Skoða frumkóða fyrir Freiburg (Þýskaland)

{{Tilvísun|Freiburg|aðra notkun á orðinu|Freiburg (aðgreining)}}
{{Byggð
| nafn = Freiburg
| skjaldarmerki = DEU Freiburg im Breisgau COA.svg
| kort = Locator map FR (town) in Germany.svg
|undirskipting_gerð = Sambandsland
| undirskipting_nafn =  Baden-Württemberg
| flatarmál_heild_km2 = 153,07
| mannfjöldi_heild = 231.043
| mannfjöldi_frá_og_með = 2019
| mannfjöldi_þéttleiki_km2 = 1.424
| hæð_m = 278
| vefsíða =[http://www.freiburg.de/ www.freiburg.de] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090228155717/http://www.freiburg.de/ |date=2009-02-28 }}
}}
'''Freiburg''' eða '''Freiburg im Breisgau''' er fjórða stærsta borgin í sambandslandinu [[Baden-Württemberg]] í [[Þýskaland]]i með 231 þúsund íbúa (2019). Hún er syðsta stórborgin í Þýskalandi og er þekkt fyrir ýmsar gamlar byggingar í miðborginni. Freiburg hefur oftar en flestar þýskar stórborgir verið hertekin í stríði.

== Lega ==
Freiburg liggur við [[Svartiskógur|Svartaskóg]] (''Schwarzwald'') í suðvesturhorni Þýskalands, rétt austan við [[Rín]]arfljót og landamærin að [[Frakkland]]i, svo og rétt norðan við svissnesku landamærin. Næsta stórborgin er [[Basel]] í [[Sviss]] um 35 km til suðurs.

== Skjaldarmerki ==
[[Skjaldarmerki]] borgarinnar er Georgskrossinn, kross [[Heilagur Georg|heilags Georgs]], en hann er elsti [[dýrlingar|verndardýrlingur]] borgarinnar. Þetta er rauður kross á hvítum grunni. Enski fáninn er nákvæmlega eins, nema hvað fáninn er öðruvísi í laginu. Þetta merki kom fyrst fram í Freiburg [[1327]].

== Orðsifjar ==
Freiburg merkir ''fríborg''. Hér er þó ekki um það að ræða að borgin hafi verið fríborg í þýska ríkinu, eins og títt var um ýmsar aðrar borgir. Opinbert heiti borgarinnar er '''Freiburg im Breisgau''', til aðgreiningar á öðrum borgum með sama heiti.

== Saga Freiburg ==
[[Mynd:Konrad von Zaehringen.jpg|thumb|Konrad greifi af Zähringer ætt veitir Freiburg borgarréttindi 1120]]
=== Upphaf ===
Upphaf Freiburg má rekja til ársins [[1091]] en þá reisti sér Bertold II hertogi Zähringer-ættarinnar sér kastalavirkið ''Castrum de Friburch'' á hæð einni við jaðar Svartaskógs. Þjónustufólk hans og iðnaðarmenn bjuggu fyrir utan kastalann og mynduðu bæ sem seinna varð að borginni Freiburg. Synir Bertolds veittu Freiburg borgarréttindi [[1120]] við samþykki [[Hinrik V (HRR)|Hinriks V]] keisara [[Heilaga rómverska ríkið|þýska ríkisins]]. Borgin óx og dafnaði vel er [[silfur]] fannst í vesturhlíðum Svartaskógs. Á þeim tíma var gamla [[Frúarkirkjan í Freiburg|Frúarkirkjan]] reist en margir líta á hana sem fegurstu kirkju heims. Árið [[1218]] dó Zähringer-ættin út. Við það erfðu greifarnir frá Urach borgina, sem þaðan í frá kenndu þeir sig við Freiburg. Greifarnir urðu afar óvinsælir meðal borgarbúa. Á næstu 124 árum áttu þeir í stöðugum erjum við þá. Árið [[1299]] neituðu borgarbúar að greiða greifanum skatt, sem við svo búið sat um borgina og skaut á hana með slöngvutækjum. Árið [[1368]] tóku borgarbúar sig saman og keyptu sig fría frá greifadæminu fyrir 20 þús silfurmörk og gengu sjálfviljugir undir verndarvæng Habsborgar. Þannig stóðu málefni borgarinnar allt þar til [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] innlimaði borgina í Baden [[1805]].

