Skoða frumkóða fyrir Jón Þorláksson (stjórnmálamaður)

{{aðgreiningartengill1|[[Jón Þorláksson frá Bægisá]]}}
{{Forsætisráðherra
| nafn           = Jón Þorláksson
| búseta         = 
| mynd           = JThorl1927.jpg
| myndastærð     = 250px
| myndatexti     = 
| titill= [[Forsætisráðherra Íslands]]
| stjórnartíð_start = [[8. júlí]] [[1926]]
| stjórnartíð_end = [[28. ágúst]] [[1927]]
| einvaldur = [[Kristján 10.]]
| forveri =	[[Magnús Guðmundsson]] {{small|(starfandi)}}
| eftirmaður = [[Tryggvi Þórhallsson]]
| titill2= [[Borgarstjóri Reykjavíkur]]
| stjórnartíð_start2 = [[30. desember]] [[1932]]
| stjórnartíð_end2 = [[20. mars]] [[1935]] 
| forveri2 = [[Knud Zimsen]]
| eftirmaður2 = [[Pétur Halldórsson]]
| fæðingarnafn   = Jón Þorláksson
| fæddur = [[3. mars]] [[1877]]
| fæðingarstaður = [[Vesturhópshólar|Vesturhópshólum]], [[Ísland]]i
| dánardagur = {{dauðadagur og aldur|1935|3|20|1877|3|3}}
| dánarstaður = 
| orsök_dauða    = 
| stjórnmálaflokkur = [[Íhaldsflokkurinn]] (1924–1929)<br>[[Sjálfstæðisflokkurinn]] (1929–1935)
| þekktur_fyrir  = 
| starf          = Verkfræðingur, kaupmaður, stjórnmálamaður
| laun           = 
| trú            = 
| háskóli        = Verkfræðiháskólinn í Kaupmannahöfn
| maki           = [[Ingibjörg Claessen]] (g. 1904)
| börn           = Anna Margrét, Elín Kristín
| foreldrar      = Þorlákur Þorláksson og Margrét Jónsdóttir
| heimasíða      = 
| niðurmál       = 
| hæð            = 
| þyngd          = 
|undirskrift = 
|AÞ_CV = 343
|AÞ_frá1 = 1921
|AÞ_til1 = 1921
|AÞ_kjördæmi1= [[Reykjavíkurkjördæmi|Reykjavík]]
|AÞ_flokkur1 = [[Heimastjórnarflokkurinn]]
|AÞ_frá2 = 1921
|AÞ_til2 = 1922
|AÞ_kjördæmi2= [[Reykjavíkurkjördæmi|Reykjavík]]
|AÞ_flokkur2 = [[Utanflokkabandalagið]]
|AÞ_frá3 = 1922
|AÞ_til3 = 1923
|AÞ_kjördæmi3= [[Reykjavíkurkjördæmi|Reykjavík]]
|AÞ_flokkur3 = [[Sparnaðarbandalagið]]
|AÞ_frá4 = 1923
|AÞ_til4 = 1924
|AÞ_kjördæmi4= [[Reykjavíkurkjördæmi|Reykjavík]]
|AÞ_flokkur4 = [[Borgaraflokkurinn (eldri)|Borgaraflokkurinn]]
|AÞ_frá5 = 1924
|AÞ_til5 = 1926
|AÞ_kjördæmi5= [[Reykjavíkurkjördæmi|Reykjavík]]
|AÞ_flokkur5 = [[Íhaldsflokkurinn]]
|AÞ_frá6 = 1926
|AÞ_til6 = 1929
|AÞ_kjördæmi6= [[Landskjör]]
|AÞ_flokkur6= [[Íhaldsflokkurinn]]
|AÞ_frá7 = 1929
|AÞ_til7 = 1934
|AÞ_kjördæmi7= [[Landskjör]]
|AÞ_flokkur7 = [[Sjálfstæðisflokkurinn]]
}}
'''Jón Þorláksson''' ([[3. mars]] [[1877]] – [[20. mars]] [[1935]]) var landsverkfræðingur, kaupmaður í [[Reykjavík]], seinni formaður [[Íhaldsflokkurinn|Íhaldsflokksins]], fyrsti formaður [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokksins]], fjármálaráðherra, forsætisráðherra og borgarstjóri í Reykjavík.

