Gilgameskviða

Fleygrúnaspjald með Gilgameskviðu á akkadísku.

Gilgameskviða er söguljóð frá Mesópótamíu og eitt elsta ritaða bókmenntaverk sem þekkt er. Fræðimenn telja að kviðan eigi rætur sínar að rekja til flokks súmerskra þjóðsagna og kvæða um goðsögnina og hetjukonunginn Gilgames, sem síðar voru sett saman í lengra kvæði á akkadísku. Heillegasta eintakið sem til er í dag er varðveitt á tólf leirtöflum úr bókasafni frá 7. öld f.Kr., í eigu assýríska konungsins Assúrbanípal. Mögulegt er að persónan Gilgames sé byggð á raunverulegum höfðingja á tímabili II. frumkeisaraveldisins á 27. öld f.Kr.

Kviðan fjallar um sambandið á milli konungsins Gilgamess, sem orðinn er spilltur af valdi sínu og snauður að hjartagæsku, og vinar hans, Enkídú, sem er hálfgerður villimaður og fer ásamt Gilgamesi í hættulegan leiðangur. Í kvæðinu er sjónum beint talsvert að hugsunum Gilgamess um missi í kjölfar dauða Enkídús. Þráin eftir ódauðleika leikur einnig stórt hlutverk í kviðunni. Hluti hennar segir frá leiðangri Gilgamess, eftir dauða Enkídús, til þess að öðlast ódauðleika.

Forsaga verksins

Margar og mismunandi upprunalegar heimildir um verkið hafa varðveist og eru þær flestar meira en tvö þúsund ára gamlar, en með því að nota þær elstu í bland við þær sem fram komu síðar á tímum má fá nokkuð góða mynd af efninu, þannig að búa megi til heildstæða þýðingu. Þess vegna er það súmerska útgáfan og síðar akkadíska útgáfan, sem nú er vísað til sem hefðbundinnar útgáfu verksins, Hefðbundna útgáfan er grunnurinn að nútímaþýðingum á verkinu og gamla gerðin er aðeins notuð til uppfyllingar þegar um stórar eyður í fleygleturstöflunni í hefðbundnu útgáfunni er að ræða.

Elsta súmerska gerðin af kvæðinu er frá tíma þriðja keisaraveldisins (2150 – 2000 f.Kr.). Elsta akkadíska gerðin er tímasett í byrjun annarar aldar f.Kr. Hin „hefðbundna“ akkadíska gerð inniheldur tólf töflur, sem seiðpresturinn Sin-liqe-unninni setti saman úr eldri goðsögnum einhvern tímann á árabilinu 1300 til 1000 f.Kr. Hana fann Austen Henry Layard í bókasafni Assúrbanípals í Níníve árið 1849. Hún er rituð á staðlaðri babýlonísku, akkadíska mállýskan var aðeins notuð í bókmenntafæðilegum tilgangi. Mismunurinn á akkadísku og súmersku gerðinni er fólginn í upphafsorðum kvæðanna. Eldri gerðin hefst á orðunum „Bar af öðrum konungum“, en hefðbundna gerðin hefst á „Hann er sá djúpið“. Akkadíska orðið nagbu, „djúpið“, á líklega að vísa til „hins óþekkta og dularfulla“. Eigi að síður heldur fræðimaðurinn Andrew George því fram að það vísi til hinnar sérstöku þekkingar sem Gilgames öðlaðist á fundi sínum með Uta-Napishiti (Utnapishtim). Hann öðlast þekkingu á því hvernig ber að tilbiðja guðina, hvers vegna dauðinn var áskapaður hinum mennsku, hvað gerir mann að góðum konungi og hvernig ber að lifa góðu lífi. Utnapishtim, hetja goðsagnarinnar um flóðið, segir Gilgames sögu sína, sem tengist babýloníska kvæðinu um Atrahasis en hann var konungur Shuruppak, súmerskar borgar, í kringum 1800 f.Kr., áður en flóðið skall á.