=== Habsborg ===
[[Mynd:Gerichtslaube.jpg|thumb|Elsta ráðhús Freiburg. Þar var ríkisþingið haldið 1498.]]
Habsborgarar kröfðust þess að borgarbúar greiddu í herkostnað, enda stóð Habsborg í erjum víða. Ekki síst í Sviss, en þar höfðu landsmenn svarið eið og sagt sig úr tengslum við Habsborg. Árið [[1386]] var safnað liði og barist við bæinn [[Sempach]] í Sviss. Allir heldri borgarar Freiburg börðust þar með Habsborgurum, sem biðu þar mikinn ósigur. Leopold III hertogi Habsborgara féll í bardaganum, en einnig nær allir þátttakendur frá Freiburg, sem við það missti nær gjörvalla yfirstétt sína. Við svo búið tók handverksstéttin völdin í borginni. [[1415]] hélt [[Sigismund (HRR)|Sigismund]] keisari kirkjuþingið mikla í [[Konstanz]] við [[Bodenvatn]] til að jafna klofning [[Kaþólska kirkjan|kaþólsku kirkjunnar]]. Þrír [[páfi|páfar]] ríktu samtímis og voru þeir allir settir af. [[Jóhannes 23. mótpáfi|Jóhannes páfi XXIII]] neitaði að láta setja sig af og flúði til Freiburg. Því lét keisari bannfæra borgina í heild sinni, ásamt öllum íbúunum. Jóhannes var handtekinn og settur í varðhald í [[Mannheim]]. Einn merkasti atburðurinn í sögu Freiburg er ríkisþingið sem [[Maximilian I (HRR)|Maximilian I]] keisari hélt þar í borg [[1498]]. Á þinginu var reynt að finna lausn á ‘svissneska vandamálinu.’ Hinir eiðsvörnu neituðu hins vegar alfarið að semja við ríkið og kusu að halda sjálfstæði sínu. Árið [[1513]] kom til bændauppreisnar í nærsveitum. Það tókst að stöðva fárið áður en uppreisnin breiddist út. En [[1524]] gerðu bændur aðra og meiri uppreisn í siðaskiptafárinu, er 18 þúsund bændur gripu til vopna á svæðinu. Þeir náðu að hertaka Freiburg og komu [[Siðaskiptin|siðaskiptum]] á með valdi. Þegar lokst tókst að brjóta bændauppreisnina miklu á bak aftur lágu um 100 þúsund bændur í valnum víða í Þýskalandi. Freiburg snerist aftur til kaþólskrar trúar en aðrar borgir í nágrenninu, svo sem [[Basel]] og [[Strassborg]], héldust lúterskar. Þegar siðaskiptafárið náði hámarki í Basel flúði húmanistinn [[Erasmus frá Rotterdam]] þaðan og settist að í Freiburg.

=== 30 ára stríðið ===
Í [[30 ára stríðið|30 ára stríðinu]] slapp héraðið og borgin við þátttöku lengi vel. En þegar [[Gústaf 2. Adólf|Gustav Adolf]] Svíakonungur sigraði keisaraherinn [[1631]], stóð honum allt Suður-Þýskaland opið. Á [[jól]]um [[1632]] birtist [[Svíþjóð|sænskur]] her undir stjórn Horn hershöfðingja við borgardyrnar. Viku seinna ákváðu borgarbúar að berjast ekki og opnuðu hliðin. Svíar hernámu borgina og héldu henni með stuttu hléi til [[1634]], er þeir töpuðu í orrustu við sameinaðan her keisarans og [[Spánn|Spánverja]]. Á [[Páskar|páskum]] [[1638]] var aftur ráðist á borgina. Að þessu sinni sat Bernhard frá Sachsen-Weimar um borgina, en hann var á mála Frakka ([[Richelieu kardináli|Richelieu kardinála]]). Eftir 11 daga umsátur gáfust borgarbúar aftur upp og hertók Bernhard borgina. Hann dó hins vegar óvænt ári síðar og við það fóru allir landvinningar hans til Frakklands. [[1644]] kom keisaraherinn til Freiburg og stóð andspænis Frökkum. Þá dró til stórorrustu á völlunum fyrir framan borgina. Orrustan stóð yfir í þrjá daga við gríðarlegt mannfall beggja aðila. Hvorugur gat lýst yfir sigri. Frakkar hörfuðu, en staðan var óbreytt. Fjórum árum seinna voru Frakkar enn í borginni til að reyna að bæta samningsstöðu sína í friðarsamningunum í Vestfalíu. Þeir hurfu ekki þaðan fyrr en samningarnir voru undirritaðir. 30 ára stríðið reyndist Freiburg þungur baggi. Íbúum hafði fækkað úr 14 þúsund niður í 2.000 í stríðslok.

