Skoða frumkóða fyrir Leonardo da Vinci

[[Mynd:Francesco_Melzi_-_Portrait_of_Leonardo.png|thumb|right|Þessi mynd af Leonardo eftir [[Francesco Melzi]] frá um 1515 til 1518 er eina samtímamyndin sem er örugglega talin vera af honum.]]
'''Leonardo da Vinci''' ([[15. apríl]] [[1452]] – [[2. maí]] [[1519]]) var [[Ítalía|ítalskur]] [[endurreisn]]armaður; málari, myndhöggvari, arkitekt, vísindamaður, stærðfræðingur,<ref>{{Vísindavefurinn|50970|Lagði Leonardó da Vinci eitthvað af mörkum til stærðfræðinnar?}}</ref> verkfræðingur og uppfinningamaður sem kom inn á ýmis svið, svo sem líffærafræði, [[tónlist]], náttúrufræði, [[rúmfræði]], kortagerð og grasafræði. Hann var lengi fyrst og fremst þekktur sem [[myndlist]]armaður, en hefur síðar orðið frægur fyrir umfangsmiklar og ítarlegar stílabækur þar sem hann teiknaði og skrifaði um ýmis efni, eins og líffærafræði, stjörnufræði, grasafræði, kortagerð, málun og steingervingafræði.<ref>
{{Vísindavefurinn|3352|Af hverju er svona erfitt að lesa minnisbækur Leonardó da Vinci?}}</ref> Vegna [[snilligáfa|snilligáfu]] sinnar hefur Leonardo verið nefndur sem dæmi um hinn fullkomna [[húmanismi|húmanista]] endurreisnartímans. 

[[Mynd:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|thumb|Vítrúvíski maðurinn]]
Leonardo da Vinci fæddist utan hjónabands árið 1452, hugsanlega í þorpinu [[Vinci (Toskana)|Vinci]] nálægt [[Flórens]] á Ítalíu. Foreldrar hans voru lögmaðurinn Piero Frusino di Antonio da Vinci og verkakonan Catarina. Faðir Leonardo kvæntist fjórum sinnum og Leonardo eignaðist ellefu hálfsystkini. Hann var í litlu sambandi við þau, meðal annars vegna mikils aldursmunar, og lenti í deilum við þau vegna arfs eftir föður sinn þegar hann lést. Leonardo gerðist lærlingur hjá myndlistarmanninum [[Andrea del Verrocchio]] í Flórens. Síðar starfaði hann lengi sem hirðmálari hjá [[Ludovico Sforza]] í [[Mílanó]]. Eftir það sneri hann aftur til Flórens um stutt skeið og fór svo til [[Róm]]ar þar sem hann starfaði fyrir [[Leó 10.]] páfa, ásamt bæði [[Michelangelo]] og [[Raffaello Sanzio]]. Eftir fund páfa og [[Frans 1. Frakkakonungur|Frans 1. Frakkakonungs]] í [[Bologna]] árið 1516, gekk Leonardo í þjónustu hans og flutti í herragarðinn [[Clos Lucé]] í [[Amboise]] þar sem hann bjó til dauðadags. Hann vann ýmis verk fyrir konung eins til dæmis ljónastyttu sem gat gengið. Leonardo da Vinci lést 67 ára árið 1519 vegna [[heilablóðfall]]s. Góður vinur hans, [[Francesco Melzi]], fékk stærsta hlutann af eigum hans, bæði reiðufé, málverk  og ýmsa persónulega muni. Leonardo er grafinn í kapellu heilags Húberts í kirkju í höllinni [[Château d'Amboise]] í Frakklandi. 

Leonardo hefur verið kallaður helsti meistari [[listasaga|listasögunnar]] og upphafsmaður [[háendurreisnin|háendurreisnarinnar]] á 16. öld. Þrátt fyrir að innan við 25 málverk séu þekkt eftir hann, þar á meðal mörg ókláruð og umdeild verk, er hann talinn áhrifamesti listamaðurinn í [[vestræn myndlist|vestrænni myndlist]]. Þekktasta verk hans, ''[[Mona Lisa]]'', er talið frægasta málverk heims<ref>{{Vísindavefurinn|172|Af hverju er málverkið af Mónu Lísu svona frægt? Eru til fleiri gerðir af því en ein?}}</ref> og ''[[Síðasta kvöldmáltíðin (Leonardo da Vinci)|Síðasta kvöldmáltíðin]]'' er eitt þekktasta kristilega trúarmálverk allra tíma. Þekktasta skissan hans er teikningin ''[[Vitrúvíski maðurinn]]'' sem er mynd af mannslíkamanum og er algeng [[táknmynd]] í ýmsu samhengi. Málverkið ''[[Salvator Mundi]]'' seldist á uppboði árið 2017 fyrir 450,3 milljónir dala, sem var heimsmet í málverkasölu á opinberu uppboði.

Leonardo da Vinci er ekki síður minnst fyrir fjölmargar uppfinningar sem hann teiknaði í stílabækur sínar og fæstar urðu að veruleika.<ref>{{Vísindavefurinn|5428|Hvað voru uppfinningar Leonardós da Vincis margar og hverjar voru þær?}}</ref> Meðal þeirra er hugmynd að „bardagavél“ (eins konar frumgerð [[skriðdreki|skriðdreka]]), ýmsar tegundir [[flugvél]]a, hugmyndir um hagnýtingu sólarorku með linsum, [[reiknivél]] og tvöfaldur skipsskrokkur. Tiltölulega fáar af uppfinningum hans voru í raun mögulegar, þar sem bæði [[málmfræði]] og [[verkfræði]] voru að stíga sín fyrstu skref á þeim árum sem hann lifði. Sumar af uppfinningunum urðu þó að veruleika, eins og vél til að vinda þráð upp á kefli og tæki til að mæla togstyrk víra. Hann gerði mikilvægar uppgötvanir á sviðum [[líffærafræði]], [[verkfræði]], [[vökvaaflfræði]], [[jarðfræði]], [[ljósfræði]] og [[núningsfræði]], en gaf þær ekki út, svo þær höfðu lítil áhrif á þróun vísindanna eftir hans dag.

