Skoða frumkóða fyrir Stokkhólmur

{{Byggð
| nafn = Stokkhólmur
| nafn_í_eignarfalli = Stokkhólms
| nafn_á_frummáli = Stockholm ([[sænska]])
| tegund_byggðar = [[Höfuðborg]]
| mynd = {{multiple image
 | border                   = infobox
 | total_width              = 279
 | image_style              = border:1;
 | perrow                   = 1/2/2/1
 | caption_align           = center
 | image1                   = Skeppsbron 20-48, 2006.jpg
 | caption1 = [[Gamla stan]]
 | image2                   = Dramaten September 2012.jpg
 | caption2 = [[Dramaten]]
 | image3                   = Kaffekoppen and Chokladkoppen.jpg
 | caption3 = [[Stortorget]]
 | image4                   = Båten vaxholm III.JPG
 | caption4 = [[Strandvägen]]
 | image5                   = Nationalmuseum October 2019 01.jpg
 | caption5 = [[Nationalmuseum]]
 | image6                   = Drottningholm Palace (by Pudelek) 3.jpg
 | caption6 = [[Drottningarhólmahöll]]
}}
| mynd_stærð = 
| mynd_alt = 
| mynd_texti = Svipmyndir
| fáni = Flag of Stockholm.svg
| fáni_stærð = 90px
| innsigli = 
| skjaldarmerki = Stockholm vapen bra.svg
| skjaldarmerki_stærð = 90px
| viðurnefni = 
| kjörorð = 
| kort = 
| kort_texti = 
| teiknibóla_kort = Svíþjóð
| teiknibóla_kort_texti = 
| teiknibóla_kort_mjótt = yes
| hnit = {{coord|59|19|46|N|18|4|7|E|region:SE-AB_type:city(1,000,000)|display=inline}}
| undirskipting_gerð = Land
| undirskipting_nafn = {{fáni|Svíþjóð}}
| undirskipting_gerð1 = [[Héruð í Svíþjóð|Hérað]]
| undirskipting_nafn1 = [[Suðurmannaland]] og [[Uppland]]
| undirskipting_gerð2 = 
| undirskipting_nafn2 = 
| stofnun_titill = Stofnun
| stofnun_dagsetning = 
| leiðtogi_titill = Borgarstjóri
| leiðtogi_nafn = Karin Wanngård
| leiðtogi_flokkur = [[Jafnaðarmannaflokkurinn (Svíþjóð)|S]]
| heild_gerð = Borg
| flatarmál_heild_km2 = 188
| flatarmál_þéttbýli_km2 = 381,63
| hæð_m = 28
| mannfjöldi_frá_og_með = 2023
| mannfjöldi_heild = 984748
| mannfjöldi_þéttleiki_km2 = 5200
| mannfjöldi_þéttbýli = 2121000
| mannfjöldi_þéttleiki_þéttbýli_km2 = 5600
| tímabelti = [[Mið-Evróputími|CET]]
| utc_hliðrun = +1
| tímabelti_sumartími = [[Sumartími Mið-Evrópu|CEST]]
| utc_hliðrun_sumartími = +2
| póstnúmer_gerð = Póstnúmer
| póstnúmer = 100 00-199 99
| svæðisnúmer = +46-8
| vefsíða = {{URL|start.stockholm}}
}}
[[Mynd:Stockholm boroughs 2007.svg|thumb|Aðalhverfi.]]
[[Mynd:Tätorter Stockholm 2015.png|thumb|Borgarsvæðið.]]
'''Stokkhólmur''' ([[sænska]]: {{Audio|sv-Stockholm.ogg|Stockholm}}) er [[höfuðborg]] [[Svíþjóð]]ar og jafnframt stærsta borg landsins. Þar búa um 984.700 manns ([[2023]]) en á öllu Stokkhólmssvæðinu (Stokkhólmur og nágrannasveitafélög) búa um 2,3 milljónir íbúa.

== Nafnið ==
Fyrri hluti nafnsins, Stokkhólmur, er m.a. talinn kominn af þeirri aðferð til forna að stengja (þ.e. loka) milli [[eyja (langslagsþáttur)|eyja]] með stokkum (trjábolum) sem hefur líkilega verið gert til að stjórna skipaferðum og geta þar með innheimt [[Tollur|tolla]]. Var þá búin til skipavirki úr ydduðum trjábolum sem stóðu ógnandi upp úr, svonefnt ''pålspärr'' á sænsku. Hólmurinn í nafninu er líklega [[Stadsholmen]], en á honum var meginhluti borgarinnar á fyrstu árhundruðum hennar. Til eru þó fleiri útskýringar á nafninu. 

