Skoða frumkóða fyrir Seinni heimsstyrjöldin

{{Infobox military conflict
| conflict    = Seinni heimsstyrjöldin
| image       = Infobox collage for WWII.PNG
| image_size  = 300px
| caption     = {{small|Réttsælis frá efra horni til vinstri: Kínverskar herdeildir í [[Orrustan um Wanjialing|orrustunni um Wanjialing]], ástralskar fallbyssur í [[Fyrsta orrustan við El Alamein|fyrstu orrustunni við El Alamein]], þýskar sprengjuflugvélar á austurvígstöðvunum í desember 1943, bandarísk herskip við [[Innrásin í Lingayenflóa|innrásina í Lingayenflóa]], [[Wilhelm Keitel]] að undirrita uppgjöf Þjóðverja, sovéskir hermenn í [[Orrustan um Stalíngrad|orrustunni um Stalíngrad]].}}
| date        = [[1. september]] [[1939]] – [[2. september]] [[1945]] (6 ár og 1 dagur)
| place       = [[Evrópa]], [[Kyrrahaf]], [[Atlantshaf]], [[Suðaustur-Asía]], [[Kína]], [[Miðausturlönd]], [[Miðjarðarhaf]], [[Norður-Afríka]], [[Horn Afríku]], [[Ástralía]], [[Norður-Ameríka|Norður-]] og [[Suður-Ameríka]]
| territory   = 
| result      = Sigur bandamanna
* [[Þriðja ríkið|Þýskaland nasismans]] hrynur; Þýskalandi skipt upp í [[Austur-Þýskaland|Austur-]] og [[Vestur-Þýskaland]]
* [[Þjóðabandalagið]] leyst upp og [[Sameinuðu þjóðirnar]] stofnaðar
* [[Kalda stríðið]] hefst
| combatant1  = [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|Bandamenn]]
| combatant2  = [[Öxulveldin]]
| commander1  = 
* {{flagicon|Sovétríkin|1936}} [[Jósef Stalín]]
* {{flagicon|Bandaríkin|1912}} [[Franklin D. Roosevelt]]
* {{UK}} [[Winston Churchill]]
* {{flagicon|Kína|1928}} [[Chiang Kai-shek]]
| commander2  = 
* {{flagicon|Þýskaland|1935}} [[Adolf Hitler]]
* {{flagicon|Japan|1870}} [[Showa keisari|Hirohito]]
* {{flagicon|Japan|1870}} [[Hideki Tojo]]
* {{flagicon|Ítalía|1861}} [[Benito Mussolini]]
| casualties1 = {{small|'''Hermenn látnir:''' Rúmlega 16.000.000<br>'''Almennir borgarar látnir:''' Rúmlega 45.000.000<br> '''Alls látnir:''' Rúmlega 61.000.000}}
| casualties2 = {{small|'''Hermenn látnir:''' Rúmlega 8.000.000<br>'''Almennir borgarar látnir:''' Rúmlega 4.000.000<br>'''Alls látnir:''' Rúmlega 12.000.000}}
}}
'''Seinni heimsstyrjöldin''' eða '''heimsstyrjöldin síðari''' var útbreidd [[stríð|styrjöld]], sem hófst í [[Evrópa|Evrópu]] en breiddist síðan út til annarra [[heimsálfa]] og stóð í rúm sex ár. Meirihluti [[þjóð]]a heims kom að henni með einhverjum hætti og var barist á [[vígvöllur|vígvöllum]] víða um heim. Talið er að um 62 milljónir manna hafi fallið (sem á þeim tíma var 2,5% alls mannkyns) og að mun fleiri hafi særst og er hún mannskæðasta styrjöld [[Mannkynssaga|mannkynssögunnar]].

Stríðið var háð á milli tveggja ríkjahópa. Annars vegar var um að ræða bandalag [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]], [[Breska heimsveldið|Breska heimsveldisins]], [[Lýðveldið Kína (1912–1949)|Kína]], [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] (eftir 1941) auk útlægrar ríkisstjórnar [[Frakkland]]s og fjölda annarra ríkja sem gekk undir nafninu [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|Bandamenn]]; hins vegar var bandalag [[Konungsríkið Ítalía|Ítalíu]], [[Japanska keisaradæmið|Japans]] og [[Þriðja ríkið|Þýskalands]] auk fleiri ríkja, sem gekk undir nafninu [[Öxulveldin]] eða [[Öxulveldin|Möndulveldin]].

Mest var barist í [[Seinni heimsstyrjöldin í Evrópu|Evrópu]] og [[Seinni heimsstyrjöldin á Kyrrahafi|Austur-Asíu og á Kyrrahafi]] en einnig í [[Seinni heimsstyrjöldin í Afríku|Norður-Afríku]].

Venjulega er sagt að upphaf stríðsins hafi verið í Evrópu í kjölfar [[Innrásin í Pólland|innrásar Þjóðverja]] í [[Pólland]] þann [[1. september]] [[1939]] en Bretar og Frakkar lýstu yfir stríði á hendur Þjóðverjum tveimur dögum síðar. Átökin í Evrópu breiddust út á Atlantshaf og til Norður-Afríku. Stríð hafði brotist út fyrr í [[Asía|Asíu]] og er þá ýmist miðað við innrás Japana í Kína árið [[1937]] eða jafnvel innrás þeirra í [[Mansjúría|Mansjúríu]] [[1931]] en þegar þeir [[árásin á Perluhöfn|réðust á flota Bandaríkjamanna]] í [[Perluhöfn]] á [[Hawaii]] fléttuðust saman stríðið í Asíu og stríðið í Evrópu og Bandaríkin drógust einnig inn í átökin í Afríku og Evrópu. Í Evrópu lauk stríðinu með uppgjöf Þjóðverja [[8. maí]] [[1945]] en stríðið hélt áfram í Asíu þar til Japanir gáfust upp [[15. ágúst]] [[1945]] eftir að Bandaríkin höfðu varpað tveimur [[kjarnorkusprengja|kjarnorkusprengjum]] á borgirnar [[Hiroshima]] [[6. ágúst]] og [[Nagasaki]] [[9. ágúst]]. Japanir gáfust formlega upp þann [[2. september]] sama ár.