== Ævi ==
=== Æska (1452–1472) ===
[[File:Baptism record of Leonardo Da Vinci.jpg|thumb|right|Fæðingarvottorð Leonardo Da Vinci.]]
Leonardo da Vinci, fullt nafn Leonardo di ser Piero da Vinci („Leonardo, sonur herra Piero frá Vinci“){{sfn|Brown|1998|p=7}}{{sfn|Kemp|2006|p=1}} fæddist 15. apríl árið 1452 í eða nálægt þorpinu [[Vinci (Toskana)|Vinci]], um 30 km frá [[Flórens]].{{sfn|Brown|1998|p=5}}{{sfn|Nicholl|2005|p=[https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/17 17]}} Hann var óskilgetinn sonur Piero da Vinci (Ser Piero da Vinci d'Antonio di ser Piero di ser Guido; 1426–1504){{sfn|Bambach|2019|pp=16, 24}} sem var [[lögbókandi]] frá Flórens,{{sfn|Brown|1998|p=5}} og Caterinu di Meo Lippi (um 1434–1494) sem var af lægri stigum.{{sfn|Marani|2003|p=13}}{{sfn|Bambach|2019|p=16}} Fæðingarstaður Leonardos er óviss. Samkvæmt munnlegri hefð, sem sagnfræðingurinn [[Emanuele Repetti]] segir frá,{{sfn|Bambach|2019|p=24}} er hann sagður hafa fæðst í hverfinu [[Anchiano]] þar sem fæðingin gat farið fram í kyrrþey. Það er samt líka mögulegt að hann hafi fæðst í húsi í Flórens, sem ser Piero átti örugglega á þeim tíma.{{sfn|Nicholl|2005|p=[https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/18 18]}} Foreldrar Leonardos giftust öðrum sama ár og hann fæddist. Caterina, sem í skrifum Leonardos síðar er einfaldlega nefnd „Caterina“ eða „Catelina“—er oftast talin hafa verið Caterina Buti del Vacca sem giftist iðnaðarmanninum Antonio di Piero Buti del Vacca.{{sfn|Marani|2003|p=13}}{{sfn|Bambach|2019|p=24}} Ser Piero giftist Albieru Amadori, sem hann hafði trúlofast árið áður, og eftir andlát hennar 1464 giftist hann þrisvar.{{sfn|Bambach|2019|p=24}}{{sfn|Kemp|Pallanti|2017|p=65}} Leonardo eignaðist 16 hálfsystkini (þar af 11 sem komust á legg){{sfn|Kemp|Pallanti|2017|pp=65–66}} sem voru yngri en hann (það síðasta fæddist þegar Leonardo var 46 ára gamall){{sfn|Kemp|Pallanti|2017|pp=65–66}} og hann hafði lítil tengsl við.

[[File:Geburtshaus von Leonardo da Vinci in Vinci (Toskana).jpg|thumb|left|Hugsanlegur fæðingarstaður og æskuheimili Leonardos í [[Anchiano]], [[Vinci (Toskana)|Vinci]], Ítalíu]]
Mjög lítið er vitað um barnæsku Leonardos og mikið af því eru munnmælasögur. Að hluta er það vegna þess að þekktasta ævisaga hans er ''[[Le vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori]]'' eftir [[Giorgio Vasari]] frá 1550. Vasari vísar oft í sögusagnir sem eiga sér litla stoð í raunveruleikanum.{{sfn|Brown|1998|pp=1, 5}}{{sfn|Marani|2003|p=12}} Samkvæmt skattaskjölum bjó hann alla vega árið 1457 í húsi föðurafa síns, Antonio da Vinci,{{sfn|Brown|1998|p=5}} en hugsanlega var hann áður í umsjá móður sinnar í Vinci, annað hvort í Anchiano eða Campo Zeppi, í San Pantaleone-sókn.{{sfn|Brown|1998|p=175}}{{sfn|Nicholl|2005|p=[https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/28 28]}} Hann er talinn hafa verið náinn frænda sínum, Francesco da Vinci,{{sfn|Kemp|2003}} en faðir hans hélt sig líklega mest í Flórens.{{sfn|Brown|1998|p=5}} Ser Piero, sem var af mikilli ætt lögbókanda, kom sér upp lögheimili í Flórens að minnsta kosti frá 1469, og átti þar farsælan feril.{{sfn|Brown|1998|p=5}} Þrátt fyrir ætternið fékk Leonardo litla og óformlega menntun í lestri og skrift (á alþýðumáli), og stærðfræði. Hugsanlega hafa listrænir hæfileikar hans komið snemma í ljós og fjölskyldan ákveðið að leggja heldur áherslu á þá.{{sfn|Brown|1998|p=5}}

Síðar skrifaði Leonardo niður fyrstu minningu sína (nú í handritinu [[Codex Atlanticus]]).{{sfn|Nicholl|2005|p=[https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/30 30], [https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/506 506]}} Þar sem hann skrifar um flug fugla segist hann muna eftir að hafa legið í vöggu þegar [[völsungur]] flaug til hans og opnaði munn hans með stélinu. Deilt er um hvort þessi saga sé raunveruleg minning eða ímyndun.{{sfn|Nicholl|2005|p=[https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/30 30]|ps=. Sjá s. [https://archive.org/details/leonardodavinci00char/page/506 506] fyrir ítölsku útgáfuna.}}

==== Á verkstæði Verrocchios ====
[[File:Andrea del Verrocchio, Leonardo da Vinci - Baptism of Christ - Uffizi.jpg|thumb|''[[Kristur skírður (Verrocchio)|Kristur skírður]]'' (1472–1475) eftir [[Verrocchio]] og Leonardo, [[Uffizi]].]]
Um miðjan 7. áratuginn flutti fjölskylda Leonardos til Flórens, sem á þeim tíma var helsta miðstöð [[fornmenntastefnan|fornmenntastefnunnar]].{{sfn|Rosci|1977|p=13}} Þegar hann var um 14 ára{{sfn|Wallace|1972|p=11}} varð hann vikapiltur (''garzone'') á verkstæði [[Andrea del Verrocchio]], sem var helsti listmálari og höggmyndasmiður borgarinnar á þeim tíma.{{sfn|Rosci|1977|p=13}} Þetta var um sama leyti og kennari Verrocchios, höggmyndasmiðurinn [[Donatello]], lést. Leonardo varð lærlingur 17 ára og var sjö ár í læri.<ref>{{cite book |last=Bacci |first=Mina |translator-last=Tanguy |translator-first=J. |title=The Great Artists: Da Vinci |year=1978 |orig-date=1963 |publisher=Funk & Wagnalls |location=New York}}<!--intro--></ref> Aðrir frægir listamenn sem lærðu á verkstæðinu eða tengdust því með öðrum hætti voru meðal annars [[Domenico Ghirlandaio|Ghirlandaio]], [[Perugino]], [[Botticelli]] og [[Lorenzo di Credi]].{{sfn|Bortolon|1967}}{{sfn|Arasse|1998}} Leonardo fékk bæði bóklega og verklega menntun,{{sfn|Rosci|1977|p=27}} meðal annars í tækniteikningu, efnafræði, málmfræði og málmvinnslu, gerð gifsmóta, leðurvinnslu, vélfræði og tréskurði, auk þess að læra teikningu, málun og mótun höggmynda.{{sfn|Martindale|1972}}