== Saga ==
Elstu ritaðar heimildir um Stokkhólm eru frá árinu [[1252]], en í þeim er staðurinn nefndur sem mikilvæg miðstöð í verslun með járn og járnmálma. 

Sagt er að [[Birger Jarl]] hafi stofnað Stokkhólm til að vernda þáverandi aðalbæ svíaveldis, [[Sigtuna]] og svæðið kringum [[Lögurinn|Leginn]] (sæ. ''Mälaren'') frá innrásum og sjórræningjum. Undir stjórn [[Magnús Ladulås|Magnúsar Ladulås]] dafnaði bærinn og varð mikilvæg verslunamiðstöð í samvinnu við [[hansakaupmenn]]. Um [[1270]] er Stokkhólmur nefndur í heimildum sem borg og mikilvægasti bær Svía. 

Stokkhólmur verð mikilvægur hlekkur í samskiptum hinna dönsku konunga [[Kalmarsambandið|Kalmarsambandsins]] og Svía á [[15. öld]]. [[Steinn Sture]] tókst með dyggum stuðningi íbúa Stokkhólms að vinna mikinn sigur á [[Kristján I|Kristjáni I]], danakonungi, [[14. október]] [[1471]]. Sonarsonurinn, [[Kristján II]] hertók borgina [[1518]] og hélt henni fram til [[1520]]. [[8. nóvember]] [[1520]] stóðu hermenn danakonungs að miklu blóðbaði á öllum helstu andstæðingum Dana, en það hefur verið nefnt [[Stokkhólmsvígin]]. Þetta blóðbað hafði þó algjörlega andstæð áhrif við það sem Danir höfðu búist við, víða bar til vopnaðra átaka og leiddi það til upplausnar Kalmarsambandsins. 

Áhrif og vald Stokkhólms jókst þegar [[Gústaf Vasa]] varð konungur Svíþjóðar árið [[1523]]. Um aldamótin [[1600]] var íbúafjöldi kominn upp í tíu þúsund. Á [[17. öld]] varð Svíþjóð eitt af stórveldum Evrópu og það hafði mikil áhrif á þróun Stokkhólms. Miklar hallarbyggingar eru frá þessum tíma.

[[Svartidauði]] ([[1713]]–[[1714]] og [[Norðurlandaófriðurinn mikli]], ([[1721]], höfðu í för með sér tímabundna stöðnun. Þó hélt Stokkhólmur áfram að vera mikilvæg menningarborg ekki síst undir stjórn [[Gústaf III]] sem meðal annars lét bygga fyrstu óperuna. 

Á fyrri hluta [[19. öld|19. aldar]] dróst enn saman efnahagslegt vægi Stokkhólms. [[Norrköping]] varð aðal verksmiðjuborg Svíþjóðar og [[Gautaborg]] varð megin hafnarborg landsins. Á seinni hluta aldarinnar snérust leikar að nokkru og Stokkhólmur varð aftur mikilvæg iðnaðar- verslunar- og stjórnsýsluborg. 
Íbúafjöldi jókst gífurlega, í lok [[19. öld|19. aldar]] var ekki einu sinni 40 % af íbúunum fæddir í borginni. 

Stokkhólmur varð á seinni hluta [[20. öld|20. aldar]] mjög nútímaleg borg, framarlega í flokki í tækni og mjög fjölþjóðleg. Seinni hluti aldarinnar einkenndist einnig af því að flest stærri iðnfyrirtæki lögðust niður eða fluttu erlendis en í stað þeirra hafa tekið við hátækniiðnaður og þjónustugreinar.

== Landlýsing ==

[[Mynd:Karta över Stockholm med omgivningar på 1910-talet (ur Nordisk familjebok).jpg|right|thumb|300px|Kort frá upphafi 19. aldar sem sýnir hvernig Stokkhólmur hefur byggst á fjölmörgum eyjum]]
Miðhluti borgarinnar er byggður á fjórtán eyjum og ströndum skerjagarðarins þar sem vatnasvæði [[Mälaren]] mætir Eystrarsaltinu. 53 brýr tengja eyjarnar.