=== Undir franskri stjórn ===
Aðeins 40 árum síðar hófst næsti hildarleikur. Fransk/hollenska stríðið skall á, þar sem [[Loðvík 14. Frakkakonungur|Loðvík XIV]] konungs Frakklands reyndi að auka við ríki sitt. Stríðið hafði ekki áhrif á Freiburg. Áður voru Frakkar búnir að hernema allt Elsass hérað ([[Alsace]] á frönsku). En í nóvember [[1678]] fóru Frakkar óvænt yfir Rínarfljót og sátu um Freiburg. Eftir fyrstu fallbyssuárásina gafst borgin upp og var hernumin. Í friðarsamningunum í [[Nijmegen]] í [[Holland]]i setti Loðvík XIV keisaranum [[Leópold 1. (HRR)|Leopold I]] kosti. Ef keisarinn myndi viðurkenna eign Frakka á Elsass, skyldu Frakkar skila annað hvort Freiburg eða Philippsburg. Leopold kaus Philippsburg og þar við sat. Frakkar innlimuðu þá Freiburg í Elsass og varð hún frönsk borg. Árið [[1681]] sótti Loðvík sjálfur borgina heim. Loðvík hélt hins vegar áfram að herja á nágrannalöndin, sérstaklega á þýska ríkið (oft kallað [[9 ára stríðið]]). Þá var myndað mikið bandalag gegn honum sem tókst að halda Frökkum í skefjum. Í friðarsamningunum í [[Rijswjik]] í Hollandi [[1697]] máttu Frakkar halda Elsass en urðu að skila Freiburg. Það með varð borgin aftur þýsk. [[1701]]-[[1713]] geysaði spænska erfðastríðið. Enn seildist Loðvík XIV til áhrifa í nágrannaland. Aftur var myndað bandalag gegn Frakklandi og barist var á ýmsum stöðum. Á síðasta stríðsárinu 1713 fór 150 þúsund manna franskur her yfir Rínarfljót og sat um Freiburg. Í borginni var 10 þúsund manna varnarher, sem mátti sín lítils gegn ofureflinu. Þó náði hann að halda Frökkum í skefjum í þrjár vikur áður en borgin féll. Friðarsamningar stríðsins fóru fram í Rastatt (rétt sunnan við Karlsruhe) [[1714]]. Í þeim þurfti Loðvík XIV að skila Freiburg. Enn herjuðu Frakkar á Freiburg [[1744]] í austurríska erfðastríðinu. Að þessu var það [[Loðvík 15. Frakkakonungur|Loðvík XV]] sem herjaði á borgina og fór hann sjálfur fyrir liði sínu. Varnarliðinu tókst að verjast Frökkum í sex heilar vikur undir stöðugri fallbyssuskothríð. Að endingu gafst borgin upp og Frakkar hertóku hana enn einu sinni. Í friðarsamningunum í Füssen í [[Bæjaraland]]i neyddist Loðvík til að skila borgina aftur. Hún var þá orðin svo sundurskotin að þar bjuggu þá aðeins tæplega 4.000 manns. Ekki fékk borgin að hvíla lengi. [[1793]] ruddist franskur byltingarher yfir Rínarfljót og sat um Freiburg enn á ný. Hún féll ekki fyrr en eftir gríðarlega bardaga, þar sem varnarlið varðist hetjulega. Austurrískur her náði þó að frelsa hana sama ár. En Austurríki mátti sín lítils gegn Napoleon nokkrum árum seinna. Napoleon sigraði þá í [[Orrustan við Austerlitz|stórorrustunni við Austerlitz]]. Meðan hann sat í [[Vín (Austurríki)|Vínarborg]] innlimaði hann borgina Freiburg í Baden. Það með var endir bundinn á yfirráðum Habsborgarmanna á borginni. Eftir tap Napoleons i [[Rússland]]i, hittust þrír þjóðhöfðingjar í Freiburg. [[Alexander I (Rússakeisari)|Alexander I]] Rússakeisari, [[Friðrik Vilhjálmur III (Prússland)|Friðrik Vilhjálmur]] Prússakonungur og [[Frans I (Austurríki)|Frans I]] keisari Austurríkis. Borgarbúar veittu þeim glæsilegar móttökur. Á [[Vínarfundurinn|Vínarfundinum]] [[1815]] var ákveðið að Freiburg skuli áfram vera hluti af Baden í stað eign Habsborgar.