Leonardo var samtímamaður Botticellis, Ghirlandaios og Peruginos, sem allir voru eilítið eldri en hann.{{sfn|Rosci|1977|pp=9–20}} Hann hefur hitt þá á verkstæði Verrocchios eða í [[Platónska akademían í Flórens|Platónsku akademíunni]] hjá Medici-fjölskyldunni.{{sfn|Bortolon|1967}} Í Flórens var þá mikið af listaverkum eftir samtímamenn Donatellos, eins og [[Masaccio]] og [[Lorenzo Ghiberti]]. [[Piero della Francesca]] hafði auk þess samið áhrifamikla ritgerð um [[fjarvídd]]<ref>Piero della Francesca, ''De Prospectiva Pingendi''</ref> og var fyrsti listamaðurinn sem fékkst við vísindarannsóknir á ljósi. Ásamt ritgerð [[Leon Battista Alberti]], ''[[De pictura]]'', höfðu þessi skrif mikil áhrif á yngri kynslóð listamanna, og sérstaklega á bæði athuganir og listaverk Leonardos.{{sfn|Hartt|1970|pp=127–133}}<ref name="Rach">{{cite book|last=Rachum|first=Ilan|title=The Renaissance, an Illustrated Encyclopedia|year=1979}}</ref>

Verrocchio lét aðstoðarmenn sína um að mála mikið af þeim myndum sem verkstæði hans framleiddi. Samkvæmt Vasari vann Leonardo að myndinni ''[[Kristur skírður (Verrocchio og Leonardo)|Kristur skírður]]'' (um 1472–1475) og málaði engilinn unga sem heldur á skikkju Jesú af slíkri list að Verrocchio lagði frá sér pensilinn og hét því að mála aldrei framar.<ref group="‡">{{harvnb|Vasari|1991|p=287}}</ref> Það síðastnefnda er þó líklega þjóðsaga.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=83}} Í myndinni er [[olíumálning]], sem var nýtt efni, notuð að hluta í málverki sem er að mestu úr [[tempera]], þar á meðal í landslagið, klettana sem sjást á bak við ána, og mikið af líkama Jesú, þar á meðal höndina.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=88}} Leonardo gæti auk þess hafa setið fyrir í tveimur myndum eftir Verrocchio: annars vegar fyrir bronsstyttuna af ''[[Davíð (Verrocchio)|Davíð]]'' sem stendur í [[Bargello]], og hins vegar fyrir Rafael erkiengil í myndinni ''[[Tóbías og engillinn (Verrocchio)|Tóbías og engillinn]]''.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=83}}

Vasari segir þá sögu af Leonardo, að þegar hann hafi verið ungur maður hafi bóndi nokkur smíðað sér hringlaga skjöld og beðið Ser Piero um að láta mála á hann. Leonardo hafi þá málað á skjöldinn mynd af [[Medúsa|Medúsu]] sem spúði eldi. Myndin var svo ógnvænleg að faðir hans keypti annan skjöld handa bóndanum, en seldi skjöld Leonardos til listaverkasala í Flórens fyrir 100 dúkata. Hann seldi svo hertoganum af Mílanó skjöldinn.<ref group="‡">{{harvnb|Vasari|1991|pp=287–289}}</ref>

=== Fyrsta dvöl í Flórens (1472–um 1482) ===
[[File:Leonardo da Vinci - Adorazione dei Magi - Google Art Project.jpg|thumb|''Lotning vitringanna'' um 1478–1482, [[Uffizi]], Flórens.]]
Árið 1472, þegar hann var tvítugur að aldri, varð Leonardo meistari í [[Lúkasargildi]] þar sem meðlimir voru myndlistarmenn og læknar. Jafnvel þótt faðir hans hafi greitt fyrir verkstæði handa honum, var hann svo tengdur Verrocchio að hann hélt áfram að starfa með og búa hjá honum.{{sfn|Bortolon|1967}}{{sfn|Wallace|1972|p=13}} Elsta dagsetta verkið eftir Leonardo einan er pennateikning af árdal [[Arnó]] frá 1473.{{sfn|Arasse|1998}}<ref name=Polidoro>{{cite journal |last1=Polidoro |first1=Massimo|author-link=Massimo Polidoro |title=The Mind of Leonardo da Vinci, Part 1 |journal=Skeptical Inquirer |date=2019 |volume=43 |issue=2 |pages=30–31 |publisher=Center for Inquiry}}</ref> Samkvæmt Vasari var Leonardo sá fyrsti sem stakk upp á því að gera ána skipgenga milli Flórens og [[Písa]].{{sfn|Wallace|1972|p=15}}

Í janúar 1478 fékk Leonardo pöntun þar sem hann var beðinn um að mála altaristöflu fyrir kapellu heilags Bernharðs í [[Palazzo Vecchio]],<ref>{{cite book |last1=Clark |first1=Kenneth |last2=Kemp |first2=Martin |title=Leonardo da Vinci |publisher=Penguin |location=United Kingdom |isbn=978-0-14-198237-3 |page=45|url=https://books.google.com/books?id=fXifCgAAQBAJ&pg=PR45|date=26 November 2015 }}</ref> sem sýnir að hann var orðinn sjálfstæður meistari. Óþekktur ævisagnaritari hans sem kallaður er [[Ónefndur Gaddiano]], hélt því fram að hann hafi búið hjá Medici-fjölskyldunni um 1480 og hafi oft starfað í garðinum við [[Piazza San Marco]], þar sem nýplatónskur skóli listamanna, skálda og heimspekinga, kom saman undir verndarvæng Medici-fjölskyldunnar. Í mars 1481 fékk hann pöntun frá munkum í kirkjunni [[San Donato in Scopeto]] til að mála ''[[Lotning vitringanna (Leonardo)|Lotningu vitringanna]]''.{{sfn|Wasserman|1975|pp=77–78}} Hann lauk við hvoruga pöntunina og hvarf frá verkinu þegar hann ákvað að bjóða [[Ludovico Sforza]] þjónustu sína. Leonardo ritaði Sforza bréf þar sem hann lýsti því sem hann gæti gert á sviði verkfræði og vopnahönnunar, og minntist á að hann gæti líka málað.{{sfn|Arasse|1998}}{{sfn|Wallace|1972|pp=53–54}} Hann tók með sér strengjahljóðfæri úr silfri, annað hvort [[lúta|lútu]] eða [[lýra|lýru]], sem var í laginu eins og hestshöfuð.{{sfn|Wallace|1972|pp=53–54}}

Leonardo heimsótti Medici-höllina ásamt Alberti, og kynntist þar eldri húmanískum heimspekingum á borð við nýplatónistann [[Marsilio Ficino]], fornfræðinginn [[Cristoforo Landino]], og grískukennarann og þýðandann [[Jóhannes Argyropoulos]]. Á þeim tíma var skáldið og heimspekingurinn  [[Pico della Mirandola]] líka viðloðandi akademíuna.{{sfn|Rosci|1977|pp=9–20}}<ref name="Rach">{{cite book|last=Rachum|first=Ilan|title=The Renaissance, an Illustrated Encyclopedia|year=1979}}</ref>{{sfn|Williamson|1974}} Árið 1482 sendi [[Lorenzo de' Medici]] Leonardo sem erindreka til [[Ludovico il Moro]], sem ríkti yfir [[Mílanó]] milli 1479 og 1499.{{sfn|Rosci|1977|pp=9–20}}{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=83}}