== Verkfræðingurinn ==
Jón Þorláksson fæddist á [[Vesturhópshólar|Vesturhópshólum]] í [[Vestur-Húnavatnssýsla|Vestur-Húnavatnssýslu]], sonur [[Þorlákur Þorláksson|Þorláks Þorlákssonar]] bónda þar og konu hans, Margrétar Jónsdóttur. Hann var í móðurætt skyldur [[Einar Benediktsson|Einari Benediktssyni]] og [[Sigurður Nordal|Sigurði Nordal]], en systir Jóns var kvenréttindakonan [[Sigurbjörg Þorláksdóttir]]. Jón tók stúdentspróf frá [[Menntaskólinn í Reykjavík|Menntaskólanum í Reykjavík]] 1897 með hæstu einkunn, sem þá hafði verið gefin, og verkfræðipróf frá Verkfræðiháskólanum í Kaupmannahöfn (Polytekniskt Læreanstalt, síðar Danmarks Tekniske Højskole) 1903. Jón gerðist landsverkfræðingur 1905 og mikill áhugamaður um verklegar framfarir. Setti hann ýmist sjálfur fram eða studdi af alefli hugmyndir um vatnsveitu, rafveitu og hitaveitu í Reykjavík og sá um vegarlagningu og brúarsmíði um land allt. Einnig beitti hann sér fyrir því, að steinsteypa væri notuð til húsagerðar. Jón var lengst af [[bæjarfulltrúi]] í [[Reykjavík]] á tímabilinu 1906-1922, skólastjóri Iðnskólans 1904-1911 og kaupmaður í [[Reykjavík]] frá 1917, er hann sagði embætti landsverkfræðings lausu.

== Stjórnmálamaðurinn ==
Jón Þorláksson var einn nánasti og eindregnasti stuðningsmaður [[Hannes Hafstein|Hannesar Hafstein]] á heimastjórnarárunum (1904-1918). Hann settist á þing fyrir Reykvíkinga [[1921]]. Varð í febrúar 1924 til undir forystu hans þingmannaflokkur, sem taldi brýnt að kippa fjármálum ríkisins í lag. Jón fékk því ráðið, að hann tók upp nafnið [[Íhaldsflokkurinn]], enda taldi Jón brýnasta verkefnið þá eftir fjármálaóreiðu undangenginna ára að halda opinberum álögum og útgjöldum í skefjum. Jón reyndi þá að mynda stjórn, en tókst ekki, því að nokkrir þingmenn utan [[Íhaldsflokkurinn|Íhaldsflokksins]] neituðu honum um stuðning. Flokksbróðir hans, [[Jón Magnússon (f. 1859)|Jón Magnússon]], myndaði þá stjórn, en Jón Þorláksson varð fjármálaráðherra. Tók hann við forsætisráðherraembætti 1926, skömmu eftir skyndilegt fráfall Jóns Magnússonar, en sagði af sér eftir ósigur [[Íhaldsflokkurinn|Íhaldsflokksins]] í þingkosningunum [[1927]]. Jón varð leiðtogi stjórnarandstöðunnar, eftir að framsóknarmenn mynduðu stjórn 1927, og fyrsti formaður [[Sjálfstæðisflokkurinn|Sjálfstæðisflokksins]] 1929. Hann varð [[borgarstjóri]] í [[Reykjavík]] 1933 og hóf þá undirbúning Sogsvirkjunar og hitaveitu og beitti sér fyrir smábátaútgerð einkaaðila. Af heilsufarsástæðum sagði Jón af sér formennsku í Sjálfstæðisflokknum 2. október 1934 og lést hálfu ári síðar.