Seinni heimsstyrjöldin hafði gríðarleg áhrif á alþjóðastjórnmál. Valdajafnvægi breyttist en til urðu tvö stórveldi, Bandaríkin og Sovétríkin. Máttur eldri stórvelda fór þverrandi en stríðið skildi eftir sig sviðna jörð víðast hvar í Evrópu auk þess sem jafnvel sigurvegarar sátu eftir með gríðarháar stríðsskuldir. Þá má segja að seinni heimsstyrjöldin hafi markað endalok heimsveldsisstefnunnar sem Evrópuríkin höfðu fylgt frá 19. öld. Evrópa skiptist í tvennt, Austur-Evrópu og Vestur-Evrópu, sem áhrifasvæði stórveldanna; tvö hernaðarbandalög voru stofnuð, [[NATO]] og [[Varsjárbandalagið]] og [[kalda stríðið]] hófst. [[Sameinuðu þjóðirnar]] voru einnig stofnaðar í kjölfar stríðsins.

== Forsaga ==
{{Aðalgrein|Orsakir seinni heimsstyrjaldarinnar|Aðdragandi seinni heimsstyrjaldarinnar}}
[[Mynd:Benito Mussolini and Adolf Hitler.jpg|thumb|right|200px|[[Benito Mussolini]] og [[Adolf Hitler]].]]
[[Fyrri heimsstyrjöldin]] hafði gjörbreytt pólitísku landslagi í Evrópu, Asíu og Afríku með ósigri Þýskalands, [[Austurríki-Ungverjaland]]s og [[Ottómanveldið|Ottómanveldisins]]; Austurríki-Ungverjaland liðaðist í sundur og Ottómanveldið leið undir lok. Enn fremur varð bylting í [[Rússland]]i haustið [[1917]], [[bolsévikar]] hrifsuðu völdin og stofnuðu [[Sovétríkin]]. Mörg ný ríki urðu til með óleystum landamæradeilum og [[hergagnaframleiðsla]] jókst. [[Þjóðernishyggja]] færðist í aukana og ólga og reiði kraumaði undir í þeim löndum sem biðu ósigur. Fasískar hreyfingar komust til valda á Ítalíu, [[Spánn|Spáni]], [[Portúgal]] og Þýskalandi í þeim efnahagslega óstöðugleika og [[kreppa|kreppu]] sem einkenndi [[1921-1930|3.]] og [[1931-1940|4. áratuginn]]. Á Ítalíu kraumaði ólga undir niðri en á árunum [[1922]] til [[1925]] komust fasistar til valda með [[Benito Mussolini]] í broddi fylkingar. Í Þýskalandi lék [[Versalasamningurinn]] stórt hlutverk, sérstaklega [[grein 231]] (svokölluð sektarklausa) og það þrátt fyrir að samningnum væri ekki fylgt stíft eftir vegna ótta við annað stríð. En Þýskaland missti einnig 13% af landsvæðum sínum, öllum nýlendum sínum, þurfti að greiða gríðarlega háar stríðsskaðabætur og mátti ekki hafa nema mjög takmarkaðan her.

Á 4. áratugnum var Japan stjórnað af hernaðarklíku sem hafði það að markmiði að gera landið að heimsveldi. Árið [[1931]] réðust Japanir inn í [[Mansjúría|Mansjúríu]] en japönsk yfirvöld urðu æ herskárri og sú hugmyndafræði var útbreidd að Japan hefði ákveðinn rétt til áhrifa í Asíu. Kína gat ekki veitt Japönum mótspyrnu og leitaði til [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalagsins]], sem fordæmdi innrás Japana. En Japan sagði sig þá úr Þjóðabandalaginu. Til smávægilegra átaka kom milli Japans og Kína en þeim lauk með [[Tanggu-sáttmálinn|Tanggu-sáttmálanum]] árið [[1933]].

Bretar og Frakkar reyndu þó að gera ekkert til að styggja stjórnvöld í Þýskalandi, þar sem [[Adolf Hitler]] og [[Nasistaflokkur Þýskalands|Nasistaflokkur]] hans hafði komist til valda árið [[1933]]. Þessi ótti auk þeirrar undanlátsemi sem Hitler var sýnd er þvert á móti talin hafa átt þátt í því að Nasistaflokkurinn varð jafn valdamikill og raunin varð. Hitler virti Versalasamningana að vettugi og hóf uppbyggingu á herafla Þjóðverja í trássi við samningana. Bretar og Frakkar höfðu áhyggjur af þróun mála í Þýskalandi og samþykktu ásamt Ítalíu [[Stresa-samkomulagið]] [[14. apríl]] [[1935]] en það kvað á um sjálfstæði [[Austurríki]]s. Frakkar létu eftir Ítölum að seilast til valda í [[Eþíópía|Eþíópíu]] þar sem Ítala hafði lengi langað í meiri ítök. Sovétmenn höfðu á hinn bóginn áhyggjur af [[Drang nach Osten|markmiðum]] Þjóðverja að ná aftur fyrrum landsvæðum sínum í austri og undirrituðu gagnkvæman varnarsamning við Frakkland en samningurinn átti eftir að hljóta samþykki Þjóðabandalagsins. Í Bandaríkjunum var fylgst náið með þróun mála í bæði Evrópu og Asíu en í ágúst árið 1935 lýstu Bandaríkin yfir hlutleysi sínu.
[[Mynd:Östergötlands_dagblad_april_1938.jpg|thumb|right|200px|„Nasistarnir hafa tekið völdin í Austurríki“, fyrirsögn í sænska dagblaðinu ''Östergötlands Dagblad'' þann [[12. mars]] [[1938]].]]
Í október árið 1935 gerðu Ítalir innrás í Eþíópíu. Þýskaland var eina stóra Evrópuríkið sem studdi innrásina en í kjölfarið dró Ítalía til baka stuðning sinn við Stresa-samkomulagið. Í mars næsta ár skipaði Hitler hersveitum sínum að halda inn í Rínar-héruð, þar sem Þjóðverjar máttu ekki hafa hersveitir samkvæmt Versalasamningunum. En viðbrögð annarra Evrópuríkja voru lítil sem engin.