<gallery widths="165px" heights="165px">
File:Leonardo da Vinci Madonna of the Carnation.jpg|''[[Mærin með nellikuna]]'', um 1472–1478, [[Alte Pinakothek]], München.
File:Paisagem do Arno - Leonardo da Vinci.jpg|''Landslag í árdal Arnó'' (1473).
File:Leonardo da Vinci - Ginevra de' Benci - Google Art Project.jpg|''[[Ginevra de' Benci]]'', um 1474–1480, [[National Gallery of Art]], Washington D.C.
File:Madonna benois 01.jpg|''[[Madonna Benois]]'', um 1478–1481, [[Ermitakh-safnið]], Sankti Pétursborg.
File:Leonardo da Vinci - Hanging of Bernardo Baroncelli 1479.jpg|Teikning af hengingu [[Bernardo Bandini Baroncelli]], 1479.
</gallery>

=== Fyrsta dvöl í Mílanó (um 1482–1499)===
[[File:Leonardo Da Vinci - Vergine delle Rocce (Louvre).jpg|thumb|upright|''[[Klettamærin]]'', um 1483–1493, útgáfan í [[Louvre]].]]
Leonardo starfaði í Mílanó frá 1482 til 1499. Hann var ráðinn til að mála ''[[Klettamærin]]a'' fyrir Bræðralag hins heilaga getnaðar fyrir klaustrið [[Santa Maria delle Grazie (Mílanó)|Santa Maria delle Grazie]].{{sfn|Kemp|2011}} Vorið 1485 ferðaðist Leonardo til [[Ungverjaland]]s til að heimsækja konunginn, [[Matthias Corvinus]], fyrir hönd Sforza. Corvinus fékk hann til að mála [[Maríumynd]].<ref>Franz-Joachim Verspohl, ''Michelangelo Buonarroti und Leonardo Da Vinci: Republikanischer Alltag und Künstlerkonkurrenz in Florenz zwischen 1501 und 1505'' (Wallstein Verlag, 2007), p. 151.</ref> Árið 1490 voru hann og [[Francesco di Giorgio Martini]] ráðnir sem ráðgjafar fyrir byggingu [[Dómkirkjan í Pavía|Dómkirkjunnar í Pavía]]<ref>{{cite web |url=https://www.academia.edu/19632579|title=Amadeo, Bramante and Leonardo and the Cupola of Milan Cathedral|work=Achademia Leonardi Vinci|access-date=9 August 2022|last1=Schofield |first1=Richard }}</ref><ref>{{cite web |url=https://www.academia.edu/44632998|title=Leonardo a (e i rapporti con) Pavia: una verifica sui documenti|work=Annuario dell'Archivio di Stato di Milano|date=January 2020 | access-date=9 August 2022|last1=Barbieri |first1=Ezio |last2=Catanese |first2=Filippo }}</ref> þar sem hann varð fyrir áhrifum frá riddarastyttunni [[Regisole]] sem hann gerði teikningu af.<ref>Carlo Pedretti, ''Leonardo da Vinci: drawings of horses and other animals'' (Windsor Castle. Royal Library) 1984.</ref> Sforza fékk Leonardo alls kyns önnur verkefni, eins og að hanna vagna og skrautsýningar fyrir sérstök tilefni. Hann gerði teikningu og líkan af hvolfþaki fyrir [[Dómkirkjan í Mílanó|Dómkirkjuna í Mílanó]],{{sfn|Wallace|1972|p=79}} og líkan af risavaxinni riddarastyttu tileinkaðri [[Francesco Sforza]], fyrirrennara Ludovicos. Ef hún hefði verið reist hefði hún verið stærri en tvær slíkar styttur sem reistar voru á endurreisnartímanum: stytta [[Donatello]]s af [[Gattamelata]] í Padúa og ''[[Bartolomeo Colleoni]]'' eftir Verrocchio í Feneyjum. Hún varð þekkt sem „stóri hesturinn“ (''grande cavallo'').{{sfn|Arasse|1998}} Leonardo gerði líkan af hestinum og áætlun fyrir afsteypuna,{{sfn|Arasse|1998}} en í nóvember 1494 gaf Ludovico mági sínum, [[Ercole 1. af Este]], málminn til að nota í fallbyssu til að verja borgina fyrir [[Karl 8. Frakkakonungur|Karli 8. Frakkakonungi]].{{sfn|Arasse|1998}}

Samkvæmt bréfum frá þessum tíma fékk hertoginn af Mílanó Leonardo og aðstoðarmenn hans til að mála salinn [[Sala delle Asse]] í [[Kastali Sforza|Kastala Sforza]] um 1498.<ref>{{cite journal |journal=Arte Lombarda |number=92/93 (1-2) |year= 1990 |publisher=Vita e Pensiero{{snd}}Pubblicazioni dell’Università Cattolica del Sacro Cuore |pages=76–90 |title=Leonardo's «Sala delle Asse» and the Primordial Origins of Architecture |first=John F. |last=Moffitt |jstor=43132702 |url=https://www.jstor.org/stable/43132702 }}</ref> Úr varð [[trompe-l'œil]]-skreyting þar sem salurinn virtist vera með laufþak gert úr samtvinnuðum greinum sextán mórberjatrjáa.<ref>{{cite web |first=Ruggiero |last=Rocky |url=https://rockyruggiero.com/episode-142-leonardo-da-vincis-sala-delle-asse/ |title=Episode 142 – Leonardo da Vinci's Sala delle Asse |series=Making Art and History Come to Life, Rebuilding the Renaissance |date=6 October 2021 |website=rockyruggiero.com}}</ref> Trjákrónurnar mynduðu flækju úr laufum og hnútum á loftinu.<ref>{{Cite web |title=Segui il restauro |url=http://www.saladelleassecastello.it/ |website=Castello Sforzesco – Sala delle Asse |language=it-IT |trans-title=Follow the restoration |access-date=19 October 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181016091633/http://www.saladelleassecastello.it/ |archive-date=16 October 2018 }}</ref>