Tólfta taflan

Síðasta taflan stendur ein í kvæðinu, er í raun sjálfstætt framhald af hinum ellefu upprunalegu, og var að öllum líkindum bætt við síðar. Þessari töflu hefur venjulega verið sleppt, þar til á síðastliðnum árum. Hún inniheldur óvænta frásögn af Enkídú, sem er þar á lífi, en það stangast á við það sem áður hafði komið fram og hún hefur lítil tengsl við hinar ellefu vel samstæðu töflur sem á undan koma. Reyndar er kvæðið rammað inn í eins konar hringlaga formgerð, þar sem upphafslínur kvæðisins kallast á við lokalínur ellefta erindis, það er að segja þar er vitnað til upphafs sögunnar, sem gefur heildarmyndinni bæði hringlaga form og endalok. Tólfta taflan er í raun nánast afrit af eldri frásögn, þar sem Gilgames sendir Enkídú til undirheima til að endurheimta hluti sem hann á þar, en Enkídú lætur lífið í þessari för og kemur til baka sem andi í því skyni að tengja eðli undirheimanna við Gilgames — atburður sem mörgum þykir ofaukið í kvæðinu og vísa þá sjöundu töflu þar sem segir frá draumi Enkídús um undirheimana.

Þýðingar

Kvæðið um Gilgames er víða þekkt í dag. Fyrstu nútímaþýðingu kvæðisins gerði George Smith árið 1880. Skáldsagnahöfundurinn John Gardner og John Maier, gerðu svo nýja enska þýðingu sem gefin var út árið 1984. Árið 1989 kom einnig út ensk þýðing af Gilgameskviðu sem Maureen Gallery Kovacs gerði. Verkið kom út í íslenskri þýðingu Stefáns Steinssonar árið 1996, en þar styðst hann við tvær síðastnefndu útgáfurnar.

Söguþráður

Fyrsta tafla

Arfleifðin

Sagan byrjar á kynningu á borginni Úrúk í Suður-Mesópótamíu þar sem Gilgames á að hafa farið með völd á þriðja árþúsundi f.Kr.

Gilgames

Þar koma einnig fram lýsingar á afrekum Gilgamess í stuttri frásögn. Honum er lýst sem hetjukonungi, hann er að tveimur þriðju hlutum guðlegur og að einum þriðja mennskur, afkvæmi hins kröftuga Lúgalbanda og villikýrinnar göfugu, Rímat-Nínsún, sem ku hafa verið vígaleg á velli og átti að hafa unnið mörg mikil verk. Gilgames hafði mikla fegurð og fullkomnun í útliti frá móðurgyðju sinni Arúrú, sem er einnig nefnd í verkinu, Mammetúm og Beletílí. Gilgames gnæfir yfir allt í ríki sínu og fólk óttast hann. Hann beitir ógnarstjórn og er tákn siðmenningar í kviðunni. Einmanaleiki hans og einangrun þjaka íbúa Úrúk. Til að auka vanlíðun íbúanna og gera hana varanlega lætur hann reisa mikinn vegg í kringum borgina, sem leiðir til uppgjafar fólksins og örvæntingar svo að þau leita grátandi á náðir sólargyðjunnar, Arúrú.

Enkídú

Sem svar við ofríki Gilgames, er villimaðurinn Enkídú, skapaður í mynd Anús. Hann er tákn náttúrunnar og er skapaður til að lifa með dýrunum, bíta gras, drekka með þeim úr vatnsbólunum og læra af þeim góðvild. Með þessu eru guðirnir að leitast við að koma á jafnvægi í borginni Úrúk. Enkídú er gerður hraustur, sterkur og loðinn. Hann þekkir ekki siðmenningu, umgengst ekki fólk og lifir á auðninni.

Veiðimaðurinn og yndiskonan

Gildruveiðimaður er á veiðum í auðninni og þrjá daga í röð verður hann var við ferðir Enkídús hinum megin við vatnsbólið. Veiðimaðurinn verður óttasleginn en heldur ró sinni uns Enkídú hverfur á braut með dýrunum. Hann heldur síðan heim til föður síns og segir honum fréttirnar. Faðir hans hvetur hann til að halda til Úrúk og segja Gilgames allt af létta. Hann veit að Gilgames mun beita yndiskonunni Sjamat á villimanninn, láta hana tæla hann og viti menn, það gengur eftir. Gilgames trúir að með freistingu muni dýrin og villimennskan verða Enkídú framandi.