Í júlí 1936 braust út borgarastyjöld á Spáni milli fasískra þjóðernissinna annars vegar og kommúnista hins vegar. Hitler og Mussolini lýstu báðir yfir stuðningi við fasista með [[Francisco Franco]] í broddi fylkingar en Sovétríkin studdu sveitir kommúnista. Bæði Þjóðverjar og Sovétmenn nýttu sér stríðið á Spáni til þess að prufa ný hertól. Snemma árs 1939 höfðu fasistar sigrað. Í október 1936 gerði Þýskaland og Ítalía með sér bandalag. Mánuði síðar mynduðu Þjóðverjar og Japanir bandalag gegn [[komintern]] og Ítalía bættist í hópinn ári síðar. Árið [[1938]] innlimuðu Þjóðverjar Austurríki í Þriðja ríkið.

Árið [[1937]] réðist Japan inn í Kína til að auka við magrar náttúruauðlindir sínar. Bandaríkjamenn og Bretar brugðust við með því að veita Kínverjum lán og setja efnahagsþvinganir á Japani sem hefðu á endanum neytt landið til að draga sig úr Kína vegna skorts á eldsneyti. Japanir brugðust við með því að [[árásin á Perluhöfn|ráðast óvænt á Perluhöfn]] og draga Bandaríkjamenn þannig inn í stríðið. Markmið Japana með árásinni var að sigra Austur-Indíur og tryggja sér þannig olíu.

== Aðdragandi stríðsins ==
{{Aðalgrein|Aðdragandi seinni heimsstyrjaldarinnar}}
=== Innrásin í Eþíópíu ===
{{Aðalgrein|Innrásin í Eþíópíu}}
Stutt nýlendustríð braust út í október 1935 og lauk í maí 1936 þegar Ítalir gerðu innrás í Eþíópíu (eða Abyssiníu). Stríðinu lauk með hruni og hernámi Eþíópíu og innlimun landsins í hina nýstofnuðu nýlendu [[Ítalska Austur-Afríka|Ítölsku Austur-Afríku]] (''Africa Orientale Italiana''). Brestir urðu ljósir í [[Þjóðabandalagið|Þjóðabandalaginu]], sem var ófært um að tryggja frið. Bæði Ítalía og Eþíópía voru aðildarríki en Þjóðabandalagið gerði ekkert þegar Ítalir brutu bersýnilega gegn [[Tíunda grein sáttmála Þjóðabandalagsins|Tíundu grein sáttmála Þjóðabandalagsins]].

=== Spænska borgarastyrjöldin ===
{{Aðalgrein|Spænska borgarastyrjöldin}}
[[Mynd:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|thumb|Rústir [[Guernica|Guernicu]] eftir [[loftárás]].]]
Þýskaland og Ítalía studdu fasíska þjóðernissinna undir stjórn [[Francisco Franco|Franciscos Franco]] á Spáni. Sovétríkin studdu vinstrisinnaða ríkisstjórnina. Báðar fylkingar nýttu sér stríðið til að prófa ný hertól og herkænsku. [[Loftárásin á Guernicu]], borg með fimm til sjö þúsund íbúa, var álitin skelfilegur atburður á Vesturlöndum og hermt var að 1654 hefðu týnt lífinu; talað var um „ógnar-loftárás“.

=== Innrás Japana í Kína ===
{{Aðalgrein|Seinna stríð Kína og Japans}}
[[Mynd:Shanghai1937KMT machine gun nest.jpg|thumb|left|Kínverskt hríðskotahreiður í [[Orrustan um Sjanghaí|orrustunni um Sjanghaí]] árið 1937.]]
Í júlí 1937 hertóku Japanir kínversku borgina [[Beiping]] í kjölfarið á [[Marco Polo-brúaratvikið]], sem endaði með allsherjarinnrás Japana í [[Lýðveldið Kína (1912–1949)|Kína]]. Sovétmenn undirrituðu snögglega [[Kínversk-sovéski griðarsamningurinn|griðarsamning við Kína]] til að leggja Kínverjum lið og bundu þar með enda á þriggja áratuga langa samvinnu Kína og Þýskalands. [[Chiang Kai-shek]] herforingi beitti sínum bestu hersveitum í [[Orrustan um Sjanghæ|orrustunni um Sjanghæ]] en eftir þriggja mánaða löng átök féll borgin. Japanir héldu áfram að þjarma að kínverskum hersveitum, [[Orrustan um Nanjing|tóku höfuðborgina Nanjing]] í desember árið 1937 og frömdu [[fjöldamorðin í Nanking]].

Í júní árið 1938 náðu kínverskar hersveitir að tefja framrás Japana með því að láta [[Gula fljót]]ið flæða yfir bakka sína en þótt þeir hefðu þar með áunnið sér tíma til að undirbúa varnir borgarinnar [[Wuhan]] féll hún engu að síður í [[Orrustan um Wuhan|orrustunni um Wuhan]] í október. Hersigrar Japana ollu þó ekki hruni kínverskrar andspyrnu eins og Japanir vonuðust eftir. Þess í stað færðu kínversk yfirvöld sig til [[Chongqing]] til að stýra áfram andspyrnunni þaðan.

=== Innrás Japana í Sovétríkin og Mongólíu ===

Þann [[29. júlí]] 1938 gerði japanski herinn innrás í Sovétríkin en framrás þeirra stöðvaðist í [[Orrustan um Khasanvatn|orrustunni um Khasanvatn]]. Lauk henni með sigri Sovétmanna en Japanir litu þó á hana sem niðurstöðulaust jafntefli og ákváðu [[11. maí]] 1939 að færa út landamæri Japans og [[Mongólía|Mongólíu]] að [[Orrustan um Khalkhin Gol|Khalkin Gol-fljóti]] með hervaldi. Þeim varð í fyrstu nokkuð ágengt en Rauði herinn stöðvaði framrás þeirra og japanski herinn beið í fyrsta sinn afgerandi ósigur.

