Waitangi-samningurinn
Waitangi-samningurinn (maoríska: Tiriti o Waitangi) er samningur sem fulltrúar bresku krúnunnar gerðu við höfðingja Maóría frá Norðureyju Nýja-Sjálands árið 1840. Með samningnum varð til landstjóri Nýja-Sjálands og Maóríar urðu breskir þegnar. Um 530-540 höfðingjar Maóría undirrituðu samninginn.
Töluverður merkingarmunur er á maórískri og enskri útgáfu samningsins sem hefur leitt til deilna um það hvað felist í honum nákvæmlega. Breska krúnan leit svo á að með samningnum hefði Bretland fengið fullveldi á eyjunum og landstjórinn rétt til yfirráða, en Maóríar litu svo á að með samningnum hefðu Bretar fengið rétt til yfirstjórnar í skiptum fyrir vernd og að Maóríar hefðu haldið rétti til sjálfsstjórnar.
Eftir gerð samningsins var hann að mestu leyti hunsaður af stofnunum krúnunnar á Nýja Sjálandi sem litu ekki svo á að hann veitti Maóríum neinn sérstakan rétt. Eftir 1970 stóðu Maóríar fyrir mótmælum gegn mismunun og landaráni bresku stjórnarinnar sem þeir litu á sem brot á samningnum. Árið 1975 var Waitangi-dómstóllinn settur upp sem rannsóknarnefnd til að rannsaka brot gegn samningnum. Ályktanir dómstólsins eru þó ekki lagalega bindandi.
Dagurinn þegar fyrsta undirritun samningsins fór fram, 6. febrúar, er haldinn hátíðlegur sem Waitangi-dagurinn á Nýja-Sjálandi.
Texti sáttmálans
[breyta | breyta frumkóða]Formála
[breyta | breyta frumkóða]| Enska | Þýðing |
|---|---|
| HER MAJESTY VICTORIA Queen of the United Kingdom of Great Britain and Ireland regarding with Her Royal Favor the Native Chiefs and Tribes of New Zealand and anxious to protect their just Rights and Property and to secure to them the enjoyment of Peace and Good Order has deemed it necessary in consequence of the great number of Her Majesty's Subjects who have already settled in New Zealand and the rapid extension of Emigration both from Europe and Australia which is still in progress to constitute and appoint a functionary properly authorised to treat with the Aborigines of New Zealand for the recognition of Her Majesty's Sovereign authority over the whole or any part of those islands – Her Majesty therefore being desirous to establish a settled form of Civil Government with a view to avert the evil consequences which must result from the absence of the necessary Laws and Institutions alike to the native population and to Her subjects has been graciously pleased to empower and to authorise me William Hobson a Captain in Her Majesty's Royal Navy Consul and Lieutenant-Governor of such parts of New Zealand as may be or hereafter shall be ceded to her Majesty to invite the confederated and independent Chiefs of New Zealand to concur in the following Articles and Conditions. | HENNAR HÁTIGN VIKTORÍA drottning Sameinaðs konungsríkis Bretlands og Írlands varðandi innra höfðingja og ættbálka Nýja-Sjálands og kvíða því að vernda réttlátt réttindi sín og eignir og tryggja þeim ánægju friðar og góðrar skipan hefur talið það nauðsynleg í kjölfar mikils fjölda þegna hátignar hennar sem þegar hafa komið sér fyrir á Nýja-Sjálandi og hraðri útvíkkun brottfluttra frá Evrópu og Ástralíu sem enn er í gangi til að mynda og skipa starfskjör sem hefur rétt til að meðhöndla við Aborigines á Nýja-Sjálandi til viðurkenningar á fullveldisvaldi hátignar hennar yfir alla eyjurnar eða nokkurn hluta þeirra - hátign hennar er því að þrá að koma á fastri stjórnarformi með það fyrir augum að koma í veg fyrir illar afleiðingar sem hljóta að stafa af því að nauðsynleg lög eru ekki til og Stofnanir jafnt sem innfæddir íbúar og þegnar hennar hafa verið ánægð með að styrkja og veita heimild orise mig William Hobson skipstjóri í konungi hershöfðingja konungs sjóhersins og aðstoðarforstjóra Landeingja í þeim hlutum Nýja-Sjálands sem kunna að vera eða hér á eftir, skal látinn fara til hátignar hennar að bjóða bönnuðum og óháðum yfirmönnum Nýja-Sjálands að samþykkja eftirfarandi greinar og Skilyrði. |
Fyrsta Grein
[breyta | breyta frumkóða]| Enska | Þýðing |
|---|---|