Yndiskonan

Sjamat og veiðimaðurinn halda inn í skóginn og hitta fyrir Enkídú. Veiðimaðurinn hvetur Sjamat til að halda ekkert aftur af sér þegar hún tælir villimanninn. Hún afklæðist og Enkídú fellur í stafi, lostafullur leikur þeirra stendur í sex daga og sjö nætur. Þegar Enkídú hefur loks nært hold sitt, ætlar hann að halda uppteknum hætti og hlaupast á brott með dýrunum en þau forðast hann og hann finnur að allt er breytt. Yndiskonan býður honum að koma með sér til Úrúk í hofið helga, þar sem guð himins og konungsveldis, Anú, og gyðja ástar, kynlífs, frjósemis og stríða, Ístar, sitja og Gilgames ræður ríkjum, hann sé vitur en stjórni ríki sínu sem mannýgur tarfur.

Til Úrúk

Enkídú geðjast að boði yndiskonunnar og eltir hana til Úrúk. Hann finnur hjá sér þrá til að eignast vin. Yndiskonan lýsir Gilgamesi fyrir Enkídú, sem fögrum, sterkum manni, elskuðum af guðunum. Hann þarf ekki að sofa, en gerir það þó líklega stundum, þar sem hann dreymir draum um Enkídú.

Draumarnir

Gilgames dreymir tvo þýðingamikla drauma sem móðir hans Ninsún, hin alvitra, ræður sem góða fyrirboða. Þeir eru eru báðir fyrir komu Enkídú og vinskapnum sem þróast þeirra á milli. Yndiskonan heyrir af draumunum og segir Enkídú frá, eftir einn af ástarleikjum þeirra.

Önnur tafla

Enkídú og yndiskonan

Enkídú og Sjamat undirbúa sig fyrir brottför úr auðninni og leiðin liggur til Úrúk.

Hjá hjarðmönnum

Þeim er veittur matur og mjöður hjá hjarðmönnum, Sjamat leiðbeinir honum um hvernig fara á að við slíkt og Enkídú borðar sig saddan og verður örlítið hífaður af öldrykkjunni. Hann vakir síðan yfir hjörðum mannanna um nóttina. Hann kemur auga á mann og Sjamat kallar á manninn og spyr á hvaða ferðalagi hann sé. Leið hans liggur á brúðkaupsstefnu í Úrúk, þar sem Gilgames muni njóta brúðarinnar. Heimildir frá Mesópótamíu herma að hefð hafi verið fyrir því á þessum tíma að konungur hefði mök við hina „útvöldu“ brúði á undan eiginmanninum. Enkídú verður myrkur á svip og arkar af stað og Sjamat á eftir honum.

Glíman

Enkídú hindrar för Gilgames að rekkju brúðarinnar og þeir takast á. Fólkið í Úrúk verður himinlifandi að sjá að Gilgames hefur eignast jafningja, sem er líkur honum í útliti en ólíkt honum hefur Enkídú siðsemi og góðvild að leiðarljósi. Gilgames hættir átökunum og Enkídú minnir hann á að móðir hans hafi fætt hann einstakan, sem mann réttlætis, hann beri ægishjálm yfir aðra menn og Enlíl hafi gert hann að konungi yfir mannheimum.

Vinir

Enkídú heyrir samtal Gilgames og Rímat-Nínsún, móður hans. Hún bendir syni sínum á að Enkídú eigi ekki foreldra, enginn hafi alið hann upp né hugsað um hann. Enkídú brestur í grát, þetta vekur upp samkennd hjá Gilgamesi og hann faðmar Enkídú að sér. Upp frá þessu verða Enkídú og Gilgames vinir, í raun sem bræður. Gilgames breytist til hins betra.

Áskorun hetjunnar

Gilgames vill að þeir félagar fari og drepi Húmbaba, verndara sedrusviðarskógarins, og ber þá hugmynd á borð fyrir Enkídú.

Húmbaba

Gilgames er orðinn leiður á hinu friðsæla lífi í Úrúk og vill gera nafn sitt ódauðlegt, hann telur að ferð til sedrusviðarskógarins geti hrist upp í hlutunum. Tilgangur ferðarinnar væri að höggva niður mikil tré og drepa verndara skógarins, árann Húmbaba, sem sólarguðinn og guð réttlætis, Sjamas, hatar. Gilgames vill gera þetta til þess að öðlast frægð og frama og til að smíða mikilfenglega hluti úr sedrusviðnum. Enkídú reynar fá hann ofan af þessu, en án árangurs.

