Skoða frumkóða fyrir G.E.M. Anscombe

{{Aðgreiningartengill|Anscombe|Anscombe}}
{{Heimspekingur |
  svæði                = Vestræn heimspeki |
  tímabil              = [[Heimspeki 20. aldar]] |
  color                = #B0C4DE |	
  image_name           =|
  image_caption        = G.E.M. Anscombe |
  nafn                 = Gertrude Elizabeth Margaret Anscombe |
  fæddur               = [[18. mars]] [[1919]] |
  látinn               = {{Dauðadagur og aldur|2001|1|5|1919|3|18}} |
  skóli_hefð           = [[Rökgreiningarheimspeki]] |
  helstu_ritverk       = ''Intention'', „Modern Moral Philosophy“ („Siðfræði nútímans“) |
  helstu_viðfangsefni  = [[frumspeki]], [[þekkingarfræði]], [[hugspeki]], [[málspeki]], [[siðfræði]], [[athafnafræði]], [[rökfræði]], [[heimspekisaga]] |
  markverðar_kenningar = [[dygðafræði]] |
  áhrifavaldar         = [[Ludwig Wittgenstein]] |
  hafði_áhrif_á        = [[Philippa Foot]], [[Donald Davidson]], [[Rosalind Hursthouse]] |
}}
'''Gertrude Elizabeth Margaret Anscombe''' ([[18. mars]] [[1919]] &ndash; [[5. janúar]] [[2001]]) (þekkt sem '''Elizabeth Anscombe''', skrifaði undir nafninu '''G. E. M. Anscombe''') var [[England|enskur]] [[rökgreiningarheimspeki]]ngur, [[guðfræði]]ngur og nemandi [[Ludwig Wittgenstein|Ludwigs Wittgenstein]]. Hún vann mikið verk í [[siðfræði]], einkum með því að endurvekja áhuga á [[dygðasiðfræði]], en einnig vann hún að [[hugspeki]], [[athafnafræði]], [[rökfræði]] og [[merkjafræði]].  Í grein hennar „Siðfræði nútímans“ frá 1958 kom orðið „consequentialism“ ([[leikslokasiðfræði]] eða afleiðingasiðfræði á íslensku) fyrst fyrir í ensku máli.

== Æviágrip ==
Gertrude Elizabeth Margaret Anscombe [[fæðing|fæddist]] [[hjón]]unum [[Gertrude Elizabeth Anscombe]] og [[Alan Wells Anscombe]] [[18. mars]] [[1919]], í [[Limerick]] á [[Írland]]i (þar sem faðir hennar hafði starfað í [[her]]num). Hún brautskráðist frá [[Sydenham High School]] árið [[1937]] og hélt þaðan í háskólanám í „Mods & Greats“, þ.e. í [[fornfræði]], fornaldarsögu og [[heimspeki]], við [[St Hugh's College, Oxford|St Hugh's College]] í [[University of Oxford]]. Þaðan brautskráðist hún árið [[1941]]. Á fyrsta ári sínu í háskólanum játaðist hún [[Kaþólikkar|rómversk-kaþólskri trú]] og var æ síðan dyggur kaþólikki. Hún giftist [[Peter Geach]], sem einnig hafði játast kaþólskri trú, hafði einnig verið nemandi Wittgensteins og varð þekktur breskur heimspekingur. Þau eignuðust þrjá syni og fjórar dætur.

Þegar Anscombe hafði útskrifast frá Oxford hlaut hún rannsóknarstyrk til námsvistar við [[Newnham College, Cambridge]] frá [[1942]] til [[1945]]. Við Cambridge hóf hún að sækja fyrirlestra [[Ludwig Wittgenstein|Ludwigs Wittgenstein]]. Hún varð áhugasamur nemandi, og fannst „læknandi“ aðferðir Wittgensteins hjálpa henni að losna undan heimspekilegum flækjum á þann hátt sem þjálfun hennar í hefðbundinni heimspeki gat ekki gert.

Að lokinni námsvist hennar í Cambridge hlaut hún rannsóknarstyrk til veru í [[Somerville College]] ([[Oxford]]), en hún hélt áfram að ferðast til Cambridge einu sinni í viku allt skólaárið [[1946]]-[[1947]], ásamt samnemanda sínum [[W. A. Hijab]], til þess að geta sótt kennslustundir hjá Wittgenstein um [[trúarheimspeki]]. Hún varð einn af eftirlætisnemendum Wittgensteins og einn af hans nánustu vinum (Monk [1990] 497-498). Anscombe heimsótti Wittgenstein oft eftir að hann yfirgaf Cambridge árið [[1947]], og ferðaðist til Cambridge í apríl árið [[1951]] til að heimsækja hann á dánarbeðinu. Wittgenstein útnefndi hana, auk [[Rush Rhees]] og [[Georg Henrik von Wright]], sem umsjónarmenn ritverka sinna, og eftir að hann lést árið [[1951]] bar hún ábyrgð á ritstjórn, þýðingum, og útgáfu margra handrita og minnisbóka Wittgensteins.

