Skoða frumkóða fyrir Hákon gamli

{{Konungur
| skjaldarmerki = Coat of Arms of Norway.svg
| ætt = Ætt Sverris konungs
| titill = Konungur Noregs
| mynd =HakonTheOldAndSkule-Flateyjarbok.jpg
| nafn = Hákon gamli
| skírnarnafn = Hákon Hákonarson
| ríkisár = [[1217]] - [[16. desember]] [[1263]]
| fæðingardagur = [[1204]]
| fæðingarstaður = Folkenborg
| dánardagur = [[16. desember]] [[1263]]
| dánarstaður = [[Kirkwall]] á [[Orkneyjar|Orkneyjum]]
| grafinn = [[Dómkirkjan í Björgvin]]
| faðir = [[Hákon harmdauði]]
| móðir = [[Inga frá Varteigi]]
| titill_maka = Drottning
| maki = [[Margrét Skúladóttir]]
| börn = [[Hákon ungi]]<br />[[Kristín Hákonardóttir af Noregi|Kristín]]<br />[[Magnús lagabætir]]
}}
'''Hákon gamli Hákonarson''' eða '''Hákon 4.''' ([[1204]] - [[16. desember]] [[1263]]) var konungur [[Noregur|Noregs]] frá [[1217]] til dauðadags. Á valdatíð hans lauk loks borgarastyrjöldunum sem höfðu mótað sögu Noregs í heila öld. Ennfremur komust Ísland og Grænland undir norsk yfirráð á ríkisstjórnarárum hans.

== Uppruni ==
Hann var sonur Ingu frá Varteigi, en hún sagði hann vera óskilgetinn son [[Hákon harmdauði|Hákonar 3.]], sem var látinn þegar drengurinn fæddist en hafði heimsótt Varteig árið áður og þá tekið Ingu sem [[frilla|frillu]]. Eftir dauða hans mátti segja að Noregur væri í raun tvö ríki, [[birkibeinar]]íkið í Vestur-Noregi og [[Þrændalög]]um og [[baglar]]íkið við [[Óslófjörður|Óslófjörð]] og í Austur-Noregi. Hákon Hákonarson fæddist á miðju valdasvæði [[Baglar|bagla]] og þegar hann var tveggja ára flúði sveit birkibeina með hann og móður hans til [[Þrándheimur|Þrándheims]] á skíðum og lenti í miklum hrakningum á leiðinni. 

== Konungur Noregs ==
[[Mynd:Birkebeinerne ski01.jpg|thumb|left|Birkibeinar flýja með Hákon til Þrándheims.]]
Hákon ólst svo upp í Þrándheimi undir verndarvæng [[Ingi Bárðarson|Inga Bárðarsonar]] birkibeinakonungs, sem viðurkenndi hann sem konungsson. Ingi lést árið [[1217]] og þar sem hann var barnlaus stóð valið um konungsefni þá á milli Hákonar og [[Skúli jarl Bárðarson|Skúla Bárðarsonar]], hálfbróður Inga konungs. Birkibeinaherinn studdi Hákon og Inga móðir hans tókst á hendur [[járnburður|járnburð]] til að sanna að hann væri sonur Hákonar Sverrissonar. Úr varð að Hákon var valinn konungur en þar sem hann var aðeins þrettán ára var Skúli, sem var tæplega þrítugur, gerður að ríkisstjóra og jarli og fékk þriðjung landsins að léni.

Seinna sama ár lést baglakonungurinn [[Filippus Símonarson]] án þess að skilja eftir sig erfingja. Varð þá samkomulag um að Hákon skyldi verða konungur alls landsins. Ekki voru allir baglar þó sáttir við það og börðust áfram gegn birkibeinum. Árið [[1223]] var haldin ráðstefna allra helstu manna landsins, biskupa og veraldlegra höfðingja, til þess að skera úr um hver væri réttur konungur Noregs, en nokkrir gerðu tilkall til krúnunnar. Kirkjunnar menn voru eindregið á bandi Hákonar þótt hann væri óskilgetinn og varð úr að hann var úrskurðaður hinn eini rétti konungur. 

Þó héldu ýmsir þeirra sem tilkall höfðu gert til krúnunnar áfram andófi allt til [[1227]], þegar Knútur sonur [[Hákon galinn|Hákonar galins]] samdi frið við konung og giftist Ingiríði dóttur Skúla jarls skömmu síðar. Hákon var þó ekki krýndur konungur fyrr en [[29. júlí]] [[1247]].

== Hákon og Skúli jarl ==
Framan af valdatíð Hákonar voru raunveruleg völd í höndum Skúla Bárðarsonar og hann réði yfir þriðjungi ríkisins, fyrstu árin svæðinu umhverfis Óslófjörðinn en frá 1223 hafði hann Þrændalög og átti aðalaðsetur í [[Niðarós]]i. Þegar Hákon þroskaðist tók hann smátt og smátt sjálfur völdin og það leiddi til árekstra við Skúla. Til að reyna að slá á deilurnar var ákveðið 1225 að Hákon skyldi giftast [[Margrét Skúladóttir|Margréti]], dóttur Skúla, en það dugði ekki til.