Japönsk yfirvöld sannfærðust af þessum átökum um að reyna að ná sáttum við sovésk yfirvöld til að forðast að þau blönduðu sér í stríð Japana við Kína. Í staðinn var ákveðið að beina hernaðinum í suður, í átt að bandarískum og evrópskum lendum á [[Kyrrahaf]]i.

=== Evrópa: Ögrun og friðþæging ===
Þegar nasistar komust til valda í Þýskalandi varð ríkjandi hugmyndafræði um „[[Lebensraum]]“, lífsrými, en það var stefna sem fólst í því að skapa Þjóðverjum nýtt rými á kostnað Austur-Evrópubúa. Til þess að réttlæta þessa kröfu um aukið land í austri, kom Þýskaland á framfæri áhyggjum sínum af meðferð á Þjóðverjum sem bjuggu í Austur-Evrópu og voru þessar kröfur háværastar í tengslum við [[Pólland]] og [[Tékkóslóvakía|Tékkóslavakíu]].
[[Mynd:Bundesarchiv_Bild_146-1969-065-26,_Anschluss_sudetendeutscher_Gebiete.jpg|thumb|right|200px|Þýskir skriðdrekar aka inn í borgina Komtau í október 1939.]]
Ríkisstjórnir Bretlands og Frakklands reyndu að stilla til friðar fyrir stríðið til að reyna að koma í veg fyrir að nýtt stríð brytist út í Evrópu, enda efuðust báðar ríkisstjórnir um að landsmenn sínir væru tilbúnir í nýtt stríð eftir hið herfilega mannfall í fyrri heimsstyrjöldinni. Þessi friðþæging sást einna best á [[München-sáttmálinn|München-samkomulaginu]] sem gert var við Þjóðverja og gerði þeim það kleift að hernema og innlima [[Súdetahéruðin]] í Tékkóslóvakíu þar sem þýskumælandi fólk var í meirihluta. Forsætisráðherra Breta, [[Neville Chamberlain]], lét falla fræg orð eftir undirritun samkomulagsins um að hann hefði tryggt „frið um vora daga“. Í mars 1939 réðust Þjóðverjar svo inn í restina af Tékkóslóvakíu og hernumdu hana. En hörð viðbrögð Breta og Frakka létu enn á sér standa. En brot Þjóðverja á München-samkomulaginu sýndu á hinn bóginn fram á með ótvíræðum hætti að ekki var hægt að treysta Hitler og í kjölfarið gerðu Frakkar og Pólverjar með sér samkomulag þann [[19. mars]] um að koma hvor öðrum til aðstoðar yrði ráðist á aðra hvora þjóðina. Bretar höfðu þá þegar heitið Pólverjum að koma Póllandi til aðstoðar yrði ráðist á landið.

Þann [[23. ágúst]] 1939 gerðu Þjóðverjar og Sovétmenn með sér samkomulag, nefnt [[Molotov-Ribbentrop-samkomulagið]] (eftir utanríkisráðherrum beggja landa), þar sem þjóðirnar ákváðu að skipta með sér Póllandi. Í samkomulaginu var einnig kveðið á um sölu olíu og matar Sovétmanna til Þjóðverja. Markmið Þjóðverja var að koma í veg fyrir matarskort ef Bretar settu á þá hafnarbann, líkt og hafði gerst í fyrri heimsstyrjöldinni.

Eftir að samkomulagið var gert gat Hitler óhræddur ráðist á Pólland. Tylliástæða hans var að Þýskaland ætti óleyst mál við Pólland tengd borginni [[Danzig]] auk landssvæðis við [[Visdula]]-ána. Markmið hans var hins vegar að hernema stóran hluta af Póllandi og innlima hann í Þýskaland. Undirritun sáttmála milli Bretlands og Póllands þann [[25. ágúst]] 1939 breytti engu um þær fyrirætlanir.

== Gangur stríðsins ==
=== Þjóðverjar og Sovétmenn ráðast inn í Pólland ===
{{Aðalgrein|Innrásin í Pólland|Gervistríðið|Vetrarstríðið|Innrásin í Frakkland|Hernám Íslands}}
[[Mynd:Armia Czerwona,Wehrmacht 23.09.1939 wspólna parada.jpg|thumb|right|upright|Sameiginleg sigurganga þýskra og sovéskra hermanna þann [[23. september]] [[1939]] í [[Brest (Hvíta-Rússlandi)|Brest]] í austurhluta [[Pólland]]s undir lok [[Orrustan um Pólland|orrustunnar um Pólland]]. Á miðri myndinni eru þýski herforinginn [[Heinz Guderian]] (til vinstri) og rússneski herforinginn [[Semjon Krívoshejn]] (til hægri).]]
Þann [[1. september]] [[1939]] réðust Þjóðverjar og [[Slóvakía]] (sem var í raun leppríki Þjóðverja) inn í Pólland eftir að hafa sett á svið árás á þýska landamærastöð. Bretar og Frakkar kröfðust þess að Þjóðverjar drægju hersveitir sínar tafarlaust til baka. Það gerðu Þjóðverjar ekki og þann [[3. september]] lýstu Bretar og Frakkar yfir stríði á hendur þeim. [[Kanada]], [[Ástralía]] og [[Nýja-Sjáland]] fylgdu svo fljótlega í kjölfarið. En stríðsyfirlýsingum þeirra fylgdu ekki umfangsmiklar hernaðaraðgerðir tafarlaust, þvert á móti gerðist nánast ekkert.<ref>Stefán Gunnar Sveinsson. „Hvað gerðist í heimsstyrjöldinni síðari í grófum dráttum?“. Vísindavefurinn 14.2.2007. http://visindavefur.is/?id=6497. (Skoðað 10.2.2011).</ref> Franski herinn var hægur og gerði svo aðeins sýndarárás og dró sig í hlé. Bretar gátu hins vegar ekki aðstoðað Pólverja á þeim stutta tíma sem þeir höfðu. Pólski herinn var lítil fyrirstaða fyrir þann þýska sem náði þann [[8. september]] til höfuðborgar Póllands, [[Varsjá]]r. Þann [[17. september]], og í samræmi við samkomulag sitt við Þjóðverja, réðist sovéski herinn á Pólland úr austri og opnaði þannig nýjar vígstöðvar. Degi síðar flúði forseti Póllands til [[Rúmenía|Rúmeníu]]. Þann [[1. október]], eftir tæpt mánaðar umsátur, þrammaði þýski herinn inn í Varsjá og sex dögum síðar lét pólski herinn af mótspyrnu sinni. Pólland lýsti aldrei opinberlega yfir uppgjöf en í raun var landinu nú skipt á milli Þjóðverja, Sovétmanna, [[Litháen]] og Slóvakíu.