<gallery widths="165px" heights="165px">
File:Leonardo da vinci, Head of a girl 01.jpg|''[[Höfuð konu (Leonardo, Tórínó)|Höfuð konu]]'', um 1483–1485, [[Konunglega bókasafnið í Tórínó]].
File:Leonardo da Vinci - Portrait of a Musician - Pinacoteca Ambrosiana.jpg|''[[Andlitsmynd af tónlistarmanni]]'', um 1483–1487, [[Pinacoteca Ambrosiana]], Mílanó.
File:Da Vinci Vitruve Luc Viatour (cropped).jpg|''[[Vitrúvíski maðurinn]]'' (um 1485) [[Accademia (Feneyjum)|Accademia]], Feneyjum.
File:Study of horse.jpg|[[Hestur Leonardos]] með silfurstíl, um 1488{{sfn|Wallace|1972|p=65}}
File:Leonardo da Vinci (attrib)- la Belle Ferroniere.jpg|[[La Belle Ferronnière]], um 1490–1498
File:Sala-Asse-18-02-2014-32.jpg|Nærmynd af viðgerð frá 1902 í [[Sala delle Asse]] (1498)
</gallery>

=== Önnur dvöl í Flórens (1500–1508) ===
[[File:Leonardo da Vinci - Virgin and Child with Ss Anne and John the Baptist.jpg|thumb|''[[María og Jesúbarnið með heilagri Önnu og Jóhannesi skírara]]'', um 1499–1508, [[National Gallery]], London.]]
Þegar Frakkar steyptu Ludovico Sforza af stóli árið 1500, flúði Leonardo frá Mílanó til [[Feneyjar|Feneyja]], ásamt vini sínum og aðstoðarmanni, [[Salaì]], og stærðfræðingnum [[Luca Pacioli]].{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=85}} Í Feneyjum fékk hann vinnu sem hertæknifræðingur og verkfræðingur, og hannaði tækni til að verja borgina fyrir árás af hafi.{{sfn|Bortolon|1967}} Hann sneri aftur til Flórens sama ár og gisti, ásamt föruneyti sínu, í klaustrinu [[Santissima Annunziata (Flórens)|Santissima Annunziata]], þar sem hann fékk aðgang að verkstæði. Samkvæmt Vasari gerði hann þar teikningu af ''Maríu og Jesúbarninu með heilagri Önnu og Jóhannesi skírara'' sem vakti svo mikla athygli að „karlar [og] konur, ungir og aldnir“ flykktust til að sjá hana „eins og þau væru á leið á trúarhátíð“.<ref name="V265" group="‡" />

Í [[Cesena]] árið 1502 gekk Leonardo í þjónustu [[Cesare Borgia]], sonar [[Alexander 6. páfi|Alexanders 6. páfa]], þar sem hann gegndi hlutverki hernaðarverkfræðings og ferðaðist um alla Ítalíu með yfirmanni sínum.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=85}} Leonardo gerði kort af helstu bækistöð Cesare Borgia, borginni [[Imola]], til að komast í þjónustu hans. Þegar hann sá kortið, réði Cesare Leonardo sem aðalhertæknifræðing sinn og byggingameistara. Seinna sama ár gerði Leonardo annað kort handa yfirmanni sínum, af [[Val di Chiana]] í Toskana, til að gefa honum betri yfirsýn yfir landið og þar með hernaðarlega yfirburði. Hann gerði kortið samhliða öðru verkefni, sem var að gera skurð frá dalnum til Flórens til að tryggja stöðugt flæði vatns þar árið um kring.

Leonardo hvarf úr þjónustu Borgia og sneri aftur til Flórens snemma árs 1503,{{sfn|Wallace|1972|p=124}} þar sem hann gekk í [[Lúkasargildi]] 18. október sama ár. Í sama mánuði hóf hann að mála andlitsmynd af [[Lisa del Giocondo]], sem varð ''[[Mona Lisa]]''.<ref>{{cite web|title=Mona Lisa – Heidelberg discovery confirms identity |url=http://www.ub.uni-heidelberg.de/Englisch/news/monalisa.html |publisher=[[University of Heidelberg]] |access-date=4 July 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20131105050239/http://www.ub.uni-heidelberg.de/Englisch/news/monalisa.html |archive-date=5 November 2013 }}</ref><ref>{{cite episode |first=Vincent|last=Delieuvin |author-link=Vincent Delieuvin|title=Télématin |series=Journal Télévisé|network=France 2 Télévision|date=15 January 2008}}</ref> Hann hélt áfram vinnu við málverkið fram á efri ár. Í janúar 1504 varð hann hluti af nefnd sem átti að finna stað fyrir ''[[Davíð (Michelangelo)|Davíð]]'' eftir Michelangelo.<ref>{{cite book|last=Coughlan|first=Robert|title=The World of Michelangelo: 1475–1564|url=https://archive.org/details/worldofmichaelan0000unse|url-access=limited|others=et al|publisher=Time-Life Books|year=1966|page=[https://archive.org/details/worldofmichaelan0000unse/page/90 90]}}</ref> Næstu tveimur árum varði hann í að mála fresku af ''[[Orrustan við Anghiari (málverk)|Orrustunni við Anghiari]]'' fyrir borgarstjórnina,{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=85}} meðan Michelangelo málaði systurmálverkið, ''[[Orrustan við Cascina (Michelangelo)|Orrustuna við Cascina]]''.

Árið 1506 boðaði [[Karl 2. af Amboise]], landstjóri Frakka í borginni, Leonardo til Mílanó.{{sfn|Wallace|1972|p=145}} Þar tók Leonardo að sér annan lærling, greifann [[Francesco Melzi]] sem var sonur aðalsmanns frá Langbarðalandi og er talinn hafa verið eftirlætisnemandi hans.{{sfn|Bortolon|1967}} [[Bæjarráð Flórens]] vildi að Leonardo sneri aftur til að ljúka við ''Orrustuna við Anghiari'', en hann fékk leyfi að undirlagi [[Loðvík 12.|Loðvíks 12.]] sem vildi ráða listamanninn til að gera nokkrar andlitsmyndir.{{sfn|Wallace|1972|p=145}} Hugsanlega hóf Leonardo vinnu við riddarastyttu af d'Amboise.<ref>{{cite journal|title=Achademia Leonardi Vinci|journal=Journal of Leonardo Studies & Bibliography of Vinciana|volume=VIII|pages=243–244|year=1990}}</ref> Til er [[Hestur og riddari (Leonardo da Vinci)|vaxlíkan]] sem, ef það er ekta, er eina varðveitta dæmið um höggmyndalist Leonardos. Leonardo fékk frjálsar hendur til að fást við vísindarannsóknir sínar.{{sfn|Wallace|1972|p=145}} Margir af frægustu nemendum Leonardos kynntust honum eða störfuðu með honum í Mílanó.{{sfn|Bortolon|1967}} Þeirra á meðal eru [[Bernardino Luini]], [[Giovanni Antonio Boltraffio]] og [[Marco d'Oggiono]]. Árið 1507 var Leonardo í Flórens til að leysa deilur við bræður sínar út af dánarbúi föður þeirra, sem lést árið 1504.