Skúli var gerður að [[hertogi|hertoga]] árið [[1237]] og um leið ákvað Hákon að hann ætti ekki lengur að stýra Þrændalögum, heldur skyldi hann hafa þriðjung hverrar sýslu landsins. Þannig hafði hann ekki lengur yfirráð í einum landshluta og það veikti stöðu hans. Samkomulag þeirra tengdafeðga versnaði stöðugt og árið [[1239]] tók Skúli sér konungsnafn á [[Eyraþing]]i og hóf stríð gegn Hákoni. Hann reyndi að fá hinn tengdason sinn, Knút Hákonarson, til liðs við sig en hann stóð með konungi og fékk jarlsnafnbót að launum. Hákon vann sigur á Skúla í orrustu við [[Ósló]] [[1240]] og seinna sama ár var Skúli veginn í Niðarósi. Uppreisn Skúla er almennt talin endalok [[borgarastyrjöld|borgarastyrjaldanna]] í Noregi og ef til vill má segja að víg [[Snorri Sturluson|Snorra Sturlusonar]] í [[Reykholt]]i [[1241]] hafi verið lokapunkturinn en hann var stuðningsmaður Skúla jarls.

== Útþenslustefna ==
Eftir 1240 ríkti friður í Noregi og konungdæmið efldist mjög. Hákoni var umhugað að efla ítök sín og bæta samband við önnur lönd og sendi í því skyni sendimenn með gjafir til ýmissa landa, jafnvel með [[fálki|fálka]] til [[Túnis]], og gifti [[Kristín Hákonardóttir af Noregi|Kristínu]] dóttur sína Filippus bróður [[Alfons 10. Kastilíukonungur|Alfons 10.]] Kastilíukonungs árið 1258. Hann vildi stækka og efla ríkið og það gerði hann meðal annars með því að fá [[Grænland|Grænlendinga]] til að sverja sér land og þegna 1261 og síðan [[Ísland|Íslendinga]] 1262. 

Það dugði Hákoni þó ekki og árið [[1263]] safnaði hann saman stórum flota og fór í herferð til [[Skotland]]s til að tryggja yfirráð sín yfir [[Suðureyjar|Suðureyjum]] en [[Alexander 3. Skotakonungur]] var þá farinn að seilast þar til valda. Hákoni tókst að ná yfirráðum á eyjunum á ný og sendi líka herlið inn í Skotland sjálft. Alexander dró samningaviðræður á langinn því að hann vissi að Hákoni mundi ganga illa að halda flotanum saman til lengri tíma. Hluti norska flotans barðist við skosk herskip við Large og héldu bæði Skotar og Norðmenn því fram að þeir hefðu haft sigur. Að lokum gafst Hákon upp í bili og hélt til [[Orkneyjar|Orkneyja]] til að hafa þar vetursetu en mestallur flotinn fór til Noregs. Hákon dó svo í Orkneyjum um miðjan desember 1263. Yngsti og eini eftirlifandi sonur hans, [[Magnús lagabætir]], tók þá við ríkjum og samdi brátt frið við Skota.

Helsta heimildin um ævi Hákonar er [[Hákonar saga Hákonarsonar]], rituð af [[Sturla Þórðarson|Sturlu Þórðarsyni]] sagnaritara skömmu eftir dauða hans.

== Fjölskylda ==
Hákon eignaðist fjögur börn með Margréti drottningu. Elsti sonurinn, Ólafur, dó þriggja ára. Næstur var [[Hákon ungi]], sem varð meðkonungur föður síns [[1240]], þá átta ára, en dó [[1257]]. [[Kristín Hákonardóttir af Noregi|Kristín]] giftist til Kastilíu en dó þar skömmu síðar. Eina barnið sem lifði föður sinn var [[Magnús lagabætir]]. 

Frilla Hákonar var Kanga hin unga og með henni átti hann Sigurð, sem dó 1254, og Sesselju, sem giftist fyrst Gregoríusi Andréssyni og svo Haraldi Ólafssyni konungi á [[Mön]] og Suðureyjum, undirkonungi föður hennar. Þau drukknuðu bæði þegar skip þeirra fórst við strönd [[Wales]] þegar þau sigldu heim eftir brúðkaup sitt í Noregi [[1248]].

== Heimildir ==
* {{wpheimild|tungumál = No|titill = Håkon Håkonsson|mánuðurskoðað = 26. september|árskoðað = 2010}}
* {{wpheimild|tungumál = En|titill = Haakon IV of Norway|mánuðurskoðað = 26. september|árskoðað = 2010}}

{{Töflubyrjun}}
{{Erfðatafla
| titill = [[Noregskonungar|Noregskonungur]]
| frá = 1217
| til = 1263
| fyrir = [[Ingi Bárðarson]]
| eftir = [[Magnús lagabætir]]
}}
{{Töfluendir}}
{{Norskir einvaldar}}
{{fd|1204|1263}}
[[Flokkur:Noregskonungar]]