótmælendakirkjunni í borginni [[Debrecen]], en þar lýsti Kossuth yfir endalokum yfirráða Habsborgar og jafnframt sjálfstæði Ungverjalands. Herir frá Austurríki fengu aðstoð [[Rússland|Rússa]] til að berjast við uppreisnarmenn en náðu ekki að brjóta þá á bak aftur fyrr en í [[ágúst]] á sama ári eftir blóðuga bardaga. Leiðtogar uppreisnarmanna, ásamt ungverska forsætisráðherranum, voru teknir af lífi. En eftir þetta reyndist ómögulegt fyrir Austurríki að stjórna Ungverjalandi með óbreyttum hætti og árið [[1867]] settist [[Frans Jósef I]]. keisari niður með leiðtogum Ungverja og hið nýja fjölþjóðaríki var stofnað. Ungverska þingið var endurreist og ungverska þjóðin aðskilin hinum þýskumælandi íbúum Austurríkis. Ungverjaland varð að konungsríki á ný, en konungur og drottning voru eftir sem áður keisari og keisaraynja Austurríkis. Þau voru krýnd í Búda (þ.e. Búdapest). Króatía var sameinuð Ungverjalandi á ný. Króatar voru mjög ósáttir við það ráðslag en fengu ekki að gert. Ungverjar sjálfir voru mjög ánægðir með nýja ríkið og hélst konungssambandið við Austurríki allt til loka heimsstyrjaldarinnar fyrri [[1918]].

=== Millistríðsárin ===
[[mynd:Hungary map.png|thumb|Stækkun Ungverjalands að tilstuðlan Hitlers]]
[[mynd:Bundesarchiv Bild 101I-680-8285A-26, Budapest, Festnahme von Juden.jpg|thumb|Handtaka gyðinga í Búdapest 1944]]
Við stríðslok 1918 breyttist ríkjaskipan talsvert á Balkanskaga. Samfara Tríanon-samningnum [[1920]] var [[Júgóslavía]] stofnuð sem ríki. Við það missti Ungverjaland Króatíu, Slóvakíu og Vojvodina-hérað. Auk þess missti Ungverjaland Transylvaníu og Banat til Rúmeníu. Loks var vestasti hluti landsins sameinaður Austurríki ([[Burgenland]]). Alls missti Ungverjaland tvo þriðju hluta lands síns til nágrannalandanna (minnkaði úr 279 þús. km<sup>2</sup> í 93 þús. km<sup>2</sup>) og við það urðu núverandi landamæri landsins til. Flestar náttúruauðlindir töpuðust við tilfærslu landamæranna, þar sem þau voru í töpuðu héruðunum. Svo varð landið þar að auki að greiða stríðsskaðabætur í 33 ár fyrir þátt sinn í stríðsrekstri heimsstyrjaldarinnar. Landið var formlega enn konungsríki, en undir stjórn ríkisstjóra, [[Miklós Horthy]]. Með tímanum hallaðist landið að Þýskalandi, en milliríkjasamningar voru gerðir [[1934]], skömmu eftir valdatöku [[Hitler]]s. Strax [[1937]] hófust herferðir gegn gyðingum í landinu. Ungverjaland studdi Þjóðverja í innrás þeirra á Balkanskaga og tók þátt í stríðinu gegn [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] frá [[1941]]. Í viðskiptum fóru um 73% alls útflutnings Ungverjalands til Þýskalands. Fyrir vikið var Ungverjaland stækkað og hlaut vænar sneiðar af Rúmeníu, Tékkóslóvakíu og Júgóslavíu, allt með fulltingi Þjóðverja. En brátt sá Horthy að sér, þar sem herferðin til Rússlands gekk ekki sem skyldi. Árið [[1943]] hafði hann samband við bandamenn í því skyni að láta af stuðningi við Hitler. [[19. mars]] [[1944]] réðust Þjóðverjar því inn í Ungverjaland og hertóku landið. Horthy var steypt af stóli og [[Döme Sztójay]] tók við embætti forsætisráðherra. Hann var þó eingöngu leiksoppur Þjóðverja. Nasistar, undir stjórn [[Adolf Eichmann|Adolfs Eichmann]], hófu að flytja gyðinga úr landi í stórum stíl. Á aðeins tveimur mánuðum voru  tæplega 440 þús gyðingar í Ungverjalandi fluttir í útrýmingarbúðir, þrátt fyrir kröftug mótmæli nýju leppstjórnarinnar. Það var á þessum tíma sem sænska diplómatanum [[Raoul Wallenberg]] tókst að bjarga þúsundum gyðinga, m.a. með því að veita þeim sænsk bráðabirgðavegabréf. Wallenberg hvarf í [[október]] 1944 og er líklegast að Sovétmenn hafi handtekið hann. Sama mánuð var stjórninni í Búdapest steypt og við tók fasistastjórn [[Ferenc Szálasi]]. Aðeins nokkrum dögum seinna kom rússneski herinn inn fyrir landamærin. Búdapest varð fyrir miklum loftárásum bandamanna, sérstaklega á tímabilinu [[desember]] 1944 til [[febrúar]] [[1945]]. Í kjölfarið settist Rauði herinn um höfuðborgina og tók umsátrið alls 102 daga uns borgin féll í þeirra hendur eftir mikla bardaga. Síðustu bardagar í Ungverjalandi fóru fram [[4. apríl]] 1945, en þá var landið algerlega í höndum Sovétmanna. Landið var í rúst, en mikið tjón á vélum, búfénaði og öðru nær eyðilagði atvinnulíf landsins. 600.000 Ungverjar létust í stríðinu, að viðbættum 440.000 gyðingum.