<gallery widths="165px" heights="165px">
File:Leonardo da Vinci - Virgin and Child with St Anne C2RMF retouched.jpg|''[[María og Jesúbarnið með heilagri Önnu (Leonardo)|María og Jesúbarnið með heilagri Önnu]]'', um 1501–1519, Louvre, París.
File:Leonardo da Vinci - Plan of Imola - Google Art Project.jpg|Kort Leonardos af [[Imola]], teiknað fyrir [[Cesare Borgia]], 1502.
File:Leonardo da Vinci - Study of Two Warriors' Heads for the Battle of Anghiari - Google Art Project.jpg|Teikning fyrir ''Orrustuna við Anghiari'' (glötuð), um 1503, [[Listasafnið í Búdapest]].
File:Leonardo da vinci - La scapigliata.jpg|''[[La Scapigliata]]'', um 1506–1508 (ólokið), [[Galleria Nazionale di Parma]], Parma.
File:Study for the Kneeling Leda.jpg|Teikning fyrir ''[[Leda og svanurinn (Leonardo)|Ledu og svaninn]]'' (nú týnd), um 1506–1508, [[Chatsworth House]], Englandi.
</gallery>

=== Önnur dvöl í Mílanó (1508–1513) ===
Árið 1508 var Leonardo aftur kominn til Mílanó þar sem hann bjó í eigin húsi við Porta Orientale, í Santa Babila-sókin.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=86}}

Árið 1512 vann hann við teikningar að riddarastyttu fyrir [[Gian Giacomo Trivulzio]], en ekkert varð af henni þegar bandalag herja frá Sviss, Spáni og Feneyjum gerði innrás og hrakti Frakka frá borginni. Leonardo varð eftir í borginni, en dvaldi í nokkra mánuði í herragarði Medici-ættarinnar í [[Vaprio d'Adda]].{{sfn|Wallace|1972|pp=149–150}}

=== Róm og Frakkland (1513–1519) ===
[[File:Leonardo da Vinci - A deluge - Google Art Project.jpg|thumb|Syndaflóð sem Leonardo teiknaði með svartri krít síðustu árin (hluti af 10 mynda röð sem fylgir rituðum athugasemdum í stílabókum hans).{{sfn|Wallace|1972|p=151}}]]
Í mars 1513 tók [[Leó 10.|Giovanni]], sonur Lorenzo de' Medici, við páfadómi sem Leó 10. Leonardo hélt til Rómar í september sama ár, þar sem bróðir páfans, [[Giuliano de' Medici, hertogi af Nemours]], tók á móti honum.{{sfn|Wallace|1972|pp=149–150}} Frá september 1513 til 1516 hélt Leonardo sig mest í [[Belvedere-hallargarðurinn|Belvedere-hallargarðinum]] í [[Páfahöllin]]ni, þar sem bæði [[Michelangelo]] og [[Raffaello Sanzio]] unnu líka.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=86}} Leonardo fékk 33 dúkata í lífeyri á mánuði, og samkvæmt Vasari skreytti hann eðlu með hreisturflögum sem hann dýfði í [[kvikasilfur]].{{sfn|Wallace|1972|p=150}} Páfinn réði hann til að mála mynd af óþekktu viðfangsefni, en afpantaði þegar listamaðurinn hóf að þróa nýja tegund af [[lakk]]i.{{sfn|Wallace|1972|p=150}} Leonardo veiktist vegna þess sem gæti hafa verið hið fyrsta af mörgum [[heilablóðfall|heilablóðföllum]] sem drógu hann að lokum til dauða.{{sfn|Wallace|1972|p=150}} Hann lagði stund á grasafræði í [[Vatíkangarðarnir|Vatíkangörðunum]] og var ráðinn til að gera teikningar fyrir fyrirætlanir páfa um að þurrka upp [[Páfamýrarnar]].<ref>{{cite book |editor1-last=Ohlig |editor1-first=Christoph P. J. |title=Integrated Land and Water Resources Management in History |date=2005 |publisher=Books on Demand |isbn=978-3-8334-2463-2 |page=33 |url=https://books.google.com/books?id=CAXwGrryd7sC&pg=PA33}}</ref> Hann krufði líka [[lík]] og skrifaði niður athugasemdir fyrir ritgerð um [[raddbönd]]in.<ref>{{cite book |last=Gillette |first=Henry Sampson |title=Leonardo da Vinci: Pathfinder of Science |year=2017 |publisher=Prabhat Prakashan |page=84 |url=https://books.google.com/books?id=f_I5DwAAQBAJ&pg=PT84}}</ref> Hann lét embættismann hafa hana, í von um að komast aftur í náðina hjá páfa, en án árangurs.{{sfn|Wallace|1972|p=150}}