Þriðja tafla

Varnaðarorð og undirbúningur

Þeir undirbúa ferðina til sedrusviðarskógarins tveir saman. Gilgames segir móður sinni frá hættuför þeirra félaga og biður hana að leita á náðir Sjamas til verndar.

Móðurbænir

Ninsún biður Sjamas um að vernda og aðstoða son sinn og að láta næturvörðinn, stjörnurnar og föður sinn Sin, mánaguðinn, fylgja Gilgamesi á næturnar, einnig um að hleypa upp stórviðri gegn Húmbaba daginn sem hann verði felldur.

Bandið helga

Ninsún gefur Enkídú ráð, færir honum hálsmen og nánast ættleiðir hann. Gilgames felur öldungunum stjórnina í Úrúk og biður þá að vægja fólki í dómum sínum.

Síðasta blessunin

Gilgames biður Sjamas um vernd og velgengni. Þeir vígbúast og gera sig tilbúna í leiðangurinn. Öldungarnir ráða Gilgames frá að treysta of mikið á krafta sína, en vera á varðbergi og láta Enkídú fara á undan sér, þar sem hann þekki óbyggðirnar vel. Þeir biðja Enkídú að vernda Gilgames og færa hann heilan heim til Úrúk, hann skuli færa Sjamasi fórn að morgni og ávallt hafa Lúgalbanda í huga. Með því veittu öldungarnir hetjunni fararleyfi.

Fjórða tafla

Ferðin til sedrusviðarskógarins

Á leið Gilgames og Enkídú til sedrusviðarskógarins, gengur Gilgames á fjall áður en hann leggst til hvílu, færir fórn og óskar eftir draumtákni frá Sjamas. Hann dreymir fimm ljóta drauma, Enkídú ræður draumana og allir eru þeir góðir fyrirboðar. Sá fyrsti er fyrir því að þeir yfirbugi Húmbaba. Annar draumurinn táknar að Sjamas verndari Gilgames, leiði hann í þrengingum. Þriðji draumurinn merkir að baráttan við Húmbabú nálgist, en þeir sigri hann. Fjórði draumurinn sé merki um að gegn Húmbaba fari þeir hamstola og sigri áður en dagur rís.

Þar var dólgur, afar stór

Í fimmta draumi finnst Gilgamesi hann berjast við villtan tarf sem meiðir hann en gefur honum að drekka að lokum. Enkídú ræður drauminn þannig að þeir eigi fyrir höndum mikið verk og muni drýgja dáð slíka að ekkert því líkt hafi áður þekkst.

Sameinaðir standa þeir

Gilgames og Enkídú heyra varnaðarorð af himni, þeir eiga að taka höndum saman og varna þess að Húmbaba komist inn í skóginn, svo hann feli sig ekki þar. Þegar þeir koma í sedrusviðarskóginn sækir uggur að Enkídú en Gilgames hvetur hann áfram. Þeir ganga inn í skóginn.

Fimmta tafla

Sedrusviðarskógurinn

Í skógarjaðrinum sjá þeir sedrusviðinn, stíg sem Húmbaba hefur markað og sedrusviðarfjallið, dvalarstað guðanna. Gilgames heggur sedrusviðinn og raskar þar með ró Húmbaba og hann verður reiður. Hetjurnar hitta fyrir Húmbaba, tröllvaxinn ára, verndara trjánna og ófreskjan misbýður þeim.

Húmbaba tekinn

Gilgames verður hræddur, en Enkídú og Sjamas hvetja hann áfram. Sjamas sendi þrettán vinda sína gegn Húmbaba er nístu augu hans. Hann getur sig hvergi hrært svo að Gilgames finnur höggstað á honum með vopni sínu. Ófreskjan sárbænir Gilgames um lífgjöf en Enkídú biður hann að drepa ófreskjuna. Húmbaba snýr sér þá að Enkídúi og sárbænir hann að láta vin sinn þyrma lífi sínu.

Bölvunin og vígið

Þegar Enkídú endurtekur bón sína við Gilgames, formælir ófreskjan þeim báðum. Gilgames drepur þá ófreskjuna. Þar með var skógarvörðurinn, sem hrellt hafði Sýrland og Líbanon, fallinn. Þeir skáru úr honum innyflin og tunguna og við það kipptist ófreskjan til.

