Notandi:Magnuseiriksson/Sandbox
HELSTU HUGTÖK
[breyta | breyta frumkóða]Kolefni er mikilvægasta íblöndunarefni járns. Járn- kolefnislínuritið sýnir hvernig fasar blöndu af járni og kolefni breytast eftir hitastigi. Venjulega er miðað við hitastig frá 400 til 1600 gráður á Celsíus og kolefnisinnihald 0 til 6,67% af þyngd eða 0 til 7%. Oft eru þó sýndir hlutar úr línuritinu fyrir þrengri bil í kolefnisinnihaldinu. Dæmi um fasa er fljótandi efni frá 1446 til 1528 gráður á Celsíus háð kolefnisinnihaldi.Annað dæmi er gamma járn frá 721 - 1487 gráður með kolefnisinnihald frá 0 til u.þ.b. 1,7% kolefnisinnihald. Sjá línurit að neðan. Mynd:Diagramme for carbone.svg
Mynd 1. Járn kolefnislínuritið
CEMENTÍT (Fe3C)
Efnafræði heitið er Fe3C. Kolefnisinnihaldið er 6,67% af þyngd. Það er iðulega hörð stökk blanda sem er innskot i efnið og hefur lítið brotþol (u.þ.b. 0,03 N/mm2) enn mikið þrýstiþol og teningslaga byggingu. Þegar kolefnisatóm komast ekki lengur fyrir í lausn af ferríti og austeníti (vegna aukins kolefnisinnihalds eða lækkandi hita), myndast cementít, því það getur tekið upp meira af kolefni í krystalbyggingu sinni.
Austenít (γ járn)
Einnig þekkt sem γ - járn, er efnablanda í föstu formi þar sem járn er blandað kolefni jafndreift um efnið (C). Krystallarnir hafa flatarfyllta byggingu (F.C.C). Austenít er yfirleitt ekki stöðugt, eða til, við stofuhita en allt stál er þó til í þessu ástandi ef hitastigið er nógu hátt. Sumar stálblöndur eru stöðugar í þessum einsleita fasa jafnvel niður í stofuhita. Austenít er mjúkt og formanlegt.
| Brotþol | 1,03 N/mm2 |
| Lenging | 10% á 50 mm langri prufustöng |
| Harka | Rockwell C 40 |
| Seigla | Mikil |
Mynd 2. Austenít (γ járn) kristalbygging
Ferrít (α - járn)
Einnig nefnt alfa- járn er í föstu formi blanda af kolefni (C) í litlu magni blandað í járn (F 3). Kristallurinn hefur miðlæga byggingu. Ferrít er mýksta ástandið í járn kolefnislínuritinu.
| Brotþol | 0,27 N/mm2 |
| Lenging | 40% á 50 mm langri prufustöng |
| Harka | Minni en Rockwell C0 eða Rockwell B90 |
| Seigla | Lítil |
Mynd 2. Ferrít (α - járn) kristalbygging
Perlít (α + Fe3C)
Eutectoid blanda sem inniheldur 0,83% kolefni og myndað við 722 [°C] og mjög hæga kælingu. Perlít er mjög fíngerð lagskipt blanda af ferríti og sementíti. Byggingingin samanstendur af ljósum bakgrunni úr ferríti og þunnum flögum úr cementíti.
| Brotþol | 0,28 N/mm2 |
| Lenging | 20% á 50 mm langri prufustöng |
| Harka | Rockwell C 20 eða BHN 250-300 |
Mynd 3. Smásjármynd af perlíti (ljós grunnur úr ferríti, dökkar línur eru sementít möskvar)
Ákveðið magn af kolefni og ákveðið magn af járni þarf til að mynda sementíti (Fe3C). Perlít þarf einnig ákveðið magn af sementíti og ferríti. Ef ekki er nægjanlega mikið magn af kolefni, þ.e.a.s. magnið er minna en 0,83%, mun kolefnið og járnið sameinast og mynda sameindina Fe3C þar til allt kolefnið er búið. Þetta sementít mun sameinast nauðsynlegu magni ferríts og mynda perlít. Leifarnar af ferríti verða eftir í efninu og mynda hreint ferrít sem ekki er bundið kolefni. Þetta óbundna ferrít er einnig þekkt sem proeutectoid - ferrít en það er annað mál. Stál sem inniheldur proeutectoid ferrít er nefnt hypoeutectoid stál. Ef samt sem áður er meira en 0,83% af kolefni í Austenítinu mun myndast perlít, og afgangs kolefni yfir 0,83% myndar sementít. Þetta viðbótar sementít fellur út í kornamörkunum. Þetta sementít er einnig þekkt sem proeutectoid sementít.
Ledeburít (α + Fe3C)
Ledeburite er eutektisk blanda af austeníti og cementíti. Það inniheldur 4,3% kolefni og er eutektiskur punktur fyrir steypujárn. Ledeburite er í stálinu þegar kolefnið er yfir 2% sem eru skilin á járn- kolefnislínuritinu milli stáls og steypujárns.
(δ) Delta járn
Delta járn verður til við hitastig á bilinu 1400 til 1540 [°C]. Það getur verið í bland við bráð sem inniheldur allt að 0,50% kolefni, í bland við austenite með allt að 0,18% kolefni og jafndreift í efni sem inniheldur allt að 0,10% kolefni. Delta járn er með miðlæga kristal byggingu og segulmagnað eins og ferrít