Í október 1515 náði [[Frans 1. Frakkakonungur]] Mílanó aftur á sitt vald.{{sfn|Wasserman|1975|pp=77–78}} Leonardo var viðstaddur fund Frans og Leós 10. í Bologna þann 19. desember.{{sfn|Bortolon|1967}}<ref>Georges Goyau, ''François I'', Transcribed by Gerald Rossi. The Catholic Encyclopedia, Volume VI. Published 1909. New York: Robert Appleton Company. Retrieved on 4 October 2007</ref><ref>{{cite web |author-link= Salvador Miranda (historian) |first=Salvador |last=Miranda |url=http://cardinals.fiu.edu/bios1527-ii.htm#Prat |title=The Cardinals of the Holy Roman Church: Antoine du Prat |year=1998–2007 |access-date=4 October 2007}}</ref> Árið 1516 gekk Leonardo í þjónustu Frans og fékk til afnota herragarðinn [[Clos Lucé]], nálægt bústað konungsins í [[Château d'Amboise]]. Frans heimsótti hann oft og hann gerði teikningu af stórum [[kastalabær|kastalabæ]] sem konungur hugðist reisa í [[Romorantin-Lanthenay|Romorantin]]. Hann bjó líka til vélljón, sem gekk til konungsins í skrautsýningu, og þegar það var slegið með sprota opnaðist bringa þess og liljuvöndur kom í ljós.{{sfn|Wallace|1972|pp=163, 164}}<ref group="‡" name="V265" /> Á þessum tíma var Leonardo með vini sínum og nemanda, Francesco Melzi, og fékk 10.000 [[skúti (gjaldmiðill)|skúta]] lífeyri.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=86}} Á einhverjum tímapunkti teiknaði Melzi fræga andlitsmynd af Leonardo. Aðeins tvær aðrar samtímamyndir eru þekktar: ein skyssa eftir óþekktan aðstoðarmann á bakhlið einnar af skyssum Leonardos (frá um 1517)<ref>{{cite web |last=Brown |first=Mark |title=Newly identified sketch of Leonardo da Vinci to go on display in London |url=https://www.theguardian.com/artanddesign/2019/may/02/newly-identified-sketch-of-leonardo-da-vinci-to-go-on-display-in-london |website=The Guardian |access-date=2 May 2019 |date=1 May 2019}}</ref> og teikning eftir [[Giovanni Ambrogio Figino]] sem sýnir aldraðan Leonardo með hægri höndina vafða inn í klæði.<ref name=paralysis>{{cite web |last=Strickland |first=Ashley |title=What caused Leonardo da Vinci's hand impairment? |url=https://www.cnn.com/2019/05/03/health/da-vinci-hand-palsy-study/index.html |website=CNN |access-date=4 May 2019 |date=4 May 2019}}</ref> Ásamt heimild um heimsókn [[Luigi d'Aragona]] í október 1517, staðfestir myndin þá sögu að hægri hönd Leonardos hafi lamast þegar hann var 65 ára,<ref name=seeker>{{cite web |last=Lorenzi |first=Rossella |title=Did a Stroke Kill Leonardo da Vinci? |url=https://www.seeker.com/did-a-stroke-kill-leonardo-da-vinci-1789047208.html |website=Seeker |access-date=5 May 2019 |date=10 May 2016}}</ref> sem gæti skýrt af hverju hann lauk ekki við málverk eins og ''Monu Lisu''.<ref name=guardian2005>{{cite web|last=McMahon |first=Barbara |title=Da Vinci 'paralysis left Mona Lisa unfinished' |url=https://www.theguardian.com/world/2005/may/01/italy.arts |website=The Guardian |access-date=2 May 2019 |date=1 May 2005}}</ref><ref>{{cite web|last=Saplakoglu |first=Yasemin |title=A Portrait of Leonardo da Vinci May Reveal Why He Never Finished the Mona Lisa |url=https://www.livescience.com/65396-da-vinci-hand-injury.html |website=Live Science |access-date=5 May 2019 |date=4 May 2019}}</ref><ref name=fainting>{{cite news |last=Bodkin |first=Henry |title=Leonardo da Vinci never finished the Mona Lisa because he injured his arm while fainting, experts say |url=https://www.telegraph.co.uk/science/2019/05/04/leonardo-da-vinci-never-finished-mona-lisa-injured-arm-fainting/ |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/science/2019/05/04/leonardo-da-vinci-never-finished-mona-lisa-injured-arm-fainting/ |archive-date=10 January 2022 |url-access=subscription |url-status=live |newspaper=The Telegraph |access-date=6 May 2019 |date=4 May 2019}}</ref> Hann hélt samt áfram að vinna eins og hann gat þar til hann veiktist að lokum og varð rúmfastur í nokkra mánuði.<ref name=seeker />

==== Andlát ====
Leonardo lést í Clos Lucé 2. maí 1519, 67 ára að aldri, hugsanlega úr heilablóðfalli.<ref name=neurology>[[Philippe Charlier|Charlier, Philippe]]; Deo, Saudamini. [http://www.neurology.org/content/88/14/1381.full"A physical sign of stroke sequel on the skeleton of Leonardo da Vinci?"]. ''Neurology''. 4 April 2017; 88(14): 1381–1382</ref><ref name=fainting /><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=P906UFXIoMUC&pg=PA354|page=354|title=The Concise Oxford Dictionary of Art and Artists|author=Ian Chilvers|publisher=Oxford University Press|location=Oxford, England|year=2003|isbn=978-0-19-953294-0 }}</ref> Frans 1. var orðinn náinn vinur hans og Vasari segir að Leonardo hafi grátið á dánarbeði sínu, fullur iðrunar yfir að hafa „misboðið guði og mönnum með því að mistakast að ástunda list sína eins og hann hefði átt að gera.“<ref>Antonina Vallentin, Leonardo da Vinci: The Tragic Pursuit of Perfection, (New York: The Viking Press, 1938), 533</ref> Vasari segir að síðustu dagana sem hann lifði hafi Leonardo sent eftir presti til að hlýða á játningar sínar og veita sér [[sakramenti]].<ref group="‡">{{harvnb|Vasari|1991|p=297}}</ref> Vasari segir líka að konungur hafi haldið höfði Leonardos þegar hann dó, þótt það geti verið þjóðsaga. Samkvæmt erfðaskrá hans fylgdu sextíu betlarar kistu hans með kerti.{{sfn|Williamson|1974}} Melzi var aðalerfingi og dánarbússtjóri Leonardos. Auk peninga, fékk hann málverk Leonardos, verkfæri hans, bókasafn og persónulega muni. Annar lærisveinn Leonardos til margra ára, Salaì, og Baptista de Vilanis, þjónn hans, fengu hvor um sig helming af vínekrum Leonardos.{{sfn|Kemp|2011|p=26}} Bræður hans fengu landareignir og þjónustustúlkan hans fékk kápu með loðkraga. Þann 12. ágúst 1519 voru líkamsleifar Leonardos grafnar í kirkju heilags Florentins í Château d'Amboise.<ref name=Florentine>{{cite web|author=Florentine editorial staff |title=Hair believed to have belonged to Leonardo on display in Vinci |url=http://www.theflorentine.net/news/2019/05/hair-believed-belonged-leonardo-displayed-vinci/ |website=The Florentine |access-date=4 May 2019 |date=2 May 2019}}</ref>

[[File:The castle of Amboise.jpg|thumb|left|Teikning af [[Château d'Amboise]] frá um 1518 sem er eignuð [[Francesco Melzi]].]]
[[Salaì]] eða Il Salaino („litli sóðinn“, það er djöfullinn) gerðist aðstoðarmaður Leonardos árið 1490. Aðeins ári síðar gerði Leonardo lista yfir syndir hans og sagði að hann væri „þjófur, lygari, þrjóskur og gráðugur,“ eftir að hann hafði stolið peningum og öðrum verðmætum í minnst fimm skipti og eytt stórfé í föt.<ref>{{cite book|title=Leonardo, Codex C. 15v|publisher=Institut of France. Trans. Richter}}</ref> Samt sem áður hélt Leonardo mikið upp á hann og hann bjó hjá honum næstu þrjátíu árin.{{sfn|Ottino della Chiesa|1967|p=84}} Salaì málaði nokkur málverk sem voru merkt Andrea Salaì, en þótt Vasari haldi því fram að Leonardo hafi „kennt honum margt um málverk,"<ref group="‡" name="V265">{{harvnb|Vasari|1991|p=293}}</ref> eru verk hans almennt talin hafa minna listrænt gildi en önnur verk eftir lærisveina Leonardos, eins og [[Marco d'Oggiono]] og [[Boltraffio]].