Sedrusviðurinn

Gilgames heggur sedrusviðinn og með því rýfur hann helgan reit Annúnakí-guðanna. Þeir höggva gríðarstórt tré og smíða úr því mikið hlið og fleyta því niður ána Efrat, hinni helgu Nippúr til dýrðar og fara sjálfir á fleka niður ána. Gilgames er með höfuð Húmbaba í höndum sér.

Sjötta tafla

Smáð kona

Gilgames prýðist konungsklæðum og gyðjan Ístar dáist að honum. Gilgames hafnar ástleitni gyðjunnar, vegna illrar meðferðar hennar á fyrrum elskhugum sínum eins og Litla hirðinum, fjárhirðinum, döðluyrkjumanni föður hennar.

Reiði hennar

Ístar fær æðiskast og fer á fund föður síns Anú, guð himins, hún biður hann að senda naut himins, til þess að hefna fyrir framkomu Gilgames og láta nautið éta hann. Hún hótar því jafnframt, að ef hann verði ekki við óskum hennar, muni hún opna dyr undirheimanna og vekja upp þá dauðu. Anú óttast um uppskeru landsins en Ístar hefur séð til þess að næga fæðu verði að fá næstu sjö árin svo Anú gefur eftir. Naut himins veldur usla á jörðu niðri og margt fólk liggur í valnum. Gilgames og Enkídú taka höndum saman, fella nautið og færa Sjamasi hjartað úr því að gjöf. Þeim er ákaft fagnað á götum Úrúk. Gilgames heldur hátíð í höll sinni. Bræðurnir fá sér síðan blund og Enkídú dreymir illa, hann segir Gilgamesi drauminn.

Sjöunda tafla

Andmæli og sakleysi

Í dögun segir Enkídú Gilgames meira af draumi sínum. Honum finnst sem Anú, guð vindanna, Enlíl, og Sjamas sitji fund og tali um að þeim sem drepið hafi naut himinsins og Húmbaba verði refsað. Fyrir þetta verði sá sem hjó sedrusviðinn að deyja. Guðirnir eru ósammála um hverjum skuli refsað. Þegar Enkídú veikist verða bræðurnir hryggir og óttast að sjást ekki aftur. Enkídú skynjar nálægð Sjamas.

Sedrusviðarhliðinu formælt

Enkídú talar til sedrusviðarhliðsins, líkt og það væri mennskt. Hann formælir því og finnst þeim mikið vanþakklæti sýnt. Gilgames hefur áhyggjur af óráði vinar síns og biður hann að halda sönsum. Hann er mjög sorgmæddur og ákallar Enlíl.

Veiðimanninum formælt

Enkídú vaknar í dögun og æpir á Sjamas. Hann iðrast þess að hafa orðið mennskur, formælir veiðimanninum og biður þess að honum gangi veiðar sínar illa, að dýrin sleppi undan honum.

Yndiskonunni formælt

Eftir formælingar veiðimannsins, finnur Enkídú þörf hjá sér til að formæla yndiskonunni. Hann leggur bölvun á hana, óskar þess að hún verði alltaf svöng, geti ekki unnað barni sínu og að það muni lemja hana. Að hún fái aðeins að dvelja með ambáttum, að mjaðardreggjar kámi hennar fagra skaut, fylliraftar æli yfir hátíðaskikkju hennar, hún eignist aldrei fagran grip úr alabastri, gleði mannfólksins vitji aldrei heimilis hennar og fleira telur hann upp sem gera eigi líf hennar snautt og ömurlegt. Þetta gerir hann til að hefna sín fyrir það að hún tók þátt í því að gera hann mennskan.

Yndiskonan blessuð

Þegar Sjamas heyrir formælingar hans, kallar hann til Enkídú af himni og spyr hann hvers vegna hann formæli yndiskonunni sem hefur fært honum Gilgames að vin, fætt hann og klætt og verið honum góð. Við orð Sjamas, dvín reiði Enkídús og hann kallar á yndiskonuna, Sjamat. Óskar henni þess að varirnar sem formæltu henni muni nú færa henni blessun. Hann þylur upp fögur örlög henni til handa.