Á sama tíma og orrustan um Pólland var háð réðust Japanir á [[Changsha]], hernaðarlega mikilvæga borg í Kína en þurftu að hörfa úr borginni aftur undir lok septembermánaðar.

Í kjölfarið á innrásinni í Pólland og í samræmi við samkomulag Þjóðverja og Sovétmanna um Litháen neyddu Sovétmenn [[Eystrasaltslöndin]] til að leyfa sér að koma hersveitum [[Rauði herinn|Rauða hersins]] fyrir í löndum þeirra undir yfirskini samkomulags um gagnkvæmar varnir. Finnar höfnuðu beiðni Sovétmanna og Rauði herinn réðist í kjölfarið inn í [[Finnland]] í nóvember 1939. [[Vetrarstríðið|Vetrarstríðinu]] lauk í mars [[1940]] með uppgjöf Finna. Frakkar og Bretar álitu innrás Sovétmanna í Finnland jafngilda því að styðja stríðsrekstur Þjóðverja og brugðust við með því að styðja brottrekstur Sovétríkjanna úr Þjóðabandalaginu.

[[Mynd:Nazi-parading-in-elysian-fields-paris-desert-1940.png|thumb|left|200px|Þýskar hersveitir við [[Sigurboginn|Sigurbogann]] í [[París]] eftir [[Innrásin í Frakkland|Innrásina í Frakkland 1940]].]]
Í Evrópu voru breskar hersveitir sendar til meginlandsins en Bretar nefndu það „[[gervistríðið]]“ (e. Phoney War) og Þjóðverjar „setustríðið“ (þ. Sitzkrieg) og hvorugur aðilinn tók af skarið eða undirbjó sókn þar til í apríl 1940. Þýskaland og Sovétríkin gerðu með sér verslunarsamkomulag í febrúar 1940 og fengu þá Sovétmenn hergögn og iðnaðarvélar í skiptum fyrir hráefni sem gerðu Þjóðverjum kleift að komast hjá hafnarbanni Breta.

Í apríl 1940 [[Weserübung-áætlunin|réðust Þjóðverjar inn í Danmörku og Noreg]] til að tryggja sér aðgang að [[járngrýti]] frá [[Svíþjóð]] en Bandamenn höfðu áform um að hindra þann aðgang. [[Danmörk]] gafst upp fyrirvaralaust en Norðmenn voru sigraðir eftir tvo mánuði. Í maí 1940 [[Hernám Íslands|hertóku Bretar Ísland]]. Óánægja Breta með þróun mála í Noregi varð til þess að [[Neville Chamberlain]] lét af störfum sem forsætisráðherra og [[Winston Churchill]] tók við þann [[10. maí]] 1940,<ref>Reynolds (2006): 76.</ref> sama dag og Bretar hernámu Ísland.<ref>Stefán Gunnar Sveinsson. „Hvað gerðist í heimsstyrjöldinni síðari í grófum dráttum?“. Vísindavefurinn 14.2.2007. http://visindavefur.is/?id=6497. (Skoðað 10.2.2011).</ref>

=== Baráttan um Atlantshafið ===
{{Aðalgrein|Orrustan um Atlantshafið}}
Veturinn 1939 – 1940 réðust þýskir kafbátar endurtekið á skip bandamanna. Á fyrstu fjórum mánuðum stríðsins náðu þeir að sökkva 110 skipum. Eftir 1943 dró verulega úr sigrum Þjóðverja á hafi þar sem bandamenn náðu að smíða skip hraðar en Þjóðverjar sökktu þeim auk þess sem skip tóku að sigla saman í skipalestum. Árangur bandamanna gegn þýskum kafbátum merkti að meðal líftími kafbátahermanna Þjóðverja á sjó var mældur í mánuðum. Undir lok styrjaldarinnar kynntu Þjóðverjar til sögunnar nýjan kafbát, af gerð 21, en það reyndist of seint til að hafa áhrif á stríðsrekstur þeirra.

Í Suður-Atlantshafi náði þýska herskipið [[Graf Spee]] að sökkva níu breskum kaupskipum. Skipið var elt af bresku beitiskipunum HMS Ajax, HMS Exeter og HMNZS Achilles og leitaði það ásjár í höfninni [[Montevídeó]]. Í stað þess að snúa aftur í bardaga ákvað skipstjóri þess, Langsdorff, að sökkva því rétt utan við höfnina.