Þegar hann lést árið 1524 átti Salai málverk sem var nefnt ''Joconda'' samkvæmt yfirliti yfir dánarbú hans. Það var metið á 505 lírur, sem var óvenju mikið fyrir lítið spjaldmálverk.<ref name="NR">{{cite web|last=Rossiter|first=Nick|date=4 July 2003|title=Could this be the secret of her smile?|url=https://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=/arts/2003/04/07/banr.xml|archive-url=https://web.archive.org/web/20030925222942/http://www.telegraph.co.uk/arts/main.jhtml?xml=%2Farts%2F2003%2F04%2F07%2Fbanr.xml|archive-date=25 September 2003|access-date=3 October 2007|website=Daily Telegraph|location=London}}</ref> Um 20 árum eftir lát Leonardos sagði gullsmiðurinn [[Benvenuto Cellini]] að Frans konungur hefði sagt: „Sá maður hefur aldrei fæðst í þennan heim sem vissi jafn mikið og Leonardo; ekki aðeins um málverk, höggmyndir og byggingarlist, heldur var hann frábær heimspekingur.“{{sfn|Gasca|Nicolò|Lucertini|2004|p=[https://archive.org/details/springer_10.1007-978-3-0348-7951-4/page/n28 13]}}

== Tilvísanir ==
=== Eldri heimildir ===
<references group="‡" />
=== Yngri heimildir ===
{{reflist}}

== Heimildir ==
=== Eldri ===
* {{Cite book|last=Vasari|first=Giorgio|url=https://archive.org/details/livesofartists0000vasa_k5j0|title=The Lives of the Artists|publisher=Oxford University Press|year=1991|orig-date=1568|isbn=0-19-283410-X|series=Oxford World's Classics|language=en|translator-last=Bondanella|translator-first=Peter|translator-last2=Bondanella|translator-first2=Julia Conway}}

=== Yngri ===
* {{cite book|author=Arasse, Daniel |year=1998 |title=Leonardo da Vinci |url=https://archive.org/details/leonardodavincir0000aras |publisher=Konecky & Konecky |location=[[Old Saybrook]] |isbn=978-1-56852-198-5 |ref={{sfnRef|Arasse|1998}} }}
* {{cite book |last=Bambach |first=Carmen C. |author-link=Carmen C. Bambach |year=2019 |title=Leonardo da Vinci Rediscovered |volume=1, The Making of an Artist: 1452–1500 |publisher=[[Yale University Press]] |location=New Haven |isbn=978-0-300-19195-0 }}
* {{cite book |last=Bortolon |first=Liana |year=1967 |title=The Life and Times of Leonardo |publisher=Paul Hamlyn |location=London }}
* {{cite book |last=Brown |first=David Alan |year=1998 |title=Leonardo Da Vinci: Origins of a Genius |publisher=[[Yale University Press]] |location=New Haven |isbn=978-0-300-07246-4 |url={{google books|plainurl=y|id=z34SeyFWV8oC}} }}
* {{cite book |last1=Gasca |first1=Ana Millàn |last2=Nicolò |first2=Fernando |last3=Lucertini |first3=Mario |year=2004 |title=Technological Concepts and Mathematical Models in the Evolution of Modern Engineering Systems |publisher=Birkhauser |isbn=978-3-7643-6940-8 |url=https://archive.org/details/springer_10.1007-978-3-0348-7951-4 |url-access=registration }}
* {{cite book |last=Hartt |first=Frederich |year=1970 |title=A History of Italian Renaissance Art |url=https://archive.org/details/historyofitalian0000hart_h8b7 |publisher=Thames and Hudson |isbn=978-0-500-23136-4}}
* {{cite book |last=Kemp |first=Martin |author-link=Martin Kemp (art historian) |year=2006 |orig-date=1981 |title=Leonardo Da Vinci: The Marvellous Works of Nature and Man |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Oxford |isbn=978-0-19-920778-7 |url={{google books|plainurl=y|id=oJwVDAAAQBAJ}} }}
* {{cite book |last=Kemp |first=Martin |year=2011 |orig-date=2004 |title=Leonardo|url=https://archive.org/details/leonardo0000kemp |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Oxford, England |isbn=978-0-19-280644-4 }}
* {{cite book |last1=Kemp |first1=Martin |last2=Pallanti |first2=Giuseppe |year=2017 |title=Mona Lisa: The People and the Painting |url=https://archive.org/details/monalisapeoplepa0000kemp |publisher=[[Oxford University Press]] |location=Oxford |isbn=978-0-19-874990-5 }}
* {{cite book |last=Kemp |first=Martin |year=2019 |title=Leonardo da Vinci: The 100 Milestones |publisher=[[Sterling Publishing|Sterling]] |location=New York |isbn=978-1-4549-3042-6 }}
* {{cite book |last=Martindale |first=Andrew |year=1972 |title=The Rise of the Artist |publisher=Thames and Hudson |isbn=978-0-500-56006-8 |url=https://archive.org/details/riseofartistinmi0000mart |url-access=registration }}
* {{cite book |last=Nicholl |first=Charles |author-link=Charles Nicholl (author) |year=2005 |title=Leonardo da Vinci: The Flights of the Mind |title-link=Leonardo da Vinci: The Flights of the Mind |publisher=[[Penguin Books]] |location=London |isbn=978-0-14-029681-5 }}
* {{cite book |last=Ottino della Chiesa |first=Angela |year=1967 |title=The Complete Paintings of Leonardo da Vinci |translator-last=Jay |translator-first=Madeline |series=Classics of the World's Great Art |publisher=[[Harry N. Abrams]] |location=New York |url=https://archive.org/details/completepainting0000unse_v5k6}}
* {{cite book |last=Rosci |first=Marco |year=1977 |title=Leonardo |publisher=Bay Books Pty Ltd |isbn=978-0-85835-176-9 }}
* {{cite book |last=Wallace |first=Robert |year=1972 |orig-date=1966 |title=The World of Leonardo: 1452–1519 |publisher=Time-Life Books |location=New York |url=https://archive.org/details/worldofleonardo100wall}}
* {{cite book |last=Wasserman |first=Jack |year=1975 |title=Leonardo da Vinci |url=https://archive.org/details/leonardo0000leon |publisher=[[Harry N. Abrams]] |location=New York |isbn=978-0-8109-0262-6}}
* {{cite book |last=Williamson |first=Hugh Ross |author-link=Hugh Ross Williamson |year=1974 |title=Lorenzo the Magnificent |url=https://archive.org/details/lorenzomagnifice0000ross |publisher=Michael Joseph |isbn=978-0-7181-1204-2}}

== Tenglar ==
* {{gutenberg author| id=Leonardo+da+Vinci | name=Leonardo da Vinci}}

[[Flokkur:Leonardo da Vinci| ]]
[[Flokkur:Listasaga|da Vinci]]
[[Flokkur:Ítalskir listamenn|da Vinci]]
[[Flokkur:Ítalskir uppfinningamenn|da Vinci]]
[[Flokkur:Ítalskir vísindamenn|da Vinci]]
{{fde|1452|1519|da Vinci, Leonardo}}