== Frjálshyggjumaðurinn ==
Skömmu eftir að Jón Þorláksson stofnaði [[Íhaldsflokkurinn|Íhaldsflokkinn]], skilgreindi hann stjórnmálastefnu sína í ritgerð í ''Eimreiðinni'' (1926). Hann skipti stjórnmálahugmyndum í íhaldssamar og umrótsgjarnar annars vegar og frjálslyndar og stjórnlyndar hins vegar. Stundum hlytu frjálslyndir menn að styðja miklar breytingar og væru þá um leið umrótsgjarnir, en stundum þyrftu þeir að halda í það, sem vel hefði reynst. Nú væri einmitt verkefnið að halda í frjálslyndar hugmyndir 19. aldar, sem [[Sósíalismi|sósíalistar]] ógnuðu. Þess vegna væru hann og aðrir fylgismenn Íhaldsflokksins í senn frjálslyndir og íhaldssamir. Ýmsir andstæðingar íhaldsmanna væru hins vegar stjórnlyndir umrótssinnar, og hafði Jón þá eflaust í huga [[Jónas Jónsson frá Hriflu]] og [[Ólafur Friðriksson|Ólaf Friðriksson]], sem mæltu fyrir auknum ríkisafskiptum. Jón hélt erindi á landsfundi Íhaldsflokksins vorið 1929, sem hann kallaði „Milli fátæktar og bjargálna“. Þar sagði hann, að frjáls samkeppni væri ekki áflog, hrindingar eða ryskingar, heldur keppni manna að því að fullnægja þörfum annarra með því að leggja sjálfa sig sem best fram. Þannig tækist að beina mönnum, þegar þeir væru aðeins að vinna fyrir sjálfa sig, að því að vinna fyrir aðra. Setti Jón þar skýrt fram helstu rök [[Frjálshyggja|frjálshyggjumanna]] eins og [[Adam Smith|Adams Smiths]] fyrir frjálsum markaði.

== Einstaklingurinn ==
Jón Þorláksson þótti þurr á manninn og ekki allra, en enginn efaðist um hvassar gáfur hans og heilsteypta lund. Hann var virtur fremur en vinsæll. [[Árni Pálsson]] prófessor, bekkjabróðir hans og vinur, komst svo að orði, að Jón Þorláksson hefði allra lifandi manna mest vit á dauðum hlutum. Jón gat þó verið orðheppinn og afgreitt flókin mál á einfaldan hátt í stuttum setningum. Frægt er til dæmis, þegar hann skar úr deilum manna um, hvenær bylting gæti talist lögleg, með orðunum: „Bylting er lögleg, þegar hún lukkast.“ Jón var með afbrigðum samviskusamur, eins og sást best á því, að hann gerði mikla rannsókn á peningamálasögu Íslands, skömmu eftir að hann tók að sér stöðu fjármálaráðherra vorið 1924, og gaf út bók um efnið, ''Lággengið'', og er hún annað íslenska hagfræðiritið. Jón var kvæntur [[Ingibjörg Claessen|Ingibjörgu Claessen]], og áttu þau hjón tvær kjördætur, Önnu og Elínu. [[Gunnar Thoroddsen]] var systursonur Ingibjargar og handgenginn Jóni, sem hafði líka miklar mætur á þeim [[Ólafur Thors|Ólafi Thors]] og [[Bjarni Benediktsson (f. 1908)|Bjarna Benediktssyni]], sem báðir áttu eftir að verða formenn Sjálfstæðísflokksins eins og hann. Með valdatöku [[Davíð Oddsson|Davíðs Oddssonar]], sem varð formaður Sjálfstæðisflokksins 1991 og forsætisráðherra, má segja, að horfið hafi verið aftur til þeirra hugmynda, sem Jón Þorláksson setti fram, en höfðu látið undan síga, ekki síst í [[Heimskreppan|Heimskreppunni]] og [[Heimsstyrjöldin seinni|Heimsstyrjöldinni seinni]].