=== Sókn Öxulveldanna ===
Þjóðverjar gerðu [[Innrásin í Frakkland|innrás í Frakkland]], [[Innrásin í Belgíu|Belgíu]], [[Innrásin í Holland|Holland]] og [[Innrás Þjóðverja í Lúxemborg í seinni heimsstyrjöldinni|Lúxemborg]] þann [[10. maí]] [[1940]]. Sama dag sagði [[Neville Chamberlain]] af sér embætti forsætisráðherra Bretlands og við tók [[Winston Churchill]]. [[Holland]] og [[Belgía]] féllu eftir einungis nokkra daga og vikur í [[leifturstríð]]i Þjóðverja. Frakkar miðuðu undirbúning sinn við reynslu sína úr [[fyrri heimsstyrjöldin]]ni og vígbjuggu og styrktu [[Maginot-línan|Maginot-línuna]] en Þjóðverjar fóru kringum hana um skógi vaxin [[Ardennafjöll]], sem franskir hernaðarfræðingar töldu ranglega að brynvarin ökutæki kæmust ekki um. Breskar hersveitir urðu að hörfa og komust naumlega undan til [[Dunkerque]] þaðan sem þær voru [[Dynamo-áætlunin|fluttar]] til Bretlands yfir [[Ermarsund]]. Skilja varð eftir alls kyns þung hergögn og vélar. Þann [[10. júní]] gerðu Ítalir [[Innrás Ítala í Frakkland|innrás í Frakkland]] og lýstu yfir stríði gegn bæði Frakklandi og Bretlandi. Tólf dögum síðar gafst Frakkland upp og var fljótlega skipt í [[Hernám Þjóðverja í Frakklandi í seinni heimsstyrjöldinni|hernámshluta Þjóðverja]] og [[Hernám Ítala í Frakklandi í seinni heimsstyrjöldinni|hernámssvæði Ítala]] en að auki var í óhernumdum hluta landsins komið á [[leppstjórn]]; [[Vichy-stjórnin]]ni. Þann [[3. júlí]] gerði breski herinn [[Árásin á Mers-el-Kébir|árás á franska flotann]] í [[Franska Alsír|Alsír]] til að koma í veg fyrir að hann kæmist í hendur Þjóðverja.

Í júní, á síðustu dögum innrásarinnar í Frakkland settu Sovétmenn á svið kosningar í Eystrasaltslöndunum og innlimuðu löndin ólöglega með valdi. Skömmu seinna innlimuðu þeir [[Bessarabía|Bessarabíu]] í [[Rúmenía|Rúmeníu]]. Enda þótt Sovétríkin væru í raun bandamenn Þjóðverja vegna efnahagslegrar samvinnu, takmarkaðrar hernaðaraðstoðar, skiptum á fólki og landamærasamkomulags var Þjóðverjum þó í nöp við að Sovétmenn tækju yfir Eystrasaltslöndin, Bessarabíu og Norður-Bukovinu. Ljóst var af þessu að frekari samvinna yrði ómöguleg auk þess sem spenna milli ríkjanna var að aukast vegna árekstra áhrifasvæða þeirra. Bæði ríki bjuggust við að stríð brytist út milli þeirra.

Eftir að Frakkland var hernumið hófu Þjóðverjar að keppa við Breta um [[yfirráð í lofti]] ([[orrustan um Bretland]]) til að undirbúa [[Unternehmen Seelöwe|innrás á Bretland]]. Þeim varð ekki að ósk sinni því að Bretar gáfu ekki eftir yfirráð í lofti og því var fallið frá áætlunum um innrás í september. En þýski sjóherinn nýtti sér nýlega herteknar hafnir Frakka og naut um hríð árangurs í orrustunni um [[Atlantshaf]]ið. Þjóðverjar beittu [[kafbátahernaður|kafbátahernaði]] gegn breskum skipum á Atlantshafi. Ítalía hóf aðgerðir á [[Miðjarðarhaf]]i meðal annars [[Umsátrið um Möltu í seinni heimsstyrjöldinni|umsátur um Möltu]] í júní. Þeir [[Innrás Ítala í Somalíland|lögðu undir sig Somalíland]] í ágúst og [[Innrás Ítala í Egyptaland|réðust inn í Egyptaland]] í september 1940, sem þá var undir stjórn Breta.

Japan herti hafnarbann sitt á Kína í september með því að [[Innrás Japana í frönsku Indókína|taka nokkrar herstöðvar]] í norðurhluta [[Franska Indókína|frönsku Indókína]], sem nú var býsna einangruð.

[[Mynd:Supermarinespitfire.JPG|thumb|left|[[Orrustan um Bretland]] stöðvaði sókn Þjóðverja í [[Vestur-Evrópa|Vestur-Evrópu]].]]
Bandaríkin, sem voru hlutlaust land, hafði gert ýmislegt til að styðja Kína og bandamenn í Vestur-Evrópu. Í nóvember 1939 var [[Bandarísku hlutleysislögin|Bandarísku hlutleysislögunum]] breytt svo að stríðandi fylkingum (bandamönnum) var leyft að versla við Bandaríkjamenn að því gefnu að þeir staðgreiddu varninginn og flyttu sjálfir. Árið 1940, í kjölfarið á hernámi Þjóðverja í [[París]], stækkuðu Bandaríkjamenn sjóher sinn umtalsvert (eða 70%) með það í huga að geta beitt sjóhernum á tveimur ólíkum úthöfum samtímis. Eftir að Japanir réðust inn í Indókína beittu Bandaríkjamenn Japani viðskiptaþvingunum og bönnuðu sölu á [[járn]]i, [[stál]]i og vélum til Japana. Í september féllust Bandaríkjamenn enn fremur á skipta á bandaríksum [[Tundurspillir|tundurspillum]] og breskum [[herstöð]]vum. Bretar fengu þá fimmtíu tundurspilla í skiptum fyrir herstöðvar á [[Nýfundnaland]]i, [[Bahamaeyjar|Bahamaeyjum]], [[Jamaíka]], [[Antígva]], vesturströnd [[Trinidad]]s og víðar. Mikill meirihluti bandarísku þjóðarinnar var eftir sem áður mótfallinn beinum hernaðarafskiptum allt fram til síðla árs 1941.

Í septemberlok árið 1940 var formlega gengið frá bandalagi Þýskalands, Ítalíu og Japans. Sáttmálinn kvað á um að ef eitthvert ríki að Sovétríkjunum undanskildum, sem væri ekki þegar þátttakandi í stríðinu réðist á eitthvert Öxulveldanna, þá jafngilti það stríðsyfirlýsingu á öll ríkin þrjú. Bandaríkin héldu áfram stuðningi sínum við Bretland og Kína. Bandaríkjamenn friðlýstu hálft Atlantshafið og tók að sér að vernda breskar skipalestir sem fluttu hráefni og varning frá Norður-Ameríku til Evrópu. Bandaríkin og Þýskaland áttu því í sífelldum árekstrum og smáorrustum á miðju og norðanverðu Atlantshafi, jafnvel þótt Bandaríkin væru enn þá opinberlega hlutlaust land.