<gallery>
Mynd:Schloss Drottningholm Stockholm.jpg|[[Drottningholm höllin]]
Mynd:Grona lund 20050902 001.jpg|Skemmtigarðurinn Gröna Lund
Mynd:Riksdagen June 2011.jpg|Lögþingið - Riksdagen
Mynd:Stockholms_Stadshus.jpg|Ráðhús Stokkhólms
Mynd:Stockholm ship Vasa.jpg|Vasa-safnið
Mynd:Rosenbad Stockholm.jpg|Stjórnarráðið
Mynd:Sergels torg stockholm sweden 20040512.jpg|Sergels torgið
Mynd:Stockholm, Skansen, 1890s.jpg|Útisafnið Skansen.
Mynd:Royal-Palace-Stockholm.jpg|Konungshöllin
Mynd:Kaknastornet03.jpeg|Kaknästturninn, 155 metra hár, m.e. sjónvarpssendir
Mynd:Street in Gamla Stan, Stockholm.jpg|Gamla stan – Gamli bærinn
Mynd:Stockholm_Globe_Arena.jpg|Stockholm Globe Arena
</gallery>

== Veðurfar ==
Veðurfar í Stokkhólmi einkennist af fjórum mjög ólíkum árstíðum. Frá lokum júní fram í ágúst er Stokkhólmur með meðalhita að degi til frá 20–23&nbsp;°C og 11–13&nbsp;°C að næturlagi. Ársúrkoma er um 539 mm og að meðaltali er mælist úrkoma 173 daga á ári og eru 16 þeirra snjódagar. Stokkhólmur hefur um 1.800 sólartíma á ári. Mesti hiti sem mælst hefur er 36&nbsp;°C árið 1811, og sá lægsti -32&nbsp;°C árið 1814. Reglulegar veðurathuganir hófust í Stokkhólmi 1756. 

'''Veðuryfirlit''' <ref>{{Cite web |url=http://worldweather.wmo.int/096/c00187.htm |title=World Weather Information Service - Stockholm |access-date=2010-03-20 |archive-date=2010-03-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100315054717/http://worldweather.wmo.int/096/c00187.htm |url-status=dead }}</ref>
{{veðurlag|
   |hmjan=-1 
   |hmfeb=-1  
   |hmmar=3  
   |hmapr=9
   |hmmaj=16
   |hmjun=21
   |hmjul=22 
   |hmaug=20 
   |hmsep=15  
   |hmokt=10
   |hmnov=5
   |hmdec=1
   |lmjan=-5 
   |lmfeb=-5  
   |lmmar=-3  
   |lmapr=1
   |lmmaj=6
   |lmjun=11
   |lmjul=13 
   |lmaug=13  
   |lmsep=9  
   |lmokt=5
   |lmnov=1
   |lmdec=-3
   |nbjan=39 
   |nbfeb=27  
   |nbmar=26 
   |nbapr=30
   |nbmaj=30
   |nbjun=45
   |nbjul=72 
   |nbaug=66  
   |nbsep=55  
   |nbokt=50
   |nbnov=53
   |nbdec=46
  }}
Taflan byggir á mælingum á tímabilinu 1961-1990. Mælingar 1991-2008 sýna að hitasig hefur hækkað um eina gráðu miðað við fyrri mælingar <ref>{{cite web |url=http://www.smhi.se/klimatdata/klimatscenarier/klimatanalyser/Sveriges-lans-framtida-klimat-1.8255 |title=Sveriges läns framtida klimat |access-date=2010-03-20 |archive-date=2010-08-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100827015838/http://www.smhi.se/klimatdata/klimatscenarier/klimatanalyser/Sveriges-lans-framtida-klimat-1.8255 |url-status=dead }}</ref>

== Neðanmálsgreinar ==
<div class="references-small"><references/></div>

== Tenglar ==
* [https://start.stockholm/ Vefur sveitarfélagsins]
* [https://www.visitstockholm.com/ Visit Stockholm - Opinber ferðavefur]
* [http://www.danielscholten.com/bildspel/index.html Stockholm Murder Guide - Göngutúr gegnum svæðin Stokkhólms] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070517042028/http://www.danielscholten.com/bildspel/index.html |date=2007-05-17 }}
* [http://www.timarit.is/?issueID=436126&pageSelected=4&lang=0 ''Byggt og breytt í Stokkhólmi''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1996]
* [http://www.timarit.is/?issueID=307111&pageSelected=0&lang=0 ''Bréf frá Svíþjóð (lýsing á Stokkhólmi)''; grein í Ísafold 1880]
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3449727 ''750 ár í Stokkhólmi''; grein í Morgunblaðinu 2002]

{{Höfuðborgir í Evrópu}}
{{Stærstu þéttbýlissvæði í Svíþjóð}}

[[Flokkur:Stokkhólmur| ]]
[[Flokkur:Borgir í Svíþjóð]]
[[Flokkur:Hansasambandið]]