Draumur um dauða menn

Enkídú líður illa þar sem hann liggur veikur og segir Gilgamesi frá draumi sem hann dreymdi. Fyrst finnst Enkídú hann staddur í hættu og kallar á Gilgames en hann þorir ekki að koma honum til aðstoðar. Svo finnst honum hann staddur í heimi hinna látnu. Gilgames ræður drauminn sem illan fyrirboða.

Dauði Enkídús

Í tólf daga liggur Enkídú og æ versnar honum sóttin. Á tólfta degi þýtur hann upp úr rúminu, kallar nafn Gilgames og heldur að hann hafi yfirgefið sig. Enkídú finnst lítil sæmd í að verða sóttdauður, honum þykir verðugri dauðdagi að falla fyrir vopnum. Gilgames hrekkur upp við óp Enkídús og óskar honum þess að komast frá hinum dauðu. Gilgames vill vera við hlið vinar síns og finnur að hann muni syrgja hann.

Áttunda tafla

Enkídú syrgður

Í sorg sinni skipar Gilgames öllum lýð landsins að syrgja vin sinn, Enkídú, allt frá fólkinu í sveitinni til hinna háu guða, náttúrunni, dýrunum og öllum sem eru í Úrúk. Hann tjáir sig um hversu mikilvægur Enkídú var honum, líkir honum við sverð sitt og skjöld og fleira sem honum þykir vera hluti af sér. Hann þreifar á líki Enkídús og finnur lífleysi líkama hans, honum er líkt við ljónynju sem misst hefur unga sína, æðir um og rífur af sér skartið, sker af sér hárlokka og hendir á jörðina.

Minnismerki um vin

Gilgames lætur þau boð út ganga um ríki sitt að handverksmenn landsins skuli reisa Enkídú minnismerki úr gulli og kóngablásteini. Hann heitir því að láta sér vaxa skítugan hárlubba, klæðast hundskinni og reika um öræfin. Daginn eftir fer Gilgames og finnur fagra steina, gull og fílabein og hleður því á lík Enkídús. Hann færir hinni miklu drottningu Ístar fórn og biður hana að fagna Enkídú og ganga honum við hlið, einnig guðinum Namra-Sít, Erekígal, drottningu undirheims, Dúmúsí, fjárhirði hinnar elskuðu Ístar, Namatar, klæðskera örlaganna og ráðgjafa Ereskígal, Húspysju, þernu undirheims, Kassútabat, sópara Erekígal, Ninsjúlúha, þrifabósa hússins, Bíbbí, slátrara undirheims, Dúmúsí-absú, blóraböggli undirheims og að lokum guðinum Sjamasi. Hann færir þeim öllum fórn og þakklætisvott og biður þess að þeir gangi við hlið vinar síns.

Níunda tafla

Leitin

Gilgames grætur vin sinn sárt og ákveður að halda af stað um öræfin á leið sinni til Útnapistím, sem er goðsögn sem líkist Nóa í Biblíunni, sá er lifði af flóðið mikla. Hann hefur slæma tilfinningu fyrir ferðinni og biður því mánaguðinn Sin að færa sér góðan draum. Draumar hans láta bíða eftir sér og Gilgames vaknar við að stríðsmenn og ljón ógna lífi hans. Hetjan Gilgames vegur mótherja sína, klæðist skinnum dýranna, kastar hræjum þeirra á víð og dreif og étur hold þeirra. Þetta veldur Sjamasi áhyggjum því hann veit að förin er til einskis. Gilgames er á öðru máli og biður Sjamas að senda sér sólskin.

Sporðdrekahjónin

Gilgames kemur að fjallinu Masjú, sem gætir sólseturs og sólrisu. Rætur fjallsins ná niður til undirheima og það teygir sig hærra en nokkuð annað, fyrir utan þak himins. Sporðdrekahjónin, verðir sólarinnar, gæta inngangsins. Þau eru uggvænleg ásýndum og Gilgames þarf að taka sig taki til þess að mæta þeim. Sporðdrekamaðurinn segir konu sinni að sá sem nálgist þau minni á einhvern guð.

