Skoða frumkóða fyrir Lénsskipulag

{{stjórnarfar ríkja}}
'''Lénsskipulagið''' var fyrirkomulag um eignarhald og notkun á [[land]]i sem notað var í [[Evrópa|Evrópu]] á [[Miðaldir|miðöldum]] (svipað fyrirkomulag var einnig notað í [[Japan]] á sjogún tímabilinu).

Við fall [[Rómaveldi]]sins úthlutuðu [[Keisari|keisararnir]] landsvæðum til [[Aðall|aðalsmanna]] sem í staðinn hétu þeim stuðningi sínum. Þessi svæði voru kölluð höfuðból eða herragarðar og aðalsmaðurinn á höfuðbólinu átti landið og allt sem á því var, sem var yfirleitt [[kastali]], lítið [[þorp]] og [[ræktað land]]. Aðalsmennirnir tóku landið formlega að láni (''léni'') og var landssvæðið því kallað „lén“ og aðalsmaðurinn „lénsherra“.

[[Bóndi|Bændurnir]] fengu að búa á landinu og fengu vernd [[lénsherra]]ns í skiptum fyrir vinnu eða [[Skattur|skatta]]. Flestir bændur urðu þá ánauðugir bændur og máttu ekki flytja af landinu nema að kaupa sér frelsi (sbr. [[vistarband]]). Þessir ánauðugu bændur höfðu það litlu betra en [[þrælar]]{{heimild vantar}}, eini munurinn var sá að það mátti ekki selja þá á milli höfuðbóla. 
 
Þeir þurftu oft að vinna 3-4 daga vikunnar fyrir lénsherra upp í leiguna og afganginn af vikunni unnu þeir við að rækta mat fyrir sig og fjölskyldu sína. Sumir bændur unnu eingöngu á akrinum en þeir þurftu þá að borga lénsherranum  mikinn meirihluta þess sem þeir ræktuðu. 

== Lénsskipulag og óðalsréttur ==
Ein kenning gengur út frá því að lénsskipulagið í Evrópu hafi stangast á við [[Óðal|óðalsrétt]] bænda á [[Norðurlönd]]um, og að óréttur sá sem [[Haraldur hárfagri]] beitti er hann gerði [[Noregur|Noreg]] að konungsríki, hafi falist í því að koma á lénsskipulagi, sem í raun þýddi eignaupptöku allra jarða og [[Hlunnindi|hlunninda]] þeim tengdum. Segja má að takmörkuðu lénsskipulagi hafi verið komið á á Íslandi við [[siðaskiptin]] þegar konungur eignaðist stóran hluta jarða og eins á [[17. öldin|17. öld]] þegar konungur krafðist yfirráða yfir öllu vogreki og fálkatekju.

== Heimildir ==
* Ole Lindquist, [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20041116120227/www.ses.is/articles.asp?cmd=last&cat=13&id=1 „Fornnorrænn réttur sjávarjarða til auðlinda við strendur Íslands“], erindi flutt á stofnfundi Samtaka eigenda sjávarjarða, 5. júlí 2001.

[[Flokkur:Mannkynssaga]]
[[Flokkur:Saga Evrópu]]