Anscombe var um kyrrt í Sommerville College frá [[1946]] til [[1970]]. Sem ungur heimspekiprófessor öðlaðist hún fljótt orðstír sem skæður rökræðumaður. Vinir [[C. S. Lewis]], svo sem [[George Sayer]] og [[Derek Brewer]], sögðu að rökræða hennar við Lewis árið [[1948]] (um rökin fyrir tilvist Guðs í þriðja kafla bókar hans ''Miracles'') hefði verið svo niðurlægjandi fyrir Lewis að hann hafi alfarið látið af [[guðfræði]] deilum og snúið sér að annars konar skrifum m.a. [[barnabækur|barnabókum]]. Anscombe andmælti þessari lýsingu á rökræðunni, og kvaðst ekki muna eftir neinum kala hjá Lewis, hvorki í rökræðunum sjálfum né við kvöldverðinn sem þau snæddu saman nokkrum vikum seinna. En hvaða tilfinningar sem Lewis hefur haft virðist öllum viðstöddum ljóst (þ.m.t. Lewis) að rök hans höfðu verið rústuð, og Lewis endurskrifaði að verulegu leyti þriðja kafla ''Miracles'' til þess að taka til greina andmæli Anscombe. 

Hún var einnig þekkt fyrir að vera viljug til þess að mæta rammri opinberri deilu í nafni kaþólskrar trúar sinnar. Árið [[1956]], meðan hún var rannsóknarfélagi við [[Oxford University]], andmælti hún ákvörðun Oxford um að veita [[Harry S. Truman]] heiðursdoktorsnafnbót, en hún fordæmdi hann sem fjöldamorðingja vegna ákvörðunar hans um að beita [[kjarnorkuvopn]]um á [[Hiroshima]] og [[Nagasaki]]. Hún hneykslaði frjálslynda samstarfsmenn sína með greinum þar sem hún varði andstöðu kaþólsku kirkjunnar við [[fóstureyðing]]um og [[getnaðarvörn]]um. Hún var einnig handtekin tvisvar sinnum fyrir að mótmæla fyrir utan fóstureyðingarstöð í Bretlandi.

Anscombe var kjörin [[prófessor]] í [[heimspeki]] við [[Cambridge University]] árið [[1970]] en þeirri stöðu gegndi hún til starfsloka árið [[1986]]. Á síðari árum átti Anscombe við hjartasjúkdóm að stríða og var næstum því öll í bílslysi árið [[1996]]. Síðustu árum sínum varði hún í [[Cambridge]] í umsjá fjölskyldu sinnar. Hún lést 81 árs að aldri þann 5. janúar 2001, í viðurvist eiginmanns síns og fjögurra barna þeirra.

== Ritverk ==
Árið [[1942]] varð Anscombe framhaldsnemi við [[University of Cambridge]], þar sem hún kynntist [[Ludwig Wittgenstein]]. Hún varð síðar einn helsti túlkandi hans. Árið [[1959]] skrifaði hún ítarlegan inngang að riti hans ''[[Tractatus Logico-Philosophicus]]'' frá því fyrir fyrri heimsstyrjöldina. Þýðing hennar á öðru meistaraverki hans, ''[[Rannsóknir í heimspeki|Rannsóknum í heimspeki]]'' (1953), er enn aðalþýðingin á ensku; Hún þýddi einnig ýmis önnur minni verka Wittgensteins. Meðal hennar eigin bóka eru ''Intention'' frá [[1957]] og þrjú ritgerðasöfn, sem birtust árið [[1981]]: ''From Parmenides to Wittgenstein''; ''Metaphysics and the Philosophy of Mind''; og ''Ethics, Religion and Politics''.

Ritgerð hennar „Modern Moral Philosophy“ („Siðfræði nútímans“), sem birtist árið 1958, olli straumhvörfum í siðfræði. Þar hélt Anscombe fram [[Aristóteles|aristótelískri]] [[dygðasiðfræði]] gegn tveimur ríkjandi straumum í siðfræði, skyldusiðfræði annars vegar (þar sem meginkenningin var siðfræðikenning [[Immanuel Kant|Immanuels Kant]], og leikslokasiðfræði hins vegar (þar sem meginkenningin var [[nytjastefna]] [[John Stuart Mill|Johns Stuarts Mill]]. Síðan þá hefur dygðasiðfræðin rutt sér til rúms í nútímasiðfræði og nýtur aukinna vinsælda.

Anscombe bjó einnig til orðatiltækið ''brute facts'' (blákaldar staðreyndir), til aðgreiningar frá stofnunum. Hugtakið gegndi mikilvægu hlutverki hjá bandaríska heimspekingnum [[John Searle]] og í [[málgjörð]]arkenningu.

== Heimild ==
*{{wpheimild | tungumál = en | titill = G. E. M. Anscombe | mánuðurskoðað = 25. september | árskoðað = 2005}}

== Tengill ==
* [http://www.princeton.edu/~anscombe The Anscombe Society]

{{fde|1919|2001|Anscombe, Elizabeth}}

[[Flokkur:Athafnafræðingar|Anscombe, Elizabeth]]
[[Flokkur:Breskir heimspekingar|Anscombe, Elizabeth]]
[[Flokkur:Bretar|Anscombe, Elizabeth]]
[[Flokkur:Heimspekingar 20. aldar|Anscombe, Elizabeth]]
[[Flokkur:Hugspekingar|Anscombe, Elizabeth]]
[[Flokkur:Málspekingar|Anscombe, Elizabeth]]
[[Flokkur:Rökgreiningarheimspekingar|Anscombe, Elizabeth]]