Í nóvember 1940 stækkaði bandalag Öxulveldanna þegar [[Ungverjaland]], [[Slóvakía]] og [[Rúmenía]] gengu til liðs við hin Öxulveldin. Þessi ríki tóku þátt í [[Barbarossa-áætlunin|innrásinni í Sovétríkin]] en Rúmenar lögðu mest af mörkum því þeir vildu ná aftur þeim landsvæðum í Bessarabíu og Norður-Bukovinu, sem Sovétmenn höfðu innlimað. Leiðtogi Rúmena, [[Ion Antonescu]], var auk þess ákafur andstæðingur kommúnista. Í október 1940 réðust Ítalir inn í Grikkland en voru hraktir burt innan fárra daga og hörfuðu til [[Albanía|Albaníu]]. Í desember hófu breskar hersveitir gagnárár á ítalskar sveitir í Egyptalandi og Ítölsku Austur-Afríku. Snemma árs 1941 þegar ítalski herinn hafði verið rekinn aftur til [[Líbýa|Líbýu]] fyrirskipaði Churchill að hersveitir skyldu sendar frá Afríku til Grikklands til að efla varnir þar. Ítalski sjóherinn beið nokkrum sinnum ósigur og breski sjóherinn gerði óvíg þrjú [[herskip]] Ítala við [[Taranto]] og mörg önnur skip [[Matapanhöfði|Matapanhöfða]].
[[Mynd:German paratroopers jumping From Ju 52s over Crete.jpg|thumb|[[Fallschirmjäger|Þýskar fallhlífarsveitir]] gera innrás á grísku eyjuna [[Krít]] í maí 1941.]]
Þjóðverjar gripu fljótt í taumana til að hjálpa Ítölum. Hitler sendi þýskar hersveitir til Líbýu í febrúar og í lok marsmánaðar höfðu Þjóðverjar [[Afríkusókn Öxulveldanna (1941)|blásið til sóknar]] gegn þverrandi herafla Breta. Innan mánaðar höfðu breskar hersveitir hörfað aftur til Egyptalands að undanskilinni [[Umsátrið um Tobruk|umsetnu hafnarborginni Tobruk]]. Bretar freistuðu þess að ýta við sveitum Öxulveldanna í maí og aftur í júní en til einskis í bæði skiptin. Snemma í apríl, eftir að [[Búlgaría]] hafði gengið til liðs við Öxulveldin, gerðu Þjóðverjar innrás á [[Balkanskagi|Balkanskaga]], réðust inn í Grikkland og [[Innrásin í Júgóslavíu|Júgóslavíu í kjölfar valdaráns þar]]. Þeim varð mjög ágengt og bandamenn urðu frá að hverfa eftir að Þjóðverjar [[Orrustan um Krít|náðu Krít á sitt vald]] í lok maímánaðar.

Bandamenn náðu þó einhverjum árangri á þessum tíma stríðsins. Í [[Miðausturlönd]]um bældu Bretar niður valdaránstilraun í [[Írak]], sem þýskar flugsveitir höfðu stutt frá herstöðvum innan landamæra Sýrlands, sem var á valdi Vichy-stjórnarinnar, svo réðust þeir ásamt frjálsum Frökkum inn í [[Sýrland]] [[Líbanon]] til að koma í veg fyrir annað eins. Á Atlantshafi náðu Bretar að sökkva þýska herskipinu [[Bismarck (skip)|Bismarck]]. Ef til vill munaði mestu um að breski flugherinn hafði staðið upp í hárinu á þýska flughernum og loftárásum Þjóðverja á Bretland lauk að mestu í maí 1941.

[[Mynd:Nagasakibomb.jpg|thumb|right|200px|Sveppaský kjarnorkusprengju liggur yfir [[Nagasaki]] þann [[9. ágúst]] [[1945]].]]
Í Asíu var komin upp [[pattstaða]] milli Japana og Kínverja árið 1940, þrátt fyrir ýmsar tilraunir beggja aðila. In Japanir tóku völdin í sunnanverðri Indókína til þess að auka þrýstinginn á Kína með því að loka verslunarleiðum þeirra og koma japönskum hersveitum betur fyrir ef átök brytust út við Vesturlönd. Í ágúst sama ár blésu kínverskir kommúnistar til sóknar í Mið-Kína. Japanir brugðust hart við á hernumdum svæðum. Ástandið í Evrópu og Asíu var tiltölulega stöðugt og Þjóðverjar, Japanir og Sovétmenn gerðu allir ráðstafanir. Sovétmenn voru þreyttir á aukinni spennu milli sín og Þjóðverja og í apríl 1941 gerðu þeir griðarsamning við Japani sem höfðu í hyggju að nýta sér stríðið í Evrópu og hertaka mikilvægar auðlindir Evrópuríkjanna í [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Þjóðverjar voru á hinn bóginn að undirbúa innrás í Sovétríkin og fjölguðu mjög hersveitum sínum við landamærin í austri.