Hjónin gæta sólarinnar er hún rís og hnígur

Sporðdrekahjónin sjá að Gilgames er ekki nema að tveim þriðju guðlegur og að þriðjungi mennskur. Þau vilja vita á hvaða ferðalagi hann er, svo þau geti vísað honum veginn. Hann segir þeim að hann vilji fara á fund Útnapistím, forföður síns, til að fræðast um líf og dauða. Þau segja Gilgamesi frá þeim hættum sem hann á í vændum ef hann, sem dauðlegur maður, kjósi að halda yfir fjallaskarðið. Jafnframt að enginn hafi áður vogað sér að ganga til móts við rísandi sólu, leiðin sé að stórum hluta myrkur. Gilgames er ákveðinn og vill ótrauður halda áfram og biður þau að opna sér leiðina. Þau veita honum fararleyfi um Masjúfjöll.

Ferð gegnum nóttina

Gilgames hugleiðir orð hjónanna og heldur af stað eftir undirheimavegi Sjamas, myrkrið er þétt og ljósglætu hvergi að sjá á þessum hluta leiðarinnar. Hann kemst í gegnum myrkrið, við enda þess mætir honum mild birta.

Gimsteinagarður

Gilgames gengur í gegnum afar fagran garð þar sem vaxa tré með gimsteinaklasa sem ávexti og laufblöð af kóngablásteini og allt ljómar af birtu hinna ýmsu steintegunda.

Tíunda tafla

Ölselja við hafið

Ölseljan, Sídúrí, sér hvar Gilgames kemur, illa til reika. Hún verður hrædd við hann og læsir að sér. Gilgames hótar henni öllu illu ef hún opni ekki fyrir sér. Hún vill vita af hverju hann líti svona illa út og ráfi um öræfin ef hann sé hinn mikli Gilgames. Hann segir ölseljunni frá dauða Enkídús sem íþyngi sér og hann leiti friðar fyrir sál sína og óttist endalokin. Ölseljan segir að lífið sem hann leiti að sé hvergi að finna, guðirnir hafi gert mannkynið dauðlegt. Hún ráðleggur honum að njóta hvers dags, lifa lífinu lifandi. Það sé hið raunverulega hlutverk mannkyns. Gilgames biður hana að vísa sér veginn til Útanapistíms. Ölseljan segir þessa ferð ómögulega fyrir aðra en guði en ef hann reyni þurfi hann aðstoð ferjumannsins.

Ferjumaðurinn

Gilgames fer í gegnum skóginn og finnur ferjumanninn Úrsjanbí og biður hann um að vísa sér veginn til Útnapistíms.

Vötn dauðans

Úrsjanabí leiðbeinir Gilgames svo hann geti haldið ferð sinni áfram, þeir ýta úr vör þegar þeir eru ferðbúnir. Þeir sigla hálfsmánaðar ferð á aðeins þremur dögum og koma að vötnum dauðans.

Og komu þá á vötn dauðans, þau þekkti Úrsjanabí

Úrsjanabí segir Gilgamesi að hann skuli taka sér tólf stjaka í hendur og alls ekki megi snerta vötn dauðans. En þegar ekkert þokast áleiðis með þeim hætti, afklæðir Gilgames ferjumanninn og býr til segl úr klæðum hans.

Útnapistím

Útnapistím undrar sig á því hver sé þarna á ferð, hann rýnir út í fjarskann og sér að þetta er ekki einn af hans mönnum og veltir því fyrir sér hvort þetta sé dýr. Þegar þeir hittast vill Útnapistím vita hvers vegna Gilgames sé sorgmæddur og illa útlítandi. Gilgames rekur honum raunir sínar og segir honum hvers vegna hann sé kominn til að hitta Útnapistím. Gilgames segir honum jafnframt frá ferð sinni og hremmingum. Útnapistím segir Gilgamesi að eyða ekki tímanum í að berjast gegn dauðleika sínum, heldur lifa lífi sínu í gleði, einn dag í senn.

Ellefta tafla

Flóðið mikla

Samkvæmt þýðendum tekur höfundur Gilgameskviðu söguna um flóðið mikla beint upp úr goðsögninni um Aþrahasis. Jafnframt notar hann orðin „kúkkú“ sem merkir bæði brauð og myrkur og orðið „kibtú“ sem þýðir bæði hveiti og ógæfa, bæði í formi orðaleiks. Gardner og Maier telja ræðu Ea í þessari töflu með betri dæmum um líkingamál í mesópótamískum kveðskap, þ.e. þessi akkadísku orð sem nefnd voru og bera tvöfalda merkingu.