== Tilvitnanir ==
* „Verklegar framfarir lands og lýðs voru efni og uppistaða allra ættjarðarhugsjóna minna á þessum árum.“ („Frá fyrstu stjórnarárum Hannesar Hafsteins,“ ''Óðinn'' 1923.)
* „Hugsjónir Íhaldsflokksins um þjóðskipulagið eru í öllum verulegum atriðum hinar sömu og hugsjónir þeirrar frjálslyndu stefnu, sem hann er beint framhald af. Aðalhugsjónin er sú, að þjóðfélagið verði samsafn sem flestra sjálfstæðra og frjálsra einstaklinga, sem hver fyrir sig geti haft sem óbundnastar hendur til þess að efla farsæld síns heimilis og þar með alls þjóðfélagsins öðrum að skaðlausu. („Íhaldsstefnan,“ ''Eimreiðin'' 1926.)
* „Tilgangi efnahagsstarfseminnar, að sjá fyrir fullnægingu mannlegra gæða, verður ekki eins vel fullnægt með neinu öðru móti og því, að sjálfsbjargarhvötin fái óhindruð að knýja hvern einn til að vinna sem best fyrir aðra.“ („Milli fátæktar og bjargálna,“ erindi á landsfundi Íhaldsflokksins 1929.)

== Helstu heimildir ==
* Jón Þorláksson: ''Ræður og ritgerðir''. Reykjavík 1985.
* Hannes H. Gissurarson: ''Jón Þorláksson forsætisráðherra''. Reykjavík 1992.

== Tenglar ==
{{Wikivitnun}}
* [http://www.althingi.is/cv.php4?nfaerslunr=343 Æviágrip á heimasíðu Alþingis]
* [http://wayback.vefsafn.is/wayback/20060214131622/www.xd.is/saga/?ew_news_onlyarea=newsarea&ew_news_onlyposition=3&cat_id=33104&ew_3_a_id=159072 Grein eftir Jón Þorláksson 1930 um stjórnmálastefnur]
* [http://www.xd.is/xd/forsida/ Heimasíða Sjálfstæðisflokksins] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060106213619/http://www.xd.is/xd/forsida/ |date=2006-01-06 }}
* [http://www.althingi.is/cv.php4?nfaerslunr=343 Æviágrip Jóns Þorlákssonar í ''Alþingismannatali'']
* [http://www.felagshyggja.net/xd.htm Sjálfstæðisstefnan, greinar forystumanna Sjálfstæðisflokksins]
* [http://www.timarit.is/?issueID=416586&pageSelected=0&lang=0 ''Endurminningar um Jón Þorláksson''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1935]

{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla | fyrir=[[Knud Zimsen]] | titill=[[Borgarstjóri Reykjavíkur]] | frá=[[30. desember]] [[1932]] | til=[[20. mars]] [[1935]] | eftir=[[Pétur Halldórsson]]}}
{{Erfðatafla | fyrir=[[Jón Magnússon (f. 1859)|Jón Magnússon]] / [[Magnús Guðmundsson]] starfandi | titill=[[Forsætisráðherrar á Íslandi|Forsætisráðherra]] | frá=[[8. júlí]] [[1926]] | til=[[28. ágúst]] [[1927]] | eftir=[[Tryggvi Þórhallsson]]}}
{{Erfðatafla | fyrir=Fyrstur í embætti | titill=[[Sjálfstæðisflokkurinn|Formaður Sjálfstæðisflokksins]] | frá=[[29. maí]] [[1929]] | til=[[2. október]] [[1934]] | eftir=[[Ólafur Thors]]}}
{{Töfluendir}}
{{Forsætisráðherrar Íslands}}
{{Fjármálaráðherrar Íslands}}
{{Borgarstjórar í Reykjavík}}
{{Þriðja ráðuneyti Jóns Magnússonar}}
{{Ráðuneyti Jóns Þorlákssonar}}
[[Flokkur:Formenn Sjálfstæðisflokksins]]
[[Flokkur:Forsætisráðherrar Íslands]]
[[Flokkur:Fjármálaráðherrar Íslands]]
[[Flokkur:Borgarstjórar Reykjavíkur]]
[[Flokkur:Íslenskir verkfræðingar]]
[[Flokkur:Handhafar stórkross Hinnar íslensku fálkaorðu]]
{{fd|1877|1935}}
[[Flokkur:Þingmenn Borgaraflokksins eldri]]
[[Flokkur:Þingmenn Heimastjórnarflokksins]]
[[Flokkur:Þingmenn Íhaldsflokksins]]
[[Flokkur:Þingmenn Sjálfstæðisflokksins]]
[[Flokkur:Þingmenn Sparnaðarbandalagsins]]