=== Eftirstríðsárin ===
[[mynd:Brücke von Andau Übersicht.jpg|thumb|Brúin yfir lækinn Andau, en yfir hana flúðu tugþúsundir Ungverja til Austurríkis]]
Samfara Parísarsamkomulaginu [[1947]] misstu Ungverjar öll þau landsvæði sem þeir hlutu á stríðsárunum. Sovétmenn handtóku hundruð þúsunda Ungverja og fluttu þá í vinnubúðir til Sovétríkjanna, þar sem álitið er að 200.000 þeirra hafi látist. Eftir stríð gerðu bandamenn ráð fyrir lýðveldisstofnun í Ungverjalandi. Í kosningum síðla árs 1945 hlutu kommúnistar afar lítið fylgi og sömuleiðis í kosningunum 1947 (22%). En [[1949]] voru allir stjórnmálaflokkar aðrir en kommúnistaflokkurinn bannaðir og var þá mynduð ný stjórn í anda [[Stalín]]s. Forsætisráðherra varð [[Mátyás Rákosi]]. Á árunum þar á eftir fékk hin alræmda öryggislögregla ríkisins það hlutverk að hreinsa landið af óæskilegum mótherjum. Eftir lát Stalíns tók [[Imre Nagy]], forsætisráðherra, upp frjálslyndari stefnu. Fyrir vikið var hann handtekinn [[1955]] og allt komst í sama horf aftur. [[23. október]] [[1956]] hófst [[Uppreisnin í Ungverjalandi|allsherjaruppreisn borgara í Búdapest]], sem dreifðist til annarra borga. Stjórninni var steypt og Imre Nagy varð forsætisráðherra á ný. Hann dró landið úr [[Varsjárbandalagið|Varsjárbandalaginu]], stofnaði fjölflokkastjórn, leysti öryggislögregluna upp og lýsti yfir hlutleysi Ungverjalands. Þann [[1. nóvember]] réðst sovéski herinn inn í landið og í nokkra daga á eftir stóðu yfir miklir bardagar hér og þar um landið, sérstaklega í Búdapest. [[22. nóvember]] höfðu Sovétmenn náð landinu á sitt vald. Nagy var handtekinn og hengdur eftir stutt réttarhöld. Í kjölfarið flúðu rúmlega 200.000 Ungverjar land, aðallega til Austurríkis. Um 100.000 sovéskir hermenn urðu eftir í landinu til að koma í veg fyrir aðra uppreisn. Nýr forsætisráðherra varð [[János Kádár]], en hann ríkti til [[1988]]. Undir hans stjórn varð allnokkur efnahagsuppgangur og er þetta tímabil stundum kennt við gúllaskommúnisma. Árið 1988 voru blikur á lofti. Þíða myndaðist meðal ráðamanna þegar stjórnarandstaða var opinberlega leyfð. Í lok ársins tók [[Miklós Németh]] við sem forsætisráðherra og [[2. maí]] [[1989]] hóf landið að rífa niður varnir sínar við landamærin að Austurríki, sökum kostnaðarsams viðhalds að eigin sögn. Opnun eins varðhliðsins þann [[19. ágúst]] var fyrsta opnun járntjaldsins í Evrópu og [[23. október]] sama ár var nýtt lýðveldi stofnað í Ungverjalandi. Fyrstu lýðræðislegu kosningarnar fóru fram [[25. mars]] [[1990]] og var í kjölfarið mynduð stjórn þriggja flokka. Forsætisráðherra varð [[József Antall]]. Landið gekk úr Varsjárbandalaginu [[26. júní]]. Áður en árið var liðið yfirgáfu síðustu sovésku hermennirnir landið en [[12. mars]] [[1999]] gekk Ungverjaland formlega í NATO og 1. maí [[2004]] fékk landið inngöngu í Evrópusambandið.

===Nútímasaga===
Í þingkosningum árið 2010 vann íhaldssami hægriflokkurinn [[Fidesz]] afgerandi meirihluta á ungverska þinginu og formaður hans, [[Viktor Orbán]], varð forsætisráðherra Ungverjalands í annað skipti. Stjórnin hélt afgerandi þingmeirihluta sínum eftir kosningar árin 2014, 2018 og 2022.

Árið 2013 gerði ríkisstjórn Orbáns víðtækar breytingar á ungversku stjórnarskránni sem meðal annars miðuðu að því að takmarka völd stjórnlagadómstóls landsins og leysa frá störfum dómara við tilskilinn eftirlaunaaldur. Vegna ýmissa lagabreytinga sem þykja skerða sjálfstæði dómstóla og fjölmiðla í Ungverjalandi hefur gjarnan verið bent á stjórn Orbáns sem dæmi um „{{ill|lýðræðisrof|en|Democratic backsliding}}“ þar sem umsvif lýðræðislegra stofnana eru smám saman veikt innan frá.<ref name="Cianetti">{{Cite journal|title=Rethinking "democratic backsliding" in Central and Eastern Europe – looking beyond Hungary and Poland|authors=Licia Cianetti, James Dawson & Seán Hanley|journal=East European Politics|volume=34|issue=3|date=2018|pages=243–256|quote=Over the past decade, a scholarly consensus has emerged that that democracy in Central and Eastern Europe (CEE) is deteriorating, a trend often subsumed under the label 'backsliding'. ... the new dynamics of backsliding are best illustrated by the one-time democratic front-runners Hungary and Poland.|doi=10.1080/21599165.2018.1491401| issn=2159-9173 }}</ref><ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/02/10/world/europe/hungary-orban-democracy-far-right.html|title=As West Fears the Rise of Autocrats, Hungary Shows What's Possible|last=Kingsley|first=Patrick|date=2018-02-10|work=The New York Times|access-date=2019-05-27|language=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Bozóki|first=András|last2=Hegedűs|first2=Dániel|date=2018-10-03|title=An externally constrained hybrid regime: Hungary in the European Union|journal=Democratization|volume=25|issue=7|pages=1173–1189|doi=10.1080/13510347.2018.1455664|issn=1351-0347}}</ref><ref name=":6">{{Cite journal|last=Bogaards|first=Matthijs|date=2018-11-17|title=De-democratization in Hungary: diffusely defective democracy|journal=Democratization|volume=25|issue=8|pages=1481–1499|doi=10.1080/13510347.2018.1485015|issn=1351-0347}}</ref>  Í [[Kórónaveirufaraldur 2019-2020|kórónaveirufaraldrinum árið 2020]] samþykkti ungverska þingið ótímabundin neyðarlög sem heimila Orbán að stýra landinu með stjórnartilskipunum.<ref>{{Vefheimild|titill=Ungverskt lýðræði í ótímabundna sóttkví?| url=https://www.mbl.is/frettir/erlent/2020/03/30/ungverskt_lydraedi_i_otimabundna_sottkvi/|útgefandi=mbl.is|höfundur=Þorgerður Anna Gunnarsdóttir|ár=2020|mánuður=30. mars|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=8. apríl}}</ref><ref>{{Vefheimild|titill=Orban fær ótímabunduð tilskipanavald| url=https://www.visir.is/g/202028315d|útgefandi=''Vísir''|höfundur=Kjartan Kjartansson|ár=2020|mánuður=30. mars|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=8. apríl}}</ref> Ótakmörkuðu tilskipanavaldi Orbáns lauk þann 18. júní en þess í stað var samþykkt að lýsa yfir „læknisfræðilegu neyðarástandi“ sem heimilar stjórninni áfram að gefa út tilskipanir í ýmsum málefnum.<ref>{{Vefheimild|titill=Hungary replaces rule by decree with ‘state of medical crisis’| url=https://www.politico.eu/article/hungary-replaces-rule-by-decree-controversial-state-of-medical-crisis/|útgefandi=''Politico''|höfundur=Lili Bayer|ár=2020|mánuður=18. júní|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=15. júlí}}</ref> Í árlegri skýrslu sinni um stöðu lýðræðis í heiminum árið 2020 komst bandaríska hugveitan [[Freedom House]] að þeirri niðurstöðu að Ungverjaland gæti ekki lengur talist lýðræðisríki.<ref>{{Vefheimild|titill=Telja Ungverjaland ekki lengur lýðræðisríki| url=https://www.visir.is/g/20201031346d/telja-ungverjaland-ekki-lengur-lydraedisriki|útgefandi=''Vísir''|höfundur=Þórgnýr Einar Albertsson |ár=2020|mánuður=6. maí|árskoðað=2020|mánuðurskoðað=7. maí}}</ref>

== Landfræði ==
Ungverjaland á landamæri að sjö öðrum ríkjum. Fyrir norðan er [[Slóvakía]], fyrir norðaustan [[Úkraína]], fyrir austan  [[Rúmenía]], fyrir sunnan [[Serbía]], [[Króatía]] og [[Slóvenía]] og fyrir vestan [[Austurríki]]. Landið er afar láglent og er lægsti punkur þess í aðeins 78 metra hæð yfir sjó, þrátt fyrir mikla fjarlægð til sjávar. [[Dóná]] skiptir landinu í tvo hluta, en fljótið rennur frá norðri til suðurs um miðbik landsins. Nær allur austurhluti landsins er á ungversku sléttunni (pússtunni). Vestan við Dóná er hæðótt landslag og þar er nokkurt fjalllendi. Hæsti tindur landsins, Kékes, nær þó ekki nema 1.014 metra hæð. Vestast er Vínarsléttan sem teygir sig yfir landamærin til Austurríkis. Vestarlega í landinu er [[Balatonvatn]], en það er stærsta stöðuvatn Mið-Evrópu.

=== Sýslur ===
[[mynd:Map of counties of Hungary 2004.png|thumb|Sýslurnar í Ungverjalandi eru 19 talsins, auk Búdapest]]
Ungverjalandi er skipt niður í 19 sýslur, kallaðar megye á ungversku. Margar þeirra eru ævagamlar, enda myndaðar árið 1000 þegar Ungverjaland varð að konungsríki. Auk sýslnanna eru 24 sjálfstæðar borgir í landinu. Þær tilheyra viðkomandi sýslu, en íbúar kjósa sér borgarráð og taka ekki þátt í sýslukosningum. Árið [[1999]] var landinu auk þess skipt niður í sjö héruð samkvæmt tilskipun Evrópusambandsins. Í hverju héraði eru 2-3 sýslur.

=== Borgir ===
Búdapest er langstærsta borg landsins með um 1,7 milljónir íbúa. Næstu borgir eru ekki með nema rúmlega 200.000 íbúa.

Stærstu borgir landsins:

{| class="wikitable"
|-
! Röð !! Borg !! Íbúafjöldi !! Hérað
|-
| 1 || [[Búdapest]] || 1,7 milljónir || 
|-
| 2 || [[Debrecen]] || 204 þúsund || Hajdú-Bihar
|-
| 3 || [[Miskolc]]|| 172 þúsund || Borsod-Abaúj-Zemplén
|-
| 4 || [[Szeged]] || 164 þúsund || Csongrád
|-
| 5 || [[Pécs]]|| 156 þúsund || Baranya
|-
| 6 || [[Györ]]|| 128 þúsund || Györ-Moson-Sopron
|-
| 7 || [[Nyíregyháza]]|| 116 þúsund || Szabolcs-Szatmár-Bereg
|-
| 8 || [[Kecskemét]]|| 109 þúsund || Bács-Kiskun
|-
| 9 || [[Székesfehérvár]]|| 101 þúsund || Fejér
|-
| 10 || [[Szombathely]]|| 79 þúsund || Vas
|-
| 11 || [[Szolnok]]|| 75 þúsund || Jász-Nagykun-Szolnok
|-
| 12 || [[Tatabánya]]|| 70 þúsund || Fejér
|}

=== Fjöll ===
[[mynd:Kekesteto1.JPG|thumb|Kékes er hæsta fjall Ungverjalands]]
Ungverjaland er frekar láglent land og að mestu leyti sléttur. Aðeins í vestri og norðri eru einhver fjöll sem kalla má. Þau eru þó ekki há og yfirleitt vaxin skógi. Hæstu fjöll landsins eru í norðri. Þar eru fjallgarðarnir Matra og Bükk sem slaga upp í 1000 m hæð. Hæsta fjall landsins er [[Kékes]] í Matrafjöllum, 1014 m hátt. Þrátt fyrir litla hæð er skíðabraut í fjallinu sem er opin á veturna. 

=== Ár og vötn ===
Í Ungverjalandi er fjöldi áa. Stærstu fljótin eru Tisza og Dóná, en báðar renna þær frá norðri til suðurs í gegnum landið. Báðar eru að öllu leyti skipgengar innanlands. Aðrar stórar ár eru Raba vestast í landinu og Drava við landamærin að Króatíu. Sameiginlegt með öllum þessum fljótum er að ekkert þeirra á upptök sín í Ungverjalandi, heldur er uppspretta þeirra allra í nágrannalöndunum. Þótt Dóná sé aðeins næstlengsta áin innanlands, er hún eina vatnasvið landsins. Allar aðrar ár renna í Dóná, eða í einhverjar af þverám hennar.

Lengstu fljótin í tölum:
{{col-begin}}{{col-2}}
{| class="wikitable"
|-
! Röð !! Fljót !! Lengd innanlands !! Upptök !! Rennur í
|-
| 1 || [[Tisza]] || 596 km || Úkraína || Dóná
|-
| 2 || [[Dóná]] || 417 km || Þýskaland || Svartahaf
|-
| 3 || [[Rába]] || 211 km || Austurríki || Dóná
|-
| 4 || [[Dráva]] || 190 km || Ítalía || Dóná
|}
{{col-2}}
[[Mynd:Tiszapüspöki 063.jpg|thumb|Innanlands er Tisza lengsta fljót Ungverjalands]]
{{col-end}}

Auk ofangreindra fljóta er Sió-skurðurinn lengsta manngerða vatnaleiðin, en hann var grafinn að mestu eftir litlum árfarvegi. Skurðurinn liggur úr norðausturhluta Balatonvatns til Dónár.

Þrjú meiri háttar stöðuvötn eru í Ungverjalandi. Stærst þeirra er [[Balatonvatn]] í vestanverðu landinu, en það er jafnframt stærsta stöðuvatn Mið-Evrópu, 594 km<sup>2</sup>. Norðvestast er [[Neusiedler See]] (Fertö á ungversku). Aðeins syðsti hluti vatnsins er í Ungverjalandi, bróðurparturinn er í Austurríki. Ungverski hlutinn er mikilvægt náttúrufriðland og er á [[heimsminjaskrá UNESCO]]. Í austurhluta landsins er Tiszavatn, en það myndaðist við stíflugerð í fljótinu Tisza [[1973]]. Vatnið er 127 km<sup>2</sup> að stærð og þar með langstærsta lón landsins.

== Stjórnmál ==
[[mynd:Országház (509. számú műemlék) 47.jpg|thumb|Þinghúsið í Búdapest]]
Í Ungverjalandi er þingbundin stjórn. Þingið situr aðeins í einni deild, þar sem eru 386 sæti. Almennar kosningar eru á fjögurra ára fresti. Þær síðustu fóru fram [[2010]]. Þingið velur hins vegar forseta landsins (til fimm ára), forsætisráðherrann, stjórnlagaráðið, forseta hæstaréttar og ríkissaksóknara. Forsætisráðherrann er valdamesti maður landsins og [[Viktor Orbán]] hefur nú gegnt því embætti frá 2010. Ungverjaland gekk í NATO [[1999]] og var meðal fyrstu fyrrverandi kommúnistaríkja sem það gerði. Árið [[2004]] gekk landið svo einnig í Evrópusambandið. Ungversku stjórninni ber skylda til að sinna hagsmunum Ungverja í nágrannaríkjunum, en þeir eru um 2,5 milljónir, aðallega í Rúmeníu og Slóvakíu. Þetta hefur orsakað nokkra spennu milli landanna, sérstaklega eftir að ungverska þingið ákvað 2010 að veita öllum Ungverjum í nágrannalöndunum ungverskan ríkisborgarrétt. Slóvakar hafa í kjölfarið hótað að reka alla þá sem það þiggja úr opinberum embættum í landinu, en 10% íbúa í Slóvakíu eru Ungverjar.

=== Þjóðfáni og skjaldarmerki ===
[[mynd:A Szent Korona elölről 2.jpg|thumb|Stefánskrónan er í skjaldarmerki landsins, en hana átti Stefán konungur á 11. öld. Hún er geymd í þinghúsinu í Búdapest, ásamt öðrum ríkisdjásnum.]]
Þjóðfáni Ungverjalands er með þremur láréttum röndum: Rautt efst, hvítt fyrir miðju og grænt neðst. Rauði liturinn táknar blóðið sem úthellt var fyrir sjálfstæði landsins. Hvíti liturinn táknar hreinleika landsins. Græni liturinn stendur fyrir byltinguna á [[19. öldin|19. öld]]. Litirnir sem slíkir eru hins vegar miklu eldri og ná aftur til upphafs Ungverja sem þjóðar. Þrílita fánann notaði Matthías II. konungur fyrstur árið [[1608]], en hann laut þá Habsborgarkeisara. Hins vegar voru aðrir fánar einnig notaðir, sérstaklega meðan Ungverjaland var hluti af keisararíki Austurríkis. Þó héldust litirnir. Þegar keisararíkið leystist upp [[1918]] varð þríliti fáninn að ríkistákni. Þá var fáninn talsvert lengri en hann er í dag. [[1940]] var skjaldarmerki landsins sett í miðju fánans. Því merki var skipt út fyrir sósíalískt merki (hamar, ax, rauð stjarna) allt til [[1957]] er merkið hvarf aftur úr fánanum. [[1. október]] það ár var núverandi fáni (án tákns) tekinn í notkun. Þess má geta að þjóðfáni [[Tajikistan|Tadsikistan]]s er nákvæmlega eins, nema hvað hann er með gulu tákni fyrir miðju, rendurnar eru misbreiðar og fáninn er ívið lengri. Saga fánanna er auk þess gjörólík.

[[Skjaldarmerki]] Ungverjalands er tvískiptur skjöldur með kórónu efst. Til hægri er patríarkakrossinn sem stendur á þrítindi. Tindarnir merkja fjöllin Tatra, Fatra og Matra. Tvö þau fyrrnefndu eru í Slóvakíu í dag. Páfinn léði Stefáni konungi krossinn árið [[1000]]. Fyrir miðju er gullkóróna, en hún bættist við skjaldarmerkið á [[17. öldin|17. öld]]. Til vinstri eru átta rauðar og hvítar rendur. Uppruni þeirra er óljós, en þær voru komnar fram á [[13. öldin|13. öld]]. Sumir vilja meina að hvítu rendurnar tákni hin fjögur höfuðfljót landsins: Dóná, Tisza, Drava og Sava. Efst er svo Stefánskórónan, en hún er konungskóróna Ungverjalands. Skjaldarmerki þetta hefur tekið talsverðum breytingum í gegnum tíðina. Núverandi merki var tekið upp [[1990]] eftir snarpar umræður á þinginu.

=== Hermál ===
Her Ungverjalands telur um 30 þús manns. Flestir eru í landhernum (rúm 23 þús), en um 7000 í flughernum. Konur eru 17% allra hermanna. Enginn er sjóherinn, enda liggur Ungverjaland ekki að sjó. Aðaltilgangur hersins er að tryggja varnir landsins á stríðstímum. Auk þess starfar herinn náið með herjum NATO, sem reyndar hefur gagnrýnt ungverska herinn fyrir að vera of veikburða til að sinna eigin vörnum ef stríð brytist út. Fjórum sinnum hafa Ungverjar sent herlið í friðargæslu til annarra landa. Til [[Bosnía og Hersegóvína|Bosníu]] 158 manns, til [[Afganistan]]s 205 manns og til [[Kosóvó]] 484 manns. Auk þess sendu Ungverjar herlið til [[Írak]]s, en kölluðu það til baka árið 2005.

=== Gjaldmiðill ===
Þrátt fyrir að vera í Evrópusambandinu er Ungverjaland með eigin mynt. Hún kallast forinta og filler (100 filler = 1 forinta). Forintan heitir eftir Florenus, myntinni sem borgríkið [[Flórens]] á Ítalíu gaf út fyrr á öldum. Karl Róbert af Anjou tók myntina upp í Ungverjalandi árið 1325 og þótti hún einn sterkasti gjaldmiðill Mið-Evrópu fram á 17. öld. Þótt landið yrði hluti af keisararíkinu Austurríki var haldið áfram að nota forintuna fram til [[1892]], en þá tók við ungverska krónan. Sökum óðaverðbólgu í [[Kreppan mikla|kreppunni miklu]] var krónan tekin úr umferð og penkö tekið upp. Þá náði óðaverðbólgan þvílíkum hæðum að gjaldmiðillinn varð verðlaus. Árið [[1946]] var forintan aftur tekin í notkun og styrktist hún mjög á tímum [[Kommúnismi|kommúnismans]]. Hún er enn gjaldmiðill landsins í dag. Ráðgert er að taka upp [[Evra|evruna]], en það verður ekki gert fyrr en í fyrsta lagi 2020, ef Ungverjaland uppfyllir þau efnahagslegu skilyrði sem fyrir því hafa verið sett.

== Íbúar ==
[[mynd:Hungary topographic map.jpg|thumb|Kort af Ungverjalandi á ensku]]
[[mynd:Pünkösdi pompa Körösfőn.jpg|thumb|left|Ungverjar í Rúmeníu í þjóðbúningum]]
Ungverjar eru 10 milljónir talsins og hefur þeim fækkað hratt síðustu áratugi. [[1995]] voru íbúarnir um 10,3 milljónir. Mannfjöldaspár gera ráð fyrir að Ungverjum haldi áfram að fækka, og um miðja öldina verði þeir 9 milljónir sé litið til núverandi þróunar. Íbúaþéttleiki landsins, sé miðað við 10 milljónir íbúa, er 107,5 íbúar á km<sup>2</sup>.

Stærsti hluti íbúanna eru Ungverjar (magyarar), eða 92,3%. Stærsti minnihlutahópurinn er [[Rómafólk]]ið (1,7%), öðru nafni sígaunar. Auk þess búa um 2,4 milljónir Ungverjar í nágrannalöndunum, aðallega í Rúmeníu austan landamæranna.

=== Tungumál ===
Þjóðtunga Ungverja er ungverska. Engin önnur tunga er viðurkennd sem ríkismál, þrátt fyrir fjölda minnihlutahópa í landinu. Utan við landsteinana er ungverska líka víða töluð í Rúmeníu, Slóvakíu og Serbíu, sem og í öðrum nágrannalöndum. Í Rúmeníu búa 1,4 milljónir Ungverja, en í Slóvakíu 520 þús (10% af slóvösku þjóðinni). 

=== Trúarbrögð ===
Í manntali [[2001]] kom í ljós að tæplega 55% þjóðarinnar kenndu sig við [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjuna]]. Sú trú er í miklum meirihluta um allt miðbik og vesturhluta landsins. Um 16% játuðu [[Kalvínismi|Kalvínstrú]] og eru þeir austast í landinu og á nokkrum stöðum vestast. Fyrir [[Heimstyrjöldin síðari|heimsstyrjöldina síðari]] bjuggu um 800 þús [[gyðingar]] í Ungverjalandi. Í dag eru þeir ekki nema tæplega 49 þúsund. Í öðrum trúarhópum er talsvert færra. Um fjórðungur landsmanna játuðu hins vegar enga trú, eða slepptu því að nefna trúfélag. Í landinu er engin þjóðkirkja.

== Menning ==
=== Listir ===
[[mynd:Bartók Béla 1927.jpg|thumb|Bela Bartók árið 1927]]
Þekktustu listamenn Ungverjalands eru án efa tónlistarmenn. Meðal helstu má nefna [[Franz Liszt]], [[Imre Kálmán]], [[Franz Lehár]], [[Ernő Dohnányi]], [[Zoltán Kodály]] og [[Béla Bartók]], en sá síðastnefndi var mikill safnari ungverskrar þjóðlagatónlistar. Blómaskeið ungverskra bókmennta er 19. öldin, en þá rituðu þjóðskáldin [[Mihály Vörösmarty]], [[János Arany]] og [[Sándor Petőfi]] helstu bókmenntalegi stórvirki Ungverja. [[Ferenc Molnár]] er helsta leikritaskáld og rithöfundur landsins á 20. öld. [[Miklós Barabás]] er helsti málari Ungverja, en hann var uppi á 19. öld. Margir þessara listamanna bjuggu erlendis, t.d. í Austurríki eða [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]].

=== Vísindi ===
Af þekktum ungverskum vísindamönnum má nefna [[Albert Szent-Györgyi]] ([[Nóbelsverðlaun í lífeðlis- og læknisfræði|Nóbelsverðlaun í læknisfræði]] [[1937]]), sem uppgötvaði [[C-vítamín]] og bjó til fyrstu gervivítamínin. [[Kálmán Tihanyi]] fann upp hitamyndavélina og plasmasjónvarpið. [[Leó Szilárd]] smíðaði fyrsta [[kjarnorkuver]]ið og fann upp [[Rafeindasmásjá|rafeindasmásjána]]. [[László Bíró]] fann upp Bírópennann. [[Edward Teller]] smíðaði fyrstu kjarnorkusprengjurnar (ásamt [[Robert Oppenheimer]]) og er faðir [[Vetnissprengja|vetnissprengjunnar]]. Ernö Rubik fann upp [[Rúbík-kubburinn|Rúbík-kubbinn]].

=== Matargerð ===
{{Aðalgrein|Ungversk matarmenning}}
[[mynd:Gulyas080.jpg|thumb|Gúllasið er þjóðarréttur]]
Ungversk matargerð einkennist mikið af bændasamfélagi ungversku sléttunnar áður fyrr. Þekktasti rétturinn er án efa [[gúllas]]ið (gulyas á ungversku), en það er heiti á sérstökum súpum með ýmsu kjöti. Í þær er oft sett [[paprika]] og því eru súpurnar gjarnan sterkar. Gúllasið er til í ýmsu formi og var á 19. öld undirstöðufæða ungverskra hermanna (kallaðist gúllaskanóna). Ungverjaland er einnig þekkt fyrir hinar ýmsu pylsutegundir, en vissar borgir og landshlutar eiga sér oft sínar einkennispylsur. Víða um landið eru góð vínræktarsvæði, þótt ungversk vín séu minna þekkt en mörg önnur evrópsk vín. Þeirra helst er Tokaj-vínið sem framleitt er norðaustast í landinu og að einhverju leyti af Ungverjum í Slóvakíu. Tokaj-vínin voru á borðum við konungshirðir víða í Evrópu á 19. öld.

=== Íþróttir ===
Þjóðaríþrótt Ungverja er [[knattspyrna]]. Landsliðið hefur þrisvar orðið Ólympíumeistari í knattspyrnu á [[Ólympíuleikar|sumarólympíuleikum]] ([[Sumarólympíuleikarnir 1952|1952]], [[Sumarólympíuleikarnir 1964|1964]] og [[Sumarólympíuleikarnir 1968|1968]]). Það hefur níu sinnum keppt í úrslitakeppni HM og tvisvar komist í úrslitaleikinn. [[1938]] tapaði liðið fyrir Ítalíu og [[1954]] fyrir Þjóðverjum. Gullaldarár ungverskrar knattspyrnu voru frá fjórða áratug 20. aldar til sjöunda áratugarins. Helsti knattspyrnumaður Ungverja var [[Ferenc Puskás]] sem lék eingöngu með [[Honvéd]] í Búdapest og [[Real Madrid]]. Sigursælasta félagsliðið er [[Ferencváros Búdapest]] sem 28 sinnum hefur orðið ungverskur meistari. Liðið komst einu sinni í úrslit í Evrópukeppni bikarhafa (1975), en tapaði þá fyrir [[FC Dynamo Kyiv|Dynamo Kiev]]. [[Handbolti]] er einnig mikið leikinn í Ungverjalandi. Lið eins og KC Veszprém og SC Szeged eru þekkt í Evrópu. Tvær þekktar kappakstursbrautir eru í landinu. Á Hungaroring er keppt í [[Formúla 1|Formúlu 1]], en á Pannoniaring á [[mótorhjól]]um. [[Íshokkí]] er vaxandi íþrótt í Ungverjalandi. Árið [[2009]] tryggði landsliðið sér þátttökurétt í HM í fyrsta sinn í 70 ár.

=== Helgidagar ===
Ólíkt öðrum löndum eru þrír þjóðhátíðardagar í Ungverjalandi, allt eftir tilefni. 15. mars er haldið upp á marsbyltinguna, 20. ágúst uppá stofnun ríkisins og 23. október uppá byltingardaginn gegn kommústastjórninni 1956. Auk neðangreindra helgidaga voru nokkrir í viðbót á tímum kommúnismans, en þeir voru afnumdir við stofnun lýðveldisins 1989.

Opinberir helgidagar í Ungverjalandi:

{| class="wikitable"
|-
! Dags. !! Helgidagur !! Ath.
|-
| [[1. janúar]] || Nýársdagur || 
|-
| [[15. mars]] || Þjóðhátíðardagur|| Marsbyltingin 1848
|-
| Breytilegt að vori || [[Páskar]] || Sunnudagur og mánudagur
|-
| [[1. maí]] || Verkalýðsdagur || Innganga landsins í Evrópusambandið 2004
|-
| Breytilegt að vori || [[Hvítasunna]] || Sunnudagur og mánudagur
|-
| [[20. ágúst]] || Þjóðhátíðardagur || Stofnun konungsríkisins, dagur heilags Stefáns
|-
| [[23. október]] || Þjóðhátíðardagur || Uppreisnin 1956 og stofnun lýðveldisins 1989
|-
| [[1. nóvember]] || [[Allraheilagramessa]]|| 
|-
| [[25. desember|25.]] og [[26. desember]] || [[Jól]] || 
|}

== Tilvísanir ==
{{Reflist}}

== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Ungarn|mánuðurskoðað=september|árskoðað=2012}}
* {{wpheimild|tungumál=en|titill=Hungary|mánuðurskoðað=september|árskoðað=2012}}

== Tenglar ==
* [http://www.kormany.hu/en Ríkisstjórn Ungverjalands]
* [http://gotohungary.com/ Opinber ferðavefur]

{{Evrópa}}
{{Evrópusambandið}}
{{Evrópuráðið}}
{{Atlantshafsbandalagið}}
{{Efnahags- og framfarastofnunin}}
{{Gæðagrein}}
[[Flokkur:Ungverjaland| ]]
[[Flokkur:Landlukt lönd]]