Gilgames veltir því upp við Útnapistím af hverju hann, sem sé þó í mannsmynd, hafi öðlast eilíft líf. Útnapistím segir honum söguna af flóðinu mikla, en þá hafi guð vísdómsins og herra jarðar, Ea, beðið hann að smíða sér örk. Hann átti að útskýra brottför sína fyrir borginni, þjóðinni og öldungunum í Sjúrúppak, þar sem hann bjó, með því að segja að guðinn Enlíl hafi hafnað honum og því megi hann ekki búa í borg hans. Hann ætli því halda til bústaðar Ea og búa hjá honum. Hann átti að taka allar lifandi skepnur um borð með sér og þegar örkin væri tilbúin ætlaði Sjamas að láta rigna brauði og þá um kvöldið, dynja yfir hellidembu hveitis. Þá átti Útnapistím að stíga um borð og þétta meðfram hlerum. Útnapistím gerði eins og honum var sagt og sama dag gerði veður svo hrikalegt að jörðin splundraðist og gáttir himins opnuðust og allt kaffærðist í vatni, fjöll, fólk og lönd. Jafnvel guðirnir urðu skelkaðir við allan hamaganginn í veðrinu. Hinn gamli heimur hélt á vit fiskanna í sjónum.

Nú fyllir hún flokk fiska í sjónum

Á sjöunda degi birti til og þögn færðist yfir allt. Útnapístím sendi dýrin smám saman út af örkinni, þegar hættan var liðin hjá. Enlíl, valdur flóðsins, varð reiður að sjá að eitthvað hafði komist lífs af. Enlíl fór um borð í örkina og lé Útnapistím og konu hans krjúpa á kné sér, sagði þau nú orðin að guðum og bjó þeim bústað langt í burtu við árósana.

Tækifæri til ódauðleika

Útnapistím gefur Gilgamesi tækifæri á að öðlast ódauðleika og leggur fyrir hann prófraun, hann þarf að vaka í sex daga og sjö nætur og má ekki leggjast út af. Gilgames stenst ekki prófraunina.

Tómhentur heim

Útnapistím færir ferjumanninum Gilgames í hendur og óskar þess að hann aðstoði hann við að þrífa sig og bera á sig olíu, láti hann kasta dýrshúðinni og klæði hann konunglegum klæðum. Hann vill síðan að hann komi Gilgamesi heim til sín.

Annað ódauðleikatækifæri

Útnapistím vill ekki senda Gilgames tómhentan heim. Hann vill að hann geti komið til baka með sæmd. Hann segir honum leyndardóm jurtar nokkurrar sem yngir fólk upp og hvar hana sé að finna. Gilgames finnur jurtina og ætlar sér að gefa öldungunum hana þegar hann kemur til baka, ásamt því að neyta hennar sjálfur. Eina nóttina þegar ferjumaðurinn og Gilgames hvílast, kemur snákur og stelur jurtinni. Þegar Gilgames uppgötvar það fyllist hann vonleysi á ný.

Verk manna eru dauðanum æðri

Þegar þeir koma til Úrúk biður Gilgames ferjumanninn að ganga upp á Úrúk-garðana sem umlykja borgina og skoða stórfenglega smíði þeirra.

Tólfta tafla

Þessi tafla er að öllum líkindum skrifuð af öðrum höfundi, mun seinna en hin og er ekki beint framhald hinna ellefu taflnanna.

Gilgames mælti:

Gilgames kvartar yfir því við Enkídú vin sinn að hann sakni eins og annars af eigum sínum, þar á meðal nokkurs konar trumbu og trumbuslegli, sem fallið hafi niður í undirheima. Enkídú býðst til þess að fara og sækja þetta fyrir hann. Gilgames gleðst og segir honum hvað honum beri að forðast. Enkídú gerir síðan allt sem honum hafði verið bannað að gera og kemst ekki til baka úr undirheimum. Gilgames biður til guða sinna að færa sér Enkídú aftur. Sin, mánaguðinn, bendir honum á að tala við Ea. Ea gerir holu í jörðina og upp úr henni skýst andi Enkídús. Taflan endar á því að Gilgames spyr Enkídú hvað hann hafi upplifað í undirheimum. Óljóster síðan hvort Enkídú heldur áfram að vera draugur eða hvort hann vaknar til lífs aftur.

Tengt efni

Tenglar