== Stríðsárin á Íslandi ==
''Aðalgrein: [[Stríðsárin á Íslandi]]''

== Neðanmálsgreinar ==
<div class="references-small"><references/></div>

== Heimildir og ítarefni ==
* Adamthwaite, Anthony P. ''The Making of the Second World War''. (New York: Routledge, 1992).
* Ambrose, Stephen E. ''D Day: June 6, 1944: The Climactic Battle of World War II'' (Simon & Schuster, 1995).
* Barr, Niall J.A. ''Pendulum of War: The Three Battles of El Alamein'' (Overlook TP, 2006).
* Beevor, Antony. ''D-Day: The Battle for Normandy'' (2009).
* Beevor, Antony. ''Stalingrad: The Fateful Siege: 1942-1943'' (Penguin Books, 1999).
* Bierman, John og Colin Smith. ''The Battle of Alamein: Turning Point, World War II'' (Viking, 2002).
* Brody, J. Kenneth. ''The Avoidable War: Pierre Laval and the Politics of Reality, 1935–1936''. (Transaction Publishers, 1999).
* Bullock, A. ''Hitler: A Study in Tyranny''. (Penguin Books, 1962).
* Busky, Donald F. ''Communism in History and Theory: Asia, Africa, and the Americas''. (Praeger Publishers, 2002).
* Davies, Norman. ''No Simple Victory: World War II in Europe, 1939–1945''. (Penguin Books, 2008).
* Dear, I.C.B. og M.R.D. Foot (ritstj.) ''Oxford Companion to World War II'' (Oxford: Oxford University Press, 2002).
* Ford, Ken og Howard Gerrard. ''El Alamein 1942: The Turning of the Tide'' (Osprey Publishing, 2005).
* Graham, Helen. ''The Spanish Civil War: A Very Short Introduction''. (Oxford: Oxford University Press, 2005).
* Hsiung, James Chieh. ''China's Bitter Victory: The War with Japan, 1937–1945''. (M.E. Sharpe, 1992).
* Jowett, Philip S. og Stephen Andrew. ''The Japanese Army, 1931–45''. (Osprey Publishing, 2002).
* Kantowicz, Edward R. ''The Rage of Nations''. (Wm. B. Eerdmans Publishing, 1999).
* Kershaw, Ian. ''Hitler, 1936–1945: Nemesis''. (W. W. Norton & Company, 2001).
* Kitchen, Martin. ''Rommel's Desert War: Waging World War II in North Africa, 1941-1943'' (Cambridge: Cambridge University Press, 2009).
* Kitson, Alison. ''Germany 1858–1990: Hope, Terror, and Revival''. (Oxford: Oxford University Press, 2001).
* Mandelbaum, Michael. ''The Fate of Nations: The Search for National Security in the Nineteenth and Twentieth Centuries''. (Cambridge: Cambridge University Press, 1988).
* Mawdsley, Evan. ''World War II: A New History'' (Cambridge: Cambridge University Press, 2009).
* McDonough, Frank. ''The Origins of the First and Second World Wars'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1997).
* Murray, Williamson og Allan Reed Millett. ''A War to Be Won: Fighting the Second World War''. (Cambridge, MA.: Harvard University Press, 2001).
* Myers, Ramonog Mark Peattie. ''The Japanese Colonial Empire, 1895–1945''. (Princeton: Princeton University Press, 1987).
* Passmore, Kevin. ''Fascisim: A Very Short Introduction'' (Oxford: Oxford University Press, 2002).
* Preston, Peter. ''Pacific Asia in the Global System: An Introduction''. (Oxford: Blackwell, 1998).
* Reynolds, David. ''From World War to Cold War: Churchill, Roosevelt, and the International History of the 1940s'' (Oxford: Oxford University Press, 2006).
* Shaw, Anthony. ''World War II Day by Day''. (MBI Publishing Company, 2000).
* Smith, Winston og Ralph Steadman. ''All Riot on the Western Front, Volume 3''. (Last Gasp, 2004).
* Stahel, David. ''Operation Barbarossa and Germany's Defeat in the East'' (Cambridge: Cambridge University Press, 2009).
* Stefán Gunnar Sveinsson. „Hvað gerðist í heimsstyrjöldinni síðari í grófum dráttum?“. Vísindavefurinn 14.2.2007. http://visindavefur.is/?id=6497. (Skoðað 10.2.2011).
* Stokesbury, James L. ''A Short History of World War II'' (Harper, 1980).
* Toland, John og Carlo D'Este. ''Battle: The Story of the Bulge'' (New York: Random House, 1959).
* Weinberg, Gerhard L. ''A World at Arms: A Global History of World War II''. (Cambridge: Cambridge University Press, 1995).
* Zalampas, Michael. ''Adolf Hitler and the Third Reich in American magazines, 1923–1939''. (Bowling Green University Popular Press, 1989).
* Zaloga, Steven og Michael Welply. ''Kasserine Pass 1943: Rommel's Last Victory'' (Osprey Publishing, 2005).
* Zaloga, Steven og Peter Dennis. ''Anzio 1944: The Beleaguered Beachhead'' (Osprey Publishing, 2005).

== Tenglar ==
* {{Vísindavefurinn|6497|Hvað gerðist í heimsstyrjöldinni síðari í grófum dráttum?}}
* {{Vísindavefurinn|3727|Hvað gerðist í Perluhöfn (Pearl Harbor) í seinni heimsstyrjöldinni?}}
* {{Vísindavefurinn|4508|Hvað getið þið sagt mér um orrustuna við Midway?}}
* {{Vísindavefurinn|5019|Getið þið sagt mér frá baráttunni um El Alamein?}}
* {{Vísindavefurinn|4884|Hvað vitið þið um innrásina í Stalíngrad?}}
* {{Vísindavefurinn|5209|Hvernig kom Leníngrad við sögu í seinni heimsstyrjöldinni?}}
* {{Vísindavefurinn|4989|Hvað getið þið sagt mér innrásina í Normandí?}}
* {{Vísindavefurinn|4382|Hvað gerði andspyrnuhreyfingin í seinni heimsstyrjöldinni?}}
* {{Vísindavefurinn|918|Hvaða tilgangi þjónaði loftárás Bandamanna á Dresden í seinni heimsstyrjöld (sem olli dauða fleira fólks en dó í Hiroshima)?}}
* {{Vísindavefurinn|3765|Hvernig töpuðu Þjóðverjar seinni heimsstyrjöldinni?}}
* {{Vísindavefurinn|1392|Voru útrýmingarbúðir nasista í seinni heimsstyrjöldinni allar utan Þýskalands?}}

{{Seinni_heimsstyrjöldin}}

[[Flokkur:Seinni heimsstyrjöldin]]