=== Nýrri tímar ===
[[Mynd:Freiburg-im-Breisgau-Luftaufnahme-16072004.jpg|thumb|Miðborgin í Freiburg. Maríukirkjan er mest áberandi. Neðst má sjá Marteinshliðið.]]
[[Heimstyrjöldin fyrri]] reyndist borginni erfið. Hún varð 25 sinnum fyrir loftárásum bandamanna, oftar en nokkur önnur þýsk borg. Mikið var um flóttafólk í borginni, en vöruflutningar mjög erfiðir. Þetta olli miklu hungri hjá borgarbúum. Árið [[1923]] var haldin alþjóðleg friðarráðstefna í borginni með þátttöku 7.000 manna frá 23 þjóðum. Einn af þýsku þátttakendunum var [[Ludwig Quidde]], sem seinna hlaut [[friðarverðlaun Nóbels]]. Í [[Heimstyrjöldin síðari|heimstyrjöldinni síðari]] varð borgin tvisvar fyrir loftárásum. Í fyrra sinnið, [[1940]], voru þýskar [[flugvél]]ar að verki, en þær tóku Freiburg í misgripum fyrir franska borg. Eyðileggingin var þó til að gera lítil. Í [[desember]] [[1944]] gerðu [[Bretland|Bretar]] loftárás á borgina og vörpuðu 150 þúsund sprengjum á hana. Nær öll miðborgin eyðilagðist og týndu 3.000 manns lífi. Í [[apríl]] [[1945]] hertóku Frakkar borgina. [[Charles de Gaulle]] kom þangað í [[október]] og stóð fyrir sigurgöngu um götur borgarinnar. Freiburg var á hernámssvæði Frakka. Þeir gerðu hana að höfuðborg Baden (sem náði nokkurn vegin yfir hernámssvæði þeirra) og var Freiburg því höfuðborg allt til [[1952]]. Þá var sambandslandið Baden-Württemberg stofnað með [[Stuttgart]] sem höfuðborg.

== Íþróttir ==
Aðalknattspyrnulið borgarinnar er [[SC Freiburg]], sem leikur ýmist í 1. eða 2. [[Bundesliga|Bundeligunni]]. Besti árangur félagsins er 3. sætið árið [[1995]].

Fjórum sinnum var Freiburg viðkomustaður hjólreiðakeppninnar [[Tour de France]], síðast árið [[2000]]. Árið [[2005]] var haldið heimsmeistaramótið í hjólreiðum innanhús. Þetta er eina HM í íþróttum sem haldið hefur verið í borginni.

== Vinabæir ==
Freiburg viðheldur vinabæjatengslum við eftirfarandi borgir:

{|
|-
| valign="top" |
* {{FRA}} [[Besançon]]  í [[Frakkland]]i, síðan [[1959]]
* {{AUT}} [[Innsbruck]] í [[Austurríki]], síðan, [[1963]]
* {{ITA}} [[Padua]] á [[Ítalía|Ítalíu]], síðan [[1967]]
* {{GBR}} [[Guildford]] í [[England]]i, síðan [[1969]]
* {{USA}} [[Madison]] í [[Wisconsin]], [[Bandaríkin|BNA]] síðan [[1987]]
| valign="top" |
* {{JPN}} [[Matsuyama]] í [[Japan]], síðan [[1988]]
* {{UKR}} [[Lvív]] í [[Úkraína|Úkraínu]], síðan [[1989]]
* {{ESP}} [[Granada]] [[Spánn|Spáni]], síðan [[1991]]
* {{IRN}} [[Isfahan]] í [[Íran]], síðan [[2000]]
|}

Auk þess eru ákveðin vinatengsl við borgina [[Wiwilí]] í [[Níkaragva]].

== Frægustu börn borgarinnar ==
[[Mynd:Freiburg Martinstor.jpg|thumb|Marteinshliðið]]
* ([[1470]]-[[1472|72]]) [[Martin Waldseemüller]] kortagerðarmaður og sá sem fyrst fann upp á heitinu ''Ameríka''
* ([[1942]]) [[Wolfgang Schäuble]] innanríkisráðherra og fjármálaráðherra Þýskalands
* ([[1963]]) [[Til Schweiger]] kvikmyndaleikari

== Byggingar og kennileiti ==
* [[Frúarkirkjan í Freiburg]] er helsta kennileiti borgarinnar. Hún var 313 ár í byggingu og er af mörgum talin ein fegursta kirkja heims.
* [[Rauða kauphúsið í Freiburg]] var á sínum tima þinghús Baden eftir seinna stríð, meðan Freiburg var höfuðborg Baden. Það er eitt glæsilegasta hús borgarinnar.
* [[Marteinshliðið]] er gamalt borgarhlið í Freiburg, eitt af tveimur sem enn standa. Það er frá 12. eða 13. öld.
* [[Sváfahliðið]] er einnig gamalt borgarhlið í Freiburg. Það er bæði minna og yngra en Marteinshliðið.

== Heimildir ==

{{Commonscat|Freiburg}}

* {{wpheimild|tungumál=de|titill=Freiburg im Breisgau|mánuðurskoðað=janúar|árskoðað=2010}}

{{Borgir í Þýskalandi}}

[[Flokkur:Freiburg (Þýskaland)]]
[[Flokkur:Borgir í Þýskalandi]]
[[Flokkur:Baden-Württemberg]]