| The Chiefs of the Confederation of the United Tribes of New Zealand and the separate and independent Chiefs who have not become members of the Confederation cede to Her Majesty the Queen of England absolutely and without reservation all the rights and powers of Sovereignty which the said Confederation or Individual Chiefs respectively exercise or possess, or may be supposed to exercise or to possess over their respective Territories as the sole sovereigns thereof. | Höfðingjar Samtaka Sameinuðu ættkvíslanna á Nýja-Sjálandi og aðskildir og óháðir höfðingjar, sem ekki hafa orðið félagar í Samtökunum, veita Majesti hennar, Englandsdrottningu, algerlega og án fyrirvara öll réttindi og vald fullveldisins sem umrædd samtök eða Einstakir yfirmenn æfa eða eiga, eða geta verið ætlaðir, að æfa eða eiga yfir viðkomandi svæðum sem einu fullveldi þess. |
Önnur grein
[breyta | breyta frumkóða]| Enska | Þýðing |
|---|---|
| Her Majesty the Queen of England confirms and guarantees to the Chiefs and Tribes of New Zealand and to the respective families and individuals thereof the full exclusive and undisturbed possession of their Lands and Estates Forests Fisheries and other properties which they may collectively or individually possess so long as it is their wish and desire to retain the same in their possession; but the Chiefs of the United Tribes and the individual Chiefs yield to Her Majesty the exclusive right of Preemption over such lands as the proprietors thereof may be disposed to alienate at such prices as may be agreed upon between the respective Proprietors and persons appointed by Her Majesty to treat with them in that behalf. | Hátign hennar Englandsdrottning staðfestir og ábyrgist höfðingjum og ættbálkum Nýja-Sjálands og til viðkomandi fjölskyldna og einstaklinga þeirra fullri einkarétt og ótrufluðu eignarlöndum sínum og búi skóga sjávarútvegi og öðrum eignum sem þeir kunna sameiginlega eða hver um sig að eiga svo lengi þar sem það er ósk þeirra og löngun til að halda því sama í þeirra eigu; en yfirmenn Sameinuðu ættkvíslanna og einstakir höfðingjar veita hátign hennar einkarétt á forréttindum yfir slíkum jörðum sem eigendum þeirra er heimilt að ráðstafa til að selja á þeim verði sem samið er um milli viðkomandi eigenda og einstaklinga sem skipaðir eru af hátign hennar. að koma fram við þá í þeim umboði. |
Þriðja Grein
[breyta | breyta frumkóða]| Enska | Þýðing |
|---|---|
| In consideration thereof Her Majesty the Queen of England extends to the Natives of New Zealand Her royal protection and imparts to them all the Rights and Privileges of British Subjects.
(signed) William Hobson, Lieutenant-Governor. Now therefore We the Chiefs of the Confederation of the United Tribes of New Zealand being assembled in Congress at Victoria in Waitangi and We the Separate and Independent Chiefs of New Zealand claiming authority over the Tribes and Territories which are specified after our respective names, having been made fully to understand the Provisions of the foregoing Treaty, accept and enter into the same in the full spirit and meaning thereof in witness of which we have attached our signatures or marks at the places and the dates respectively specified. Done at Waitangi this Sixth day of February in the year of Our Lord one thousand eight hundred and forty. |
Með hliðsjón af því er hátign hennar Englandsdrottning nær til innfæddra Nýja-Sjálands Konungsvernd hennar og veitir þeim öll réttindi og forréttindi breskra einstaklinga.
(undirritaður) William Hobson, Aðstoðarforstjóri. Nú erum við höfðingjar Samtaka sameinaðra ættbálka Nýja-Sjálands saman á þingi í Viktoríu í Waitangi og Við aðskildir og óháðir yfirmenn Nýja-Sjálands sem krefjumst yfirvalds yfir ættkvíslunum og svæðunum sem eru tilgreind eftir nöfnum okkar, eftir að hafa verið gert að fullu til að skilja ákvæði framangreinds sáttmála, samþykkja og öðlast það sama í fullum anda og merkingu hans til vitnis um að við höfum fest undirritanir okkar eða merki á staðina og dagsetningarnar sem tilgreindar eru. Gjört í Waitangi þennan sjötta dag febrúar í ár Drottins vors eitt þúsund átta hundruð